جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان آغاز و رشد مناسبات همه جانبه

در راستای مناسبات همه جانبه ایـران – تـرکمـن حجم قابل ملاحظه ای از این روابط را تبادل فرهنگی به خود اختصـاص می دهـد

در روند شکل گیـری تاریخ انسـانها در مقاطعی از دوران ، حاکمیّت زور بر بخشی از این کره خاکی سایه می افکند و گروهی از انسانهـا و طوایف هم طیف را از هـمدیگر به جدایـی می اندازد و به بیـگانگی می کشاند. این روند از قرن چهاردهم میلادی از غرب بر علیه شرق غنی جهت تسخیر بازارهای پر گنج این سرزمینهـا شـروع شــد.

با شکل گیـری دوره امپریالیـستی ،‌ دنیـا با تقسیـمات جغرافیـائـی جدیـدی مـواجـه می شـود که شرق و غـرب خواهـان جـدایی هرچـه بیـشتر این عناصـر و عوامـل هم طیـف از همـدیگرگـردیـده بود. تا جائـیکه در جهت تجـزیه فرهنگ و تمـدّن دیرپای دنیـای اسلام به تفکیک این ملل مسلمـان می نـشیند. تا اینکه سـقوط جـبری بخشی از استـکبار تاریخ را دوباره در هم آوائـی این ملل به حرکت در می آورد.

پـس از یک قرن و اندی این ملل یگانگـی خود را با ملل هم کیش و همـجوار خود باز می یابـد.

با سقوط شوروی سابق از بطن آن پانـزده جمـهوری مستقلّ بر می خیـزد که عمدتاً ملل مسـلمان و هم طیف می باشـند که یکی از آنهـا در آسـیای مرکزی نزدیکـترین و پر مرزتـرین همـسایه جمهـوری اسلامی ایران کشـور ترکمنـسـتان می باشد. اهمّیّت این سرزمین در تاریخ ایران پر معناترین صفحـات درخـشان تاریخ ایران و ترکمنـستان را در خود جمع می بندد و اشنراک تفکیک ناپذیری برآن می بخشـد که تداوم آن شکل گیری روابط گُسـس ناپذیر دو کشور هم کیش و برادر می باشـد.

این سرزمینهـا بیش از ۷۰-۸۰ سال زیر یوغ استحاله ملّی، دینی، تاریخی و استثمار اقتصـادی بسر برده اند که وقتی ریش سفیدان آن بعد از استقلال مسـئله را مطرح می کردند، می گفتـند که : « تاسّ گیدیپدیک !» یعنی نزدیک بود از بین برویم.

شروع روابط با همسایگان در تاریخ جـدید این کشور از ا همّیّت بالائی برخوردار است. از آنجائیکه روابط همه جانبه با جمهوری اسلامی ایران ا همّیّت ویژه ای به خود گرفته است در این راسـتا پژوهشهای علمی و تاریخی نیز صـورت می گیرد.

مقاله حاضـر مقدّمـه بخشی از اثـر " آغاز و رشد مناسبات همه جانبه ترکمنـستان مستقلّ با جمهوری اسلامی ایران " است که از همان اوایل استقلال ترکمنـستان آغاز شده و ۱۰ تا ۱۲ سال را در بر می گیرد. در این مـدّت همکاریهـای مثمر ثمـر دو جـانبه نتایج مطـلوبی داشته است که تداوم آن در سعادت و نیکبختی اهـالی دو کشـور مؤثّـر اسـت.

در دوران عصر طلائی ترکمنستان جهت سوق دادن این کشور در همگونی با شتاب تحوّلات جهـانی طالب شخصیـّت متفکّـری بود که ضـرورت تاریخ آن را به صـحنه سیاسی روزگار در آورد.

هنوز قوانیـن سـابق بطـور کامل محو نشـده بود که با تلاشهـای جـناب آقای صـفرمراد نیازوف (ترکمنباشـی) زیربنای اوّلین جـّرقه های اسـتقلال در سالهـای ۱۹۸۵-۱۹۸۷ زده شد. نتیجه تداوم این تلاشـها در بیست و دوّم ماه اوت سال ۱۹۹۰/ م. با به رسمیّـت شناخته شـدن " جـارنامه اسـتقلال" ریشه دوانیـد. در نتیجـه ایـجاد زمینه، ضرورت رفت و آمدهای برادری و دوستی با هموطنانیکه در کشورهای همسایه زندگی می کنـند در ماه مه سال ۱۹۹۱ " جمعیّت اتحـادیّـه انسانی ترکمنهـای دنیا" تأسیس گـردید که زیر بنای مناسبات همه جـانبه با کشورهای همسایه دوست و برادر می باشـد. در همان ایّـام یعنی از سالهای ۱۹۹۰ روابط و مناسبات همه جانبه در تمامی رشته ها و بخشهای اجتماعی و اقتصـادی با جمهوری اسلامی ایران آغـاز و راه اندازی شـد. دیدار و مسافرتهای رسمـی مکـرر جناب آقای صـفرمراد نیـازوف ترکمنباشی به جمهوری اسلامی ایران در جهت استحکام دوستی و بهـبود بخشـیدن به مناسبات فیمابین دو کشـور از جمله تلاشهای صـادقانه دوستی و برادری می باشد که تأثیـر تاریخـی بر روابـط دو کشور برجای گذاشته بود. اساس مناسبات دیپلماتیک ترکمنـستان در سیاست خـارجی خود با جمهوری اسلامی ایران بر پایه درک کامل همـدیگر، باور و اعتماد متقابل پایه گذاری شده است و در جهـت رشـد و توسعـه این روابط در چنین راسـتائی گام برداشتـه می شـود.

از نکته نظر فرهنگ و اتنولوژی در عامترین شکل خود، آداب و رسوم جاری، این دو ملّـت را هرچـه بیـشتر به هم پـیوند و نزدیکتر می کنـد. روابط و مناسبات دوستی، همیاری و کمـک به هـمدیگر در عـرصه های همکاری اقتـصادی و بازرگانی، صنعت و کشاورزی، تولیـدات نفت و گاز، خـدمات بانکی، رشـد و توسـعه راه و ترابری و حلّ و فصـل مسالمت آمیز مسائـل مربوط به منافع طرفین می تواند الگو و نسخه عـجائب دوستی و برادری باشـد.

بنا به نقل کارشناسان سیاسی – اقتـصادی جـمهوری اسلامی ایـران ، " ترکمنـسـتان در محدوده « راه ابریـشم » واقع شده است که کشورهای آسیای شرقی را به کشورهای اروپائی مرتبط میکند. از طرف دیگر از طریق بندرگاههـائیکه در کناره های دریای خـزر واقع شده است می تواند به دریای سـیاه و دریاهای آزاد راه یابد. همچنین از طریق ایران نیز در آبهای خلیج فـارس می تواند حضـور داشته باشـد. از این نظر کشور ترکمنـسـتان می تواند مرکز مناسبی جهت حـمل و نقل کالاها به نقاط مختلـف دنیـا باشـد."۲

از یک طرف امکان دسترسی این دولتهـای تازه استقـلال یافته از طریق مسیر راه و ترابری ایران به منطقه جنوبی یعنی مراکز بندری خلیج فارس، از طرف دیگر پروژه کوتاه کردن مسطر راه آهـن از جانب جمهوری اسلامی ایران که کشورهای همسایه ای مثل پاکـستان، ترکیّه و آذربایجـان را به هم مرتبط می کند با سرعت راه اندازی می شـود. اگر بطور کلّـی طبق طرح و برنامه هائیکه بدان اشاره گردید در نطر بگیریم ، پیش بینی می شود که طول راه آهنهای کشوری ایران بالغ بر ۲۳ هزار کیلومتر خواهـد بود.

ایـران در عین حال به اقدامات دراز مـدّت خود برای تکمیل و نوسـازی شبکه راه آهن کشور ادامه می دهـد تا با کوتاه کردن بیشتر و زمان حمل و نقل و انتقالات از داخل کشور به بنادر بطور همزمان دیگر فضاهای خالی در زنجیـره عظیم فرا قارّه ای خطوط ارتباطی را با ساخت دیگر بخشهای ارتباطی پر کنـد.

روی هم رفته با این پروژه طول شبکه راه آهن کشوری که به حـدود ۲۳ هزار کیلومتر بالغ می گردد که دستکم قریب به چهار برابر راههای موجود امروز کشور ( ۶۷۰۰ کیلومتـر) افـزوده میشود.

در تداوم عملی این پروژه ها در مراحل اوّلـیّه بِلکُل تمام آسیای مـرکزی بِلاخـص برای ترکمنستان جهت توسعه و رشد، زمینه و شرایط چشمگیری بوجـود می آید که نمایانگر آینـده روشن این مناسـبات می باشـد.

در دوازدهم ماه اکتبر سال ۱۹۹۰ صفرمراد ترکمنـباشی هیئت کارشناسان استانهای مازندران و خـراسان جمهوری اسـلامی ایران را به حضـور پذیرفتند. اعضای هیئت شامل استاندار استان مازندران جناب آقای سـیّد اسمعیل معنوی ( مانوی) ریاست هیئت را بعهـده داشته و نمایندگان فعّـال تجارت و بازرگانی و اتّحادیّه های شـرکتها در آن مجلس حضـور داشتند. مهمانان از تأثیری که کشور ترکمنستان بر آنها گذاشته بود اظهـار خوشنودی کردند. بنا به نقل خودشان، آنها متوجّـه شدند که اینجـا نیز در جهت راه اندازی روابط همه جانبه و رشـد آن شرایط بسیار مناسبی وجود دارد. برای اوّلین بار بین جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان فیمابین استانهای همجـوار دو کشور در جهت تحکیم و همکاری اقتصـادی ، تجارتی، علمی – فنّی و خـدمات فرهنگی چند فقره قراردادنامه به امضـاء رسـاندند."

همچنین در بیست و دوّم ماه سپتامبر سال ۱۹۹۱ص .آ. نیا زوف جهت ا فـتتاح تردد عـمومـی مرز دولتی ایران و ترکمنستان در سرحدّات باجـگیران حضور یافتند . اوبرای نمایندگــان استان خراسـان جمهوری اسلامی ایـران از راه اندازی متداوم این مناسبات اظـهار اعتمـاد کردند.

این واقعه بعنوان شـروع مناسب روابط اقتصـادی، فرهنگی و دیگر مناسبات بین دو کشور گـردید. یک سال بعد از این واقعـه افـتتاح و باز گشائی مرز ایران و ترکمنـستان در سر حـدّات گودوراولوم ( مرز پل) نیز جهت تردد خودروها تأثیر بسزائـی در روابط دو جانبه برجای گذاشـت.

عـموماً، بنا به ضرورت زمان، از روابط دو جانبه این دو دولت نتایج مثمر ثمری حاصل می شود که تبیـین یگانگی فرهنگی، روحی، اجتماعی و اقتصادی آن است.

پس محـّرز است که، میل و علائق صـادقانه ترکمنـستان به عنوان یک دولت مستقلّ در راه اندازی فعّال همکاریهای همه جانبه با همسایگان به ویژه با همسایه جنوبی خود، ریشه های وابستکی تاریخی بین خلقهای ایران و ترکمنستان و یگانگی روحی و ملّی، آنهـا را به هـمدیگر پیوند می دهـد.

با افتـتاح و شروع به کار سفارت جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان به تاریخ اوّل ماه دسامبر سال ۱۹۹۱ و باز گشائی شعبه بانک صادرات ایران در عشق آباد همچنین خطوط هواپیمـائی تـهران – مشـهد – عشق آباد، راه اندازی ارتباطـات تلفن و تلگـراف، گسـترش روابط فرهنگی و دیگر مسائـل مربوط به روابط همه جانبـه بین دو کشور شعله بر می کـشد.

در ایّـام احـراز استقلال ترکمنستان جناب آقای ع. ه. رفسنجـانی برای دیدار و ملاقات از ایران از جناب آقای صـفرمراد تـرکمنـباشی دعوت رسمی بعمل آوردند. تدارکات این دیدار و مسـافرت به عنوان استقبال رسمی با آداب کامل دیپلماتیک از رئـیس جمهور یک دولت مستقلّ از جـانب ایران تـشریح گردید. این استقبال نه در چهارچوب به رسمیّت شناختن استقلال ترکمنـستان در بیست و یکم ماه دسمبر در سال ۱۹۹۱ میلادی از جانب ایران، بلکه داشتن علائق و حسن نیّت در جهت رشد مناسبات همسایگی بین دو کشور اعلام و عنوان گردید.

بعد از این وقایع و دیدارهای تاریخی به امـید رشد و شکوفائـی اقتصـاد جامعه در جهت توسعه روابط و مناسبات اقتصادی و بازرگانی فیمابین دو کشور قدمهـای مستحکمتری برداشته می شـود. در پی این تصمیمـات مخصـوصاً در بخش معادن نفت و گاز استفاده از بهره دهی مفید و سیستماتیک در جهت منافع متقابل پیش بینی های معقول و مقبولی اتـخاذ گـردید.

در هنگام مسافرت جناب آقای صفرمراد ترکمنـباشی در چهارم ماه ژولای سال ۱۹۹۵ به جمهوری اسلامی ایران راجع به تهیّـه و راه اندازی خط لوله گاز طبیعی کؤرپه جه – کردکوی را به توافق رسـیدند. برای صـدور و ارائـه منابع و ثروتهای طبیعی ترکمنستان به بازارهای جـهانی از جانب ایـران به عنوان یگانه دروازه منحصر به خـود تهیّـه و تنظیم پـروژه این خط لوله اترژی را تا احـداث و راه اندازی دستگاهـها، ساختمان آن به عهـده گرفتـه شـد.

---