چه محیطی برای درس خواندن کودکان مناسب است

با شروع فصل مدرسه شاید مشکل خیلی از پدر و مادرها این باشد که فرزندشان به خوبی روی درسش تمرکز نمی کند و بیشتر وقتش را پای تلویزیون یا بازی های کامپیوتری می گذارند

با شروع فصل مدرسه شاید مشکل خیلی از پدر و مادرها این باشد که فرزندشان به خوبی روی درسش تمرکز نمی‌کند و بیشتر وقتش را پای تلویزیون یا بازی‌های کامپیوتری می‌گذارند. اما چطور می‌توان محیطی مناسب را برای درس خواندن فرزندان مهیا کرد یا چگونه می‌توان برنامه‌ریزی دقیقی از فعالیت‌های مدرسه و در کنار آن تفریح و استراحت کودکان کرد؟ نسیم رضوی، دانشجوی دکترای روان‌شناسی راهکارهای مناسب و مفیدی از چگونگی عملکرد صحیح والدین و برخورد با کودکان در این مورد را به طور کامل برایمان شرح می‌دهند.

● فرزندتان را فعال کنید

قسمت بزرگی از ایجاد انگیزه به دانش‌آموزان بر عهده معلم است و از جمله کارهایی که معلم می‌تواند برای تشویق کودکان به درس خواندن انجام دهد، این است که کارهای کلاسی را طوری طراحی کنند که انجام آنها حالت خودپاداشی را در دانش‌آموزان به وجود بیاورد. مثلا کارهایی که دانش‌آموزان به خوبی از عهده آن برآیند یا در کلاس رقابت را ایجاد کنند البته رقابت باید در حدی باشد که باعث بروز استرس نشود. معلمان باید از کارهای عملی به عنوان تجارب جدید برای دانش‌آموزان استفاده کنند و روش‌هایی را برای آنها در نظر بگیرند که تمام دانش‌آموزان در امر یادگیری شرکت فعال داشته باشند. از دیگر رفتارهایی که می‌تواند به پیشرفت دانش‌آموزان کمک کند و توسط والدین قابل اجراست از این قرار است: ۱- انتظارات بالا ولی واقع‌بینانه از فرزندان‌تان داشته باشید ۲- به فرزندان کمک کنید تا خرده‌هدف‌های قابل انجام‌ برای خود به وجود بیاورند ۳- به فرزندتان برای رسیدن به هدف‌ها کمک کنید ۴- حس انگیزش درونی را در فرزندان قوی کنید به گونه‌ای که به خود اعتماد کرده و خودشان به دنبال راه‌حل مسایل بگردند. از جمله کارهایی که معلمان و والدین می‌توانند برای افزایش انگیزش درونی انجام دهند، کمرنگ کردن نمره و پررنگ کردن خود یادگیری است.

● تشویق را از یاد نبرید

به طور کلی برای ایجاد رفتارهای خاص باید این مساله را در نظر بگیریم که رفتارهای مطلوب و خواسته را تشویق کنیم و رفتارهای نامطلوب را نادیده بگیریم. این‌گونه شکل‌گیری رفتار برای تشویق کودکان به درس خواندن می‌تواند به این صورت باشد که هرگونه رفتاری که به درس خواندن کودکان کمک کند، مورد تشویق قرار گیرد. ولی رفتارهای مطلوب کودکان نیاز به بازخورد مثبت و فوری دارد برای مثال اگر به فرزند خود بگوییم که «اگر امسال شاگرد اول شوی هر چیزی که دوست داشته باشی را برایت می‌خرم» خیلی طولانی‌مدت است و ایجاد انگیزه بالا نمی‌کند. ابتدا باید سعی کنیم تا خرده‌هدف ایجاد کنیم، مثلا بگوییم «اگر امروز درست را خوب بخوانی...» و از این قبیل جمله‌ها که ایجاد انگیزه می‌کند. این تشویق می‌تواند در کلاس درس نیز انجام شود، والدین باید ارتباطی فعال با معلم کلاس داشته باشند که حرکتی همسوی آنها باعث اثر بیشتر در وضعیت درس خواندن کودکان شود. یک نکته مهمی که باید در اینجا روی آن تاکید کنیم، این است که هیچگاه از درس خواندن به عنوان وسیله‌ای برای تهدید استفاده نکنید. این مساله چنین پیامی را به دنبال دارد که درس خواندن ذاتا یک موضوع منفی است یا اگر کودک دایما بخواهد درس خواندن را با تماشا کردن کارتون مقایسه کند، در این حالت درس خواندن به موضوعی بسیار انزجارآور برای آنها تبدیل می‌شود. بنابراین درس خواندن باید در بهترین شرایط انجام شود، به طوری که باعث لذت بردن کودکان شود و تنها به جهت رفع تکلیف انجام نشود. سعی کنید به کودکان مدیریت زمان را بیاموزید تا از طولانی شدن انجام تکالیف جلوگیری کنند و زمان‌هایی را در بین درس خواندن استراحت کنند تا از خستگی جلوگیری شود. والدین می‌توانند با انجام کارهایی به این مساله کمک کنند یعنی زمان‌هایی را به این اختصاص دهند که به فرزندان‌شان در زمان استراحت انرژی دهند. مثلا ۱۰ دقیقه استراحت مابین درس خواندن از ایجاد خستگی و انزجار نسبت به درس‌ها جلوگیری می‌کند.

مساله دیگری که در درس خواندن کودکان اهمیت دارد، این است که باید به انگیزه‌های درونی کودک توجه کنیم. اگر کودکی به صورت خودکار و خودجوش علاقه وافری به درس خواندن دارد، تشویق زیاد والدین انگیزه درونی فرزندشان را کاهش می‌دهد و او را وابسته به این تشویق‌ها می‌کند، ولی اگر کودک انگیزه درونی پایینی دارد، باید انگیزه بیرونی ایجاد کنیم که همان تشویق و پاداش‌ها هستند و زمانی که کودک در مسیر درست درس خواندن قرار گرفت، در این حالت والدین سعی کنند انگیزه درونی وی را بالا ببرند تا کودک از خودیادگیری و درس خواندن لذت ببرد. بنابراین، تشویق و پاداش نمی‌تواند برای همه کودکان به یک شکل و اندازه باشد.

● محیطی آرام برای یادگیری

درگیر بودن والدین در فرآیند آموزش کودکان مساله‌ای پیوسته است و باید همیشه برقرار باشد. با توجه به نیاز ذاتی کودکان به نظم مساله درس خواندن نیز باید با نظم و برنامه خاصی انجام شود. اولین قدم برای ایجاد محیطی مناسب، محیطی است که آرام و بدون سروصدا و از هر تنش و حواس‌پرتی به دور باشد. دومین قدم ایجاد یک برنامه روزانه مطالعه و دیگر فعالیت‌هاست. درس خواندن، تلویزیون تماشا کردند ورزش کردن و دیگر فعالیت‌ها دارای نظم و روال خاص و همچنین ساعت مشخص باشند. به فرزندان‌تان اجازه دهید تا روی مسایل درسی مثلا اینکه کدام درس را بخوانند، کنترل داشته باشند و از آنها بخواهید که به عنوان معلم درس‌ها را به والدین آموزش دهند. اگر کودکان با مشکل یادگیری روبه‌رو هستند، والدین باید از برخورد عاطفی و هیجانی پرهیز کنند و با متخصص و البته معلم فرزندشان در ارتباط باشند. کودکان که به اختلال یادگیری یا پیش‌فعال دچار هستند، حتما باید با مراجعه به مراکز مشکل یادگیری را برطرف کنند.

روان‌شناسان برای کودکان راهکارها و اصلاحات رفتاری را آموزش می‌دهند که این کودکان بتوانند در کنار دیگر دانش‌آموزان به تحصیل ادامه دهند. این راهکارها بعد از آموزش توسط والدین نیز قابل اجراست، از جمله روش‌هایی که کودکان بیش‌فعال باید در محل یادگیری و ایجاد تمرکز احساس کنند، روش خودسخنوری است، به این صورت که ابتدا کودک با صدای بلند همراه متخصص نحوه بررسی مسایل را تمرین می‌کند و بعد این راهکار را خودشان به تنهایی ایجاد می‌کنند. این سخنوری به این شکل است که ابتدا در گام اول چنین می‌کنیم. بعد از این مرحله در گام دوم به این شکل و همین‌طور مرحله‌ به ‌مرحله جلو می‌رویم. مراحل آنجا کار گام‌به‌گام صورت می‌گیرد و کودکان این راهکار را می‌آموزند. مساله تنظیم فعالیت کودک از جمله مسایل قابل اهمیت دیگر است. تمام کودکان به یک زمان مشخص برای درس خواندن نیاز ندارند ولی همه کودکان به بازی کردن احتیاج دارند همچنین به خواب و استراحت کافی و فعالیت‌های مفرح.

● زمان‌بندی کنید

تعیین زمان کلیدی فعالیت‌های کودکان مساله‌ای است که به دقت کافی نیاز دارد، کودکان در سنین مختلف احتیاج به زمان خواب متفاوتی دارند ولی در همان محدوده سنی نیز برخی از کودکان به خواب بیشتر و بعضی به خواب کمتر نیاز دارند؛ علاوه بر نیاز به خواب که در همه کودکان به یک اندازه نیست، مدت‌زمان درس خواندن در تمام کودکان یکسان نیست. هر کودکی بسته به خلقیات، شخصیت، هوش و دیگر فاکتورها زمان خاصی برای درس خواندن لازم دارد که باید در نظر گرفته شود. اگر کودکی به اندازه زمان خاص درس خواندن دارای عملکرد خوبی است، این زمان نیاز به اصلاح ندارد ولی اگر عملکرد خوبی ندارد، این زمان باید اصلاح شود. دیگر فعالیت‌ها بسته به علاقه‌ کودک می‌توانند تنظیم شوند ولی باید این مساله‌ را در نظر بگیریم که به‌اندازه کافی فعالیت بدنی هم در این فعالیت‌ها گنجانده شود. تمامی زمان استراحت نباید به تماشای تلویزیون اختصاص داده شود، چون در این صورت کودکان فعالیت بدنی کافی نخواهند داشت و در رشد بدنی و روانی دچار مشکل خواهند شد. یکی از اصلاحات رفتاری کودکان که توسط والدین قابل اجراست، اصلاح برنامه تغذیه کودک است. هرگونه اصلاح رفتاری از تشویق و پاداش مجزا نیست، در مورد تغذیه چون والدین خوراکی منزل را تهیه می‌کنند، باید این مساله را در نظر بگیرند که کودکان از چیزهایی تغذیه می‌کنند که در دسترس‌شان وجود دارد - به همین دلیل از خرید موادغذایی که ارزش غذایی ندارند و باعث چاقی در کودکان می‌شود، جدا جلوگیری کنید.

نحوه تغذیه یک عادت است که والدین از ابتدای تولد کودک باید به آن توجه داشته باشند. اگر کودکان را عادت دهیم که تغذیه صحیح و سالم داشته باشند، کودکان این عادت را درونی می‌کنند و احتیاج به اصلاح تغذیه و رژیم‌های غذایی پیدا نمی‌کنند. الگوبرداری کودکان از نحوه تغذیه والدین اهمیت بسیار دارد، در این مورد بهتر است در مورد مضرات تنقلات غیرسالم با فرزندان‌شان صحبت کنید و عواقب تغذیه ناسالم را برایشان توضیح دهید. شکل‌دهی رفتار یک مساله علمی در زمینه روان‌شناسی است که با تکنیک‌های موجود فقط رفتار مورد نظر مطلوب را تعریف و در امر به‌دست آوردن آن سعی و تلاش کنیم و رفتارهایی که مورد نظر شما نیست، با نادیده‌انگاری برخورد کنید و در مواقعی تنبیهاتی نظیر محرومیت از فعالیت مورد علاقه برای مدت‌زمانی خاص و عدم تماس چشمی با فرزند تاثیرگذار هستند.

نسیم رضوی

فوق‌لیسانس و دانشجوی دکترای روان‌شناسی

شیوا بامداد