ماه, فسیلی بزرگ در فضا

حتی اگر با یک دوربین دو چشمی به ماه بنگرید, سطح ناهموار آن را به وضوح مشاهده خواهید کرد سطح ماه توسط هزاران حفره و دهانه برخوردی ناشی از برخوردسنگهای سرگردان آسمانی, آبله گون شده است

حتی اگر با یک دوربین دو چشمی به ماه بنگرید، سطح ناهموار آن را به وضوح مشاهده خواهید ‏کرد. سطح ماه توسط هزاران حفره و دهانه برخوردی ناشی از برخوردسنگهای سرگردان آسمانی، آبله‌گون ‏شده است.

اما چرا در زمین چنین شواهد خشنی از برخورد را شاهد نیستیم؟ آیا زمین که قاعدتاً ‏هدفی بزرگتر است از برخوردهای سهمگین جان به در برده؟

پاسخ منفی است و ما امروزه به کمک ‏تصاویر ماهواره‌ای ده‌ها دهانه برخوردی کوچک و بزرگ در سراسر زمین بافته‌ایم که همگی در اثر ‏فعالیتهای گوناگون آب و هوایی فرسوده شده‌اند.‏

بررسی‌ها نشان می‌دهد که از زمان پیدایش زمین تا کنون، این سیاره شاهد برخوردهایی سهمگین‌تر ‏و بمبارانهایی شدیدتر از تنها قمر خود، ماه بوده است. اما از آنجایی‌که زمین سیاره‌ای فعال و زنده ‏است، آتشفشانها، زلزله‌ها و باد و باران زخمهای چهره زمین را در طول تاریخ پاک کرده‌اند. ‏فرسایش شدید، دهانه‌های برخوردی که از زمانهای باستانی تا کنون بر سطح زمین پدید آمده‌اند ‏را از چهره زمین زدوده و در نگاه اول شواهدی از برخورد به چشم نمی‌آید.‏

اما در ماه شرایط به گونه دیگری است. ماه فاقد اتمسفر است و بنابراین قادر به سوزاندن هیچ سنگ ‏سرگردانی قبل از برخورد به خود نیست. از طرفی ماه، جرم سماوی مرده‌ای است. به جز ماه‌لرزه‌های گاه ‏و بیگاه هیچ فعالیتی که دال بر زنده بودن اینقمر باشد به چشم نمی خورد. عدم وجود اتمسفر ‏نیز باعث می شود موضوع فرسایش سطحی منتفی شده و در نهایت عاملی برای زدودن زخم ‏برخورد از چهره ماه وجود نداشته باشد.‏

‏"پاول اسپودیز" سیاره‌شناس ارشد دانشگاه جانز هاپکینز که در آزمایشگاه فیزیک کاربردی به ‏تحقیق مشغول است این موضوع را یکی از دلایل مهم بازگشت بشر به ماه و آغاز دوباره ‏سفرهای سرنشین‌دار به تنها قمر زمین می‌داند. از نظر او ماه گنجینه دست نخورده‌ای برای ‏مطالعه تاریخ زمین است.‏

پاول اسپودیز معتقد است که ماه صفحه شاهد زمین می‌باشد. زمانی که محققان در صدد اندازه‌‏گیری نوع، مقدار و الگوی ویرانی ناشی از یک برخورد یا انفجار بر می‌آیند مواد و شرایط گوناگونی ‏را در معرض برخورد مورد نظر قرار می‌دهند تا اثرات ناشی از برخورد جسم و امواج ناشی از آن را ‏مطالعه کنند. به نمونه آزمایشی "صفحه شاهد" می‌گویند.‏

ماه و زمین در موقعیت یکسانی از منظومه شمسی قرار دارند و می‌توان گفت که بدشانسیهای ‏یکسانی از نظر برخورد با سنگهای سرگردان داشته‌اند. زمین سیاره‌ای بسیار فعال است و آثار ‏زخمهای بزرگ و کوچک کهن را از چهره خود پاک کرده است. از طرفی بیشتر سطح زمین را ‏دریاها پوشانده‌اند که در اثر برخوردهای معمولی آثاری از خود بر جای نمی‌گذارند. در مقابل ماه ‏فاقد اتمسفر است و از نظر زمین‌شناسی سیاره‌ای مرده به حساب می‌آید. با این حساب می‌توان ‏مدعی شد که با مطالعه دهانه‌های برخوردی ماه قادر به بازنویسی داستان زمین خواهیم بود.‏

● نکته قابل تعمق دیگری نیز وجود دارد!!

در اواخر دهه هفتاد میلادی، فضانوردان سه ماموریت پایانی ‏آپولو (۱۵، ۱۶ و ۱۷) نمونه‌هایی از عمق دو متری سطح ماه که از سه مکان مختلف مأموریتهای ‏آپولو ۱۵ تا ۱۷ تهیه شده بود را با خود به زمین آوردند. عمیقترین نمونه‌ای که به زمین آورده شده ‏بود حدود ۲ بیلیون سال قدمت داشت و بررسیها نشان داد که مواد مذکور و ساختمان آنها از آن ‏زمان تا کنون تغییری نکرده‌اند.

کشف بزرگ دیگری که در این تحقیق به دست آمد مربوط به ‏ذرات تشکیل دهنده بادهای خورشیدی بود که توسط گرد و غبار و مواد سطحی ماه به دام می‌‏افتند. بررسی مواد استخراج شده از عمق ماه نشان داد که ساختار بادهای خورشیدی در ۲ بیلیون ‏سال قبل نسبت به امروز متفاوت بوده است. علم ستاره‌شناسی هیچ توضیحی برای این مورد ندارد ‏اما درک درست این یافته مطمئناً به دانشمندان کمک خواهد کرد تا تاریخ شکل‌گیری زمین و ‏داستان زندگی ستارگان را دوباره‌نویسی کنند.‏

پرسش بزرگ دیگری که بازگشت به ماه در یافتن پاسخ آن موثر خواهد بود این سوال است که چه ‏عاملی باعث انقراض‌های متعدد، ناگهانی و گسترده گونه‌های زیادی از حیات بر روی زمین بوده است؟

این برخوردهای سهمگین خود ‏به گونه‌ای باعث پیدایش دوره‌های زمین‌شناسی بر سیاره ما شده است.‏به عنوان معروفترین رویداد از این دست می‌توان به فاجعه‌ای که در ۶۵ میلیون سال پیش باعث ‏انقراض نسل دایناسورها شده، اشاره نمود. رویدادی که دوره مسوزوئیک را پایان ‏داد و عصر جدیدی با نام دوره سنوزوئیک به وجود آورد. حدس زده می‌شود که این رویداد عظیم در ‏نتیجه برخورد شهابسنگی به قطر بالغ بر ده کیلومتر به زمین روی داده باشد. گرد و غبار و گاز ‏حاصل از این برخورد چنان زمین را در خود فرو بردو تاریکی را بر سطح زمین گستراند که گیاهان دیگر قادر به ادامه حیات نبودند و ‏به تدریج و با کمبود غذا جانداران نیز از پای در آمدند.‏

تحقیقات انجام شده بر روی لایه‌های مختلف زمین و فسیلهای جانوری و گیاهی نشان می‌دهد که ‏چنین روبدادهایی هر ۲۶ میلیون سال یکبار زمین را با بحرانی حیاتی روبرو می‌کنند.‏

تئوریهای مختلفی برای این اتفاقات دوره‌ای وجود دارد. بعضیها همدمی تاریک و دوردست برای ‏خورشید متصورند که هر از چندگاهی در چرخش منظم اجرام ابر اورت اختلال به وجود می‌آورد. ‏چنین اختلالی باعث سرازیر شدن این اجرام به داخل منظومه شمسی و در نتیجه برخورد آنها با ‏اعضای این منظومه خواهند شد.‏

تئوری دیگری می‌گوید که منظومه شمسی در مسیری نوسانی دائماً صفحه کهکشان راه‌شیری را ‏قطع می‌کند و بالا و پایین می‌رود. این حرکت دوره‌ای باعث می‌شود در زمان قطع صفحه ‏کهکشان راه شیری، مجموعه پر جمعیتی از اجرام سرگردان، منظومه ما را هدف برخورد قرار دهند.‏

ما برای درک درستی از آنچه بر سر ما خواهد آمد باید تاریخچه این برخوردها را عمیق و دقیق ‏مطالعه و بررسی نماییم. ماه به عنوان جرم فضایی فاقد فعالیتهای زمین‌شناسی و اتمسفر، بسان فسیلی ‏دست نخورده اطلاعات زیادی از برخوردها را در سینه خود حفظ کرده است. مطمئناً مطالعه سطح ‏و عمق ماه دانش بشریت را در رابطه با آنچه سنگهای سرگردان بر سرش آورده‌اند فزونی خواهد ‏بخشید و به انسان قدرت پیشگویی آینده را در این زمینه اعطا خواهد کرد.‏

ماه تنها صفحه شاهد زمین است که دست بر قضا در دسترس بشر نیز قرار دارد. بنابراین برای سفر ‏به این همسایه زیبا نباید شکی به دل راه داد.‏

منبع: The Moon is a Harsh Witness