تماشاخانه های تهران از 1274 تا 1389

سید محمد صدرالغروی

شماره ششم از مجموعه تئاتر ایران در گذر زمان در قالب کتاب تماشاخانه‎های تهران از 1274 تا 1389 منتشر شده است که در آن به بررسی تماشاخانه‎های دوره‎های ذکر شده پرداخته و از هنرمندان در هر دوره نام برده و از تصاویر مرتبط با موضوع استفاده شده که فاطمه سلجوقی تهیه عمده عکس‎ها را بر عهده داشته است.

ناصر حبیبیان و محیا آقا حسینی در پژوهشی کاربردی در این کتاب، به تاریخ یک قرن و نیم تئاتر تهران می‎پردازند و در طی آن، مشکلات عمده‎ی تئاتر ایران را برجسته و ذکر دقیقی از این مصائب به میان می‎آورند. این کتاب تاریخ تئاتر نظام‎‌مند در تهران را از ابتدا تاکنون در قالب تماشاخانه‎‌ها بررسی می‌کند که تمام تماشاخانه ‌ها را از تکیه‌ دولت به عنوان اولین تماشاخانه تا تماشاخانه‌ ایرانشهر به عنوان آخرین تماشاخانه که در سال 1388 تأسیس شده است، دربر می‌‌گیرد.

اطلاعات این کتاب در دو بخش آمده است که در بخش تاریخی نوشته ناصر حبیبیان، اطلاعات مربوط به هر تماشاخانه شامل سال تأسیس، بانی آن و عمده ‌تئاترهایی که در آن اجرا شده، آمده است و بخش دوم به گنجایش و امکانات این تماشاخانه‌‌ها می‌پردازد که توسط محیا آقا حسینی نگارش یافته است.

به طور کلی تعریف نویسندگان کتاب از تماشاخانه مکانی است که اجرای تئاتر در آن مستمر است و یا به این نام شناخته می‌شود مثل تئاتر نصر. در کتاب به مکان های نمایش که به صورت چند منظوره مورد استفاده قرار می‌گیرند و اجرای نمایش هم یکی از این منظورهاست مثل سالن مدرسه فیروز بهرام نیز پرداخته شده است و به طور کلی کتاب هم تاریخ تماشاخانه‌ها و نمایشخانه‌ها را شامل می شود و هم به مکان‌های نمایش اشاره دارد.

بخش نخست کتاب تماشاخانه‌های تهران از 1247 تا 1389 به قلم ناصر حبیبیان نگاشته شده است که پس از مقدمه در فصل اول این بخش به تئاتر در تهران پرداخته است. فصل دوم به نخستین آشنایی‌های ایرانیان با تئاتر اروپایی اشاره دارد که در آن از ابوطالب لندنی، میرزا صالح شیرازی، میرزا مصطفی افشار، میرزا ابوالحسن خان ایلچی و سیاحان دیگر نام برده می‌شود.

ناصر حبیبیان در فصل سوم به موضوع اصلی کتاب یعنی تماشاخانه‌ها پرداخته و در آن توضیحاتی راجع به تکیه دولت، دارالفنون، سالن‌های نمایش ارامنه، تالارخانه ظهیرالدوله مربوط به انجمن اخوت، تالار زرتشتیان، سینما تئاتر نادری تا تئاتر شهر و تالار هنر و تماشاخانه ایرانشهر و ... ارائه می‌دهد.

مکان‌های نمایش، عنوان فصل چهارم کتاب تماشاخانه‌های تهران از 1247 تا 1389 است و تالارهای دانشگاهی موضوع فصل پنجم این کتاب را در بر دارد. فصل ششم از بخش نخست به تماشاخانه‌های نمایش های تقلید اختصاص دارد و در فصل هفتم قوانین نمایش از ابتدا تا امروز آمده است. در انتهای بخش اول کتاب، منابع اعم از کتاب‌ها، پایان نامه‌ها و مقاله‌ها آمده است.

محیا آقا حسینی در فصل نخست از بخش دوم کتاب تماشاخانه‌های تهران از 1247 تا 1389 به معماری و امکانات تماشاخانه‌ها می‌پردازد. فصل دوم به تالارها اشاره دارد و در آن از تئاتر پارس، مجتمع فرهنگی آرارات، تالار سنگلج تا فرهنگسراها و دانشگاه‌ها و ... توضیحاتی داده شده است.

عنوان فصل سوم سالن‌ها – پیوست و فصل چهارم نقشه‌های پیوست است. فصل پنجم واژه نامه‌ها را شامل می‌شود و در انتهای کتاب منابع بخش دوم آمده است.

چاپ اول کتاب تماشاخانه‌های تهران از 1247 تا 1389 در تیراژ 1100 نسخه توسط انتشارات افراز در 562 صفحه و در قطع رقعی و جلد گالینگور منتشر شده است.