شترکشان، رسمی از عصر مغول

شتر کشان کاشانی ها هنوز هم در روز عید قربان میان مردم متداول است.چند روز پیش از عید قربان شتر را مانند عروس می‌آراستند و در محله‌های شهر می‌گرداندند .
«با وجود روایات تاریخی که …

شتر کشان کاشانی ها هنوز هم در روز عید قربان میان مردم متداول است.چند روز پیش از عید قربان شتر را مانند عروس می‌آراستند و در محله‌های شهر می‌گرداندند .

«با وجود روایات تاریخی که در دست داریم، این رسم از دوره صفوی به این سو در کاشان به وجود آمده اما در برخی کتاب‌های دوره مغول نظیر تاریخ مبارکه غازانی نیز اشاراتی به آن وجود دارد.»

«در این مراسم چند روز پیش از عید قربان شتر را مانند عروس می‌آراستند و در محله‌های شهر می‌گرداندند و مردم بر حسب توانایی خود مبلغی را به گردانندگان مراسم می‌دادند. سپس شتر را با تشریفات خاصی در میدان محصلی نحر می‌کردند. گوشت شتر نحر شده بی رؤسای گروه‌های صنفی یا محله‌های شهر تقسیم می‌شد.»

«پدیده شترکشان جزو مراسم تطهیر ادواری است و به تدابیری برمی‌گردد که انسان‌ها برای دور کردن بار گناهان و سبک کردن خود اندیشیده بودند.» تطهیر ادواری در ایران در اعیاد و نوروزها انجام می‌شد که به نوعی با تجدید حیات طبیعت مرتبط بود. آیین شترکشان نیز در عید قربان یعنی دهم ذی‌الحجه انجام می‌شود که به فاصله نزدیکی پس از آن سال جدید قمری آغاز می‌شود.»

«اجرای مراسم تطهیر سبب می‌شد که انسان‌ها خود را از گناه مبرا سازند. این آیین‌ به دلیل سودرسانی معنوی به جامعه، از امری خاکی به امری قدسی تبدیل شده است، به همین دلیل از پشم، خون و گوشت شتر به عنوان تبرک استفاده می‌شود.»

«انسان‌ها در گذشته به دو دنیای ارواح و زندگان معتقد بودند و چون در خاک زندگی می‌کردند، نمی‌توانستند با ارواح تماس بگیرند. قربانی کردن یک جسم آنها را از دنیا ماده جدا و به نیروهای مافوق طبیعی نزدیک می‌کرد. بنابراین به جای انجام کاری عام‌المنفعه، قربانی می‌کردند.»

«در گذشته چنین اعتقاداتی پاره‌ای از زندگی مردم بود اما امروز تنها پوسته‌ای از آن برای ما باقی مانده است. مانند تعزیه‌خوانی که در گذشته نقش مهمی در هدایت و آموزش مردم داشت اما با دگرگون شدن جامعه به نمایش تبدیل شد و نقش اصلی خود را از دست داد. دلیل حضور پرشور در این مراسم نیز تنها به اعتقادات مردم برمی‌گردد.»

این استاد مردم شناس در این مراسم به ذکر خلاصه‌ای از صورت‌ها و مفاهیم مختلف آیین قربانی پرداخت و گفت: «قربانی صورت‌های مختلفی دارد، صورت تخریبی که در آن کشتن مرسوم است، صورت اهدایی که در آن پیشکش کردن حیوان انسان یا شی بیجان مطرح است و صورت فدیه در جوامعی که به ارواح یا الگان اعتقاد دارند.»

وی علاوه بر مفهوم «تطهیر» در قربانی، مفاهیم بلاگردانی از فرد و جامعه، حاجت‌خواهی و قربانی برای شکرگزاری را از دیگر مفاهیم مستقر در امر قربانی دانست.