بالابالا بالاتر

ناگفته های آسانسور

● تاریخچه آسانسور

آن‌گونه که در تاریخ آمده، تاریخچه پیدایش آسانسور به ۲۵۳سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. ارشمیدس وسیله‌ای شبیه به آسانسور اختراع کرد که قابلیت حمل یک نفر را برای ارتفاعات نه‌چندان بلند داشت. این آسانسور دستی نمونه‌ای از نخستین حرکات بشر برای ساختن یک بالابر بود.

البته گفته شده که مصریان باستان نیز به‌وسیله بالابر در اهرام حرکت می‌کردند. در سال۱۸۵۰ نخستین آسانسور هیدرولیکی برای یک ساختمان ۴ طبقه ساخته شد. در سال۱۸۵۳ الیشا گرویس از اهالی نیویورک، آسانسوری با نوعی ایمنی خودکار برای ممانعت از سقوط سکوی این وسیله ساخت. در صورتی که ریسمان آسانسور پاره می‌شد، این سیستم ایمنی به فریاد سرنشینان می‌رسید.

فناوری ساخت آسانسور به‌سرعت پیش رفت و بسیاری از سازندگان ساختمان‌های جهان این وسیله مفید و کارا را نصب کردند. براساس آخرین آمارهای ارایه شده، ایتالیایی‌ها بیشترین آسانسورسواران نام گرفته‌اند. با اینکه این کشور جمعیت بالایی ندارد، اما آنها با نصب ۸۵۰هزار دستگاه آسانسور رتبه نخست را در دنیا به‌خود اختصاص داده‌اند.

در ایتالیا روزانه بیش از ۱۰۰میلیون نفر از آسانسور استفاده می‌کنند. پس از این کشور، آمریکا با داشتن ۷۰۰هزار دستگاه آسانسور و چین با ۶۱۰هزار رتبه‌های دوم و سوم را در اختیار داشتند. البته این آمار به سال ۲۰۰۸ مربوط می‌شود و با سرعتی که نزد چینی‌ها سراغ داریم، به احتمال فراوان، این آمار دچار تغییر و تحولات شده است.

برخی از آسانسورها هم اکنون شکل توریستی به‌ خود گرفته‌اند. یکی از همین مدل‌ها، آسانسور سانتاژوستا در شهر لیسبون پرتغال است؛ آسانسوری که بیشتر به یک بالابر می‌ماند و حدود ۱۰۷سال قدمت دارد. کار ساخت این آسانسور در سال۱۹۰۰ آغاز شد و ۲ سال بعد به‌ پایان رسید؛ آسانسوری که کار طراحی آن را «رائول مسنیر ده پونسارد» برعهده داشته است. اگرچه این مدل با بخار کار می‌کرد اما در سال۱۹۰۷ از الکتریسیته برای به‌حرکت درآوردنش سود جسته شد. این سازه ۴۵ متر ارتفاع دارد و می‌تواند ۲۴ مسافر را با خود حمل کند که این روزها شکل گردشگری به‌خود گرفته و مردمی که برای دیدن لیسبون می‌روند، از این آسانسور زیبا دیدن می‌کنند.

اما می‌گویند آسانسور ساخته دست آقای اتوود یک قرقره بزرگ و یک‌طناب بوده است. این دانشمند و ریاضیدان با ساختن ماشین اتوود که عبارت بود از دو‌وزنه که با یک‌نخ به یکدیگر مربوط می‌شدند و روی قرقره‌ها‌ بالا و پایین می‌رفتند، توانست طرح ابتدایی یک آسانسور را ارایه دهد.

اتوود یک‌کار هم برای ایمن سازی این آسانسور اولیه انجام داده بود. اگر هنگام بالا و پایین رفتن، طناب پاره می‌شد، قسمت انتهایی طناب روی قرقره قفل می‌ماند و این کار باعث می‌شد تا آسانسور ‌به‌رغم سقوط آزادی که از ارتفاع به سمت پایین داشت، به زمین برخورد نکند و سوارشونده (‌در اینجا به معنای فردی که سوار آسانسور می‌شود)، جان سالم به در ببرد.

اگر ارشمیدس را خالق بالابری ساده و اتوود را خالق آسانسوری اولیه فرض کنیم، باید از آقای اوتیس هم به‌عنوان مبتکر ساخت آسانسورهای نوین نام ببریم؛ فردی که هم‌اکنون بزرگ‌ترین کارخانه ساخت آسانسور در دنیا به‌نام وی مشغول به فعالیت است. اولین آسانسور به شکل امروزی که دارای ترمز ایمنی بود، توسط اوتیس در آمریکا ساخته و آزمایش شده و بعد از آن نیز دیگران به ساخت انواع آسانسور مبادرت کردند و صنعت آسانسور شکل گرفت.

در ساخت برج‌ها و ساختمان‌های بلند موضوع آسانسور ایمن، راحت و سریع باید در اولویت قرار گیرد. در این بین رقابتی نیز بین آسانسورسازان شکل گرفت. رکورد سرعت بین آسانسورهای دنیا در اختیار برج تایپه ۱۰۱ است. این برج به ارتفاع ۵۰۹ متر ۱۰۱طبقه دارد و فکر نمی‌کنم کسی دوست داشته باشد بدون آسانسور این طبقات را طی کند؛ به خصوص از بدو ورود تا طبقات بسیار بالا! در این ساختمان مرتفع ۶۷دستگاه آسانسور نصب شده تا ترافیکی در این خصوص به‌وجود نیاید. در عین حال، این امر به ایمنی کار نیز می‌افزاید. سرعت این آسانسور ۱۰۱۰متر در دقیقه است؛ یعنی این آسانسور قادر است در یک دقیقه بیش از یک کیلومتر را طی کند. نوع دیگری از آسانسورها ویژه کالا طراحی شده و معمولا امور بالا و پایین بردن بار را برعهده دارند. آسانسور خدماتی، آسانسوری است که برای جابه‌جایی کالا بین طبقات مورد استفاده قرار می‌گیرد که دارای کابین کوچکی است که ابعاد آن به اشخاص اجازه استفاده را نمی‌دهد. در بسیاری از رستوران‌ها و فروشگاه‌های کوچک این مدل کاربرد زیادی دارد.

از آسانسور خودروبر هم در ساختمان‌های خصوصی استفاده می‌شود و اتاقک آن ابعاد مناسبی برای جابه‌جایی خودرو دارد. البته آسانسور ویژه حمل بیماران را هم که در بیمارستان، مورد استفاده قرار می‌گیرد نباید از قلم انداخت.

از یک‌نظر آسانسورها به ۲ نوع گیربکس‌دار و بدون گیربکس‌ تقسیم می‌شوند که اولی مخصوص حمل‌و‌نقل در ارتفاع کم و با قدرت زیاد است، اما دومی به ارتفاع زیاد و ظرفیت کم مربوط می‌شود.

از حیث دیگری هم آسانسورها به انواع برقی، هیدورلیکی‌(حداکثر ۱۸متر)، پنی‌ماتیک و LIM یا همان نیروی محرکه القایی تقسیم می‌شوند که در این آخری، سیستم موتور روی وزنه تعادل قرار می‌گیرد و ابتکار جدیدی است که در ساختمان‌های خیلی بلند به‌کار گرفته می‌شود.

● تاریخچه آسانسور در ایران

آسانسور‌های امروزی از حدود ۵۰‌سال پیش وارد کشور شده و اولین فروش آسانسور در کشور مربوط به یک شرکت سوئیسی است که توسط یک شرکت ایرانی خریداری شد. بعد از آن نیز شرکت‌ها‌ی خارجی دیگر در این زمینه فعالیت داشتند. اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران توسط وزارت مسکن و شهر‌سازی در سال‌۱۳۵۰ در شهر صنعتی البرز قزوین تحت‌لیسانس یک شرکت سوییسی راه‌اندازی شد و بعد از آن نیز کارخانجات دیگری توسط شرکت‌ها‌ی خارجی در ایران فعالیت کردند، اما با توجه به تحریم وسایل بعد از انقلاب‌اسلامی و براساس ضرورت و نیاز، دست‌اندرکاران شروع به فعالیت‌های تولیدی در زمینه ساخت قطعات یدکی آسانسور کردند و درواقع آسانسور به صورت تلفیقی در کشور تولید و نصب شد تا اینکه در دهه ‌۷۰ مجوز واردات صادر شد و به‌دنبال آن، واحدهای فروش آسانسور به‌صورت رسمی و غیررسمی به‌وجود آمدند.

قسمت اعظمی ‌از آسانسورهایی که از سال‌های دور در ایران مشغول به حمل‌ونقل مسافر هستند، دارای گواهی استاندارد نبوده و اساسا فعالیت آنها در خط همکف به طبقات، غیرقانونی است.

● ۱۰ توصیه ایمنی به آسـانسـور‌سـواران

پدیده آسانسور هم مثل سایر پدیده‌های وارداتی، اول خودش آمد و بعد تلاش ‌شد برای وارد کردن فرهنگ‌ استفاده از آن. فرهنگستان زبان هم سال‌ها بعد از ورود این پدیده به صرافت افتاد تا نامی ایرانی برای آن انتخاب یا به‌عبارت بهتر، انتصاب کند. لیکن همچنان فرهنگ استفاده از آسانسور معضل مراکز مسکونی، اداری و خدماتی است؛ موضوعی که در مواقعی، ایمنی آسانسورها را نشانه می‌گیرد.

ایمنی در آسانسور امروزه دیگر یک اجبار است. مواردی باید در آسانسورها رعایت شود تا ایمنی سرنشینان تامین شود؛ مواردی مانند سیستم تهویه مطبوع، زنگ خطر، تلفن یا سیستمی برای ارتباط با اتاق فرمان، کپسول آتش‌نشانی، ترمز و... مربوط به سازندگان است ولی مواردی هم مربوط به استفاده‌کنندگان است که باید مورد توجه قرار گیرند. به چند مورد اشاره می‌کنیم:

۱) بیشتر از ظرفیت ممکن سوار آسانسور نشوید و با کلیدهای آن هم بازی نکنید. البته اصولا آسانسور باید مجهز به سیستم آلارم ظرفیت مجاز و غیر‌مجاز باشد ولی رعایت ظرفیت آسانسور توسط مصرف‌کنندگان در اولویت قرار دارد. ظرفیت‌ها‌ معمولا ۴، ۶، ۸، ۱۰، ۱۲ و... است که باید روی پلاک مشخصات در کابین نصب شود. معمولا کابین آسانسور به صورتی طراحی و ساخته می‌شود که حداکثر ظرفیت به‌سختی در آن‌جا شوند، زیرا استفاده خارج از ظرفیت خطرات بسیار جدی‌ای در‌بردارد که قابل مقایسه با وسایل دیگر نیست. برخی از شهروندان، به ویژه در اداره‌ها، به ظرفیت اعلام‌شده برای آسانسور توجه نمی‌کنند و بیش از حد ظرفیت مجاز سوار می‌شوند که این اقدام به توقف غیرطبیعی آسانسور میان طبقات می‌انجامد.

۲) مسافران بیرون آسانسور فرمان احضار می‌دهند و مبدا و مقصد را مشخص می‌کنند و آسانسور هم در زمان مناسب و طبق برنامه قبلی پاسخ می‌دهد. بنابراین فشار مجدد روی دکمه‌ها‌ی احضار کابین، کاری بیهوده است. استفاده‌کنندگان از آسانسور، وقتی راهنمای دیجیتال طبقات را ایستاده روی یکی از طبقات می‌بینند، دکمه آسانسور را چندبار با شدت فشار می‌دهند بلکه آسانسور زودتر بیاید اما این ‌کار، غیر از خرابی و صدمه زدن، فایده‌ای ندارد.

۳) زمانی که آسانسور سوار می‌شوید، مسافران درون کابین فرمان حرکت می‌دهند و مقصد را مشخص می‌کنند. این وسیله قادر به شناسایی مسافران از نظر سن، قد، مونث یا مذکر و بیمار یا سالم بودن و میزان وزن دقیق مسافران نیست؛ بنابراین بیهوده کلیدهای آن را دستکاری نکنید.

۴) دکمه‌ها‌ی فرمان در محلی نصب شده که کودکان کمتر از ۷ سال قادر به احضار و صدور فرمان نباشند ولی همواره باید به‌خاطر بسپاریم که هرگز کودکان به‌تنهایی نباید از این وسیله استفاده کنند. با ایجاد شرایط مناسب و فضای بازی در مجموعه مسکونی و گاهی مذاکره دسته‌جمعی با کودکان و نوجوانان باید به‌صورت جدی و کامل از بازی آنها با آسانسور جلوگیری کنید.

۵) هرگز هنگام وارد شدن به کابین آسانسور در حال گفت‌وگو از عقب یا از پهلو وارد آسانسور نشوید. همواره هنگام ورود به کابین آسانسور از وجود کابین در مقابل خود مطمئن شوید و رو به کابین وارد شوید. ساده‌ترین روش‌، اطمینان از وجود روشنایی کابین، دیدن تصویر خود در آینه کابین و مشاهده افراد درون آن است.

۶) بیشترین آمار حوادث مربوط به ایام عید است که نشان‌دهنده بی‌توجهی به ظرفیت استفاده از آسانسور با حضور جمع زیادی از خانواده‌ها در این وسیله است. همچنین کودکان بیشترین قربانیان حوادث آسانسور هستند که این وسیله را بازیچه فرض می‌کنند. آن هم به دلیل عدم آموزش توسط والدین است.

۷) در اوقاتی که ساختمان خلوت است حتی‌الامکان به تنهایی از آسانسور استفاده نکنید.

۸) قطع برق از اصلی‌ترین مشکلات در استفاده از آسانسورها در کشور ماست. گرچه آسانسورها باید به سیستم «BLACK OUT» مجهز باشند تا در زمان قطع برق، کابین، هم‌تراز یک طبقه متوقف شود اما در مواقعی امکان حبس در آسانسور وجود دارد. معمولا بلافاصله بعد از گیر افتادن آسانسور، احساس خفگی به افراد دست می‌دهد که این، بیشتر یک توهم است تا واقعیت. بد نیست بدانید که هیچ‌کس در حوادث آسانسور دچار خفگی نمی‌شود؛ زیرا ذهنیتی که برای مردم درخصوص تمام شدن اکسیژن در آسانسور ایجاد شده کاملا اشتباه است و چنین موردی در ساختار آسانسورهای امروزی امکان ندارد. تنها مشکل، استرس و نگرانی حادثه‌دیدگان است. بنابراین در چنین مواردی کسی اقدام به شکستن شیشه آسانسور نکند چون فقط کار را خراب‌تر و خطر را بیشتر می‌کند.

۹) همچنین لازم است که افراد محبوس، تا لحظه اعلام گروه نجات برای خروج از کابین منتظر بمانند، چون در مواردی افراد در خروج عجله به‌ خرج داده‌اند و همزمان، آسانسور راه افتاده که این موضوع تا به ‌حال قربانیان زیادی گرفته‌است. در هر صورت، خونسردی خیلی مهم است. خونسرد و صبور باشید.

۱۰) آسانسورها معمولا در نصب و راه‌اندازی مشکلی ندارند؛ به‌خصوص که آسانسورهای جدید به وسیله اداره استاندارد کنترل می‌شود، اما ‌این وسط جای بازدید ماهانه با کیفیت به‌طور قابل‌توجهی مبهم است! چون همه مشکلات به مرور زمان ‌ایجاد می‌شود و تعمیر غیر‌استاندارد است که ‌ایمنی آسانسور را از بین می‌برد. بنابراین نسبت به بازدیدهای ماهانه و طرز نگهداری و هویت و صلاحیت فنی و عمومی پیمانکار نگهداری آسانسور محل سکونت‌تان بی‌تفاوت نباشید. این بی‌تفاوتی گاهی به قیمت جان تمام خواهد شد.

● یادداشت مهندس محمدرضا اردلانی

کارشناس ساختمان‌های سلامت‌محور و عضو جامعه شهر ایمن

▪ ویـژگـی‌هـای آسـانـسـور سـالــم

اولین نکته‌ای که در مورد آسانسور باید بگویم این است که گول ظاهرش را نخورید! اگرچه آسانسورها با ظاهری آراسته و زیبا به مردم عرضه می‌شوند اما برخی از آنها دارای کیفیت مطلوب و استاندارد لازم نیستند. هر ساختمانی به آسانسوری با کاربری خاص خود نیاز دارد که این موضوع در ساختمان‌های ما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. علت استفاده‌نکردن صاحبان ساختمان‌ها و پروژه‌ها از آسانسورهای مخصوص هر ساختمان ارزان سازی بوده و این بی‌توجهی‌ها بارها موجب سقوط آسانسور ارزان قیمت یا حبس افراد شده‌ است. به همین دلیل چند مورد مهم در بررسی یک آسانسور سالم به شرح ذیل اعلام می‌شود به پیمانکارتان بگویید آنها را برای شما مشخص کرده و ضمن بررسی خودتان هم چک کنید آیا برابر مفاد قرارداد همان مارک استفاده شده یا خیر؟

۱) هر ساختمان نیاز به یک نوع سازه آسانسور با محاسبات خاص خود همان ساختمان دارد. وجود نداشتن مهندس محاسب یا سری کاری در نقشه‌های اجرایی آسانسور از مهم‌ترین نشانه‌های مشکل‌دار بودن هر آسانسوری در درازمدت خواهد بود. نقشه‌های اجرایی آسانسور خاص ساختمان خودتان را حتما مطالبه و مطالعه کنید.

۲) موتورخانه و چاهک آسانسور و عمق چاهک را بازدید کنید. نظافت، نظم، روکش یا رنگ قطعات و زیبایی و دقت در جوشکاری اتصالات، موضوعی است که ضمن ساده بودن بررسی، عمق ظرافت در کار مجری را نمایش می‌دهد.

۳) از نکات بسیار مهمی که لازم است در مورد موتورخانه آسانسورها مدنظر قرار بگیرد، این است که حتما تابلو ‌برق به صورت مجزا و مرتب در این قسمت وجود داشته‌ باشد.

۴) حتما تیرآهن‌های بالای آسانسور باید دقیقا در مرکز کابین قرار داشته‌ باشند و البته یک‌قلاب هم از آنها آویزان باشد تا در مواقع از کار افتادن موتورها بشود با آن کابین را بالا کشید. اگر تیرآهن‌ها در مرکز نباشند، کار بسیار‌ سخت می‌شود.

۵) سیستم تهویه نیز باید به‌طور‌مرتب فعال باشد تا سقف کابین و قسمت‌ موتورخانه از خاک‌گرفتگی و پیامدهای آن در امان بماند.

۶) گاورنر یا سرعت‌سنج حتما باید در همه آسانسورها وجود داشته‌ باشد. این ‌دستگاه کوچک، هر زمان که سرعت آسانسور از اندازه تعریف‌شده بیشتر شود، باعث توقف حرکت کابین می‌شود و در‌واقع آن را از سقوط نجات می‌دهد. مارک و مدل آن را هم چک کنید.

۷) در ورودی موتورخانه، لزوما باید قفل داشته‌ باشد و کلیدش هم در دسترس مالک یا مسوول ساختمان قرار بگیرد. این مساله باعث می‌شود، اولا افراد متفرقه وارد نشوند و ثانیا در صورت لزوم، دسترسی گروه نجات به موتورخانه تسهیل و تضمین شود.

۸) برخی دستورالعمل‌ها، توصیه‌ها و همچنین نکات در مورد مشخصات آسانسور، شرکت سازنده آن، نحوه کارش،‌ ظرفیت‌اش‌ و‌... باید در قالب یک‌ تابلو تهیه شده و در محل موتورخانه نصب شود تا تعمیرکاران یا افراد گروه امداد بتوانند از اطلاعات آن در مواقع مقتضی استفاده کنند.

۹) ته چاهک سری‌استپ وجود دارد که به منظور حفظ ایمنی تعمیرکاران تعبیه شده تا در مواقع اضطراری برق را قطع کند. همچنین در این مکان، یک سکوی بتونی هم وجود دارد که اگر کسی روی آن بنشیند، باز‌هم باید کف کابین با سر او مقداری فاصله داشته باشد و به وی آسیبی نرساند.

۱۰) وجود ‌۲ استوانه پلاستیکی در قسمت تحتانی آسانسور الزامی است. اینها ضربه‌گیر هستند و از جنس پلاستیک فشرده تهیه شده‌اند. یکی زیر ‌استوانه کف کابین قرار دارد و دیگری پایین وزنه تعادل مستقر است که باعث می‌شود در مواقع ضروری و زمانی که آسانسور سقوط می‌کند، تلفات و صدمات آن کاهش پیدا کند و از شدت ضربه وارده کاسته شود.

۱۱) مهم‌ترین قسمت آسانسور، پاراشوک یا چتر نجات آن است که باید از سقوط جلوگیری کند. یعنی وقتی سرعت آسانسور از حدی بالاتر می‌رود، ترمزهای پاراشوک فعال شده و مانع سقوط می‌شوند. بروز مشکل در ‌این قسمت مهم‌ترین عامل در کاهش سطح ‌ایمنی آسانسورهاست که باید با بازدید به‌موقع مورد بررسی قرار گیرد. مارک و مدل آن را هم چک کنید.

۱۲) در صورت قطع برق یا قطع برق سیستم کنترل، سیستم ترمز آسانسور باید به‌طور اتوماتیک عمل کند، بنابراین باید از ترمزهای اصطکاکی الکترومغناطیسی استفاده ‌شود. مارک آن را هم چک کنید.

۱۳) کابین و وزنه‌های تعادل توسط سیم بکسل‌های فولادی معلق نگاه داشته می‌شوند. وزنه تعادل در آسانسورهای کششی و زنجیری برای ایجاد تعادل بین جرم کابین و درصدی از وزن بار یا مسافر به‌ کار می‌رود و قطر سیم بکسل‌ها، مارک، مدل و فابریک بودن آنها را با قرارهای مالی فی‌مابین چک کنید.

۱۴) همچنین لازم است در زمان صدور تاییدیه کیفیت آسانسور که یکی از مدارک لازم برای صدور پایان کار ساختمان است، دقت شود قطعات و دستگاه‌ها به طور دقیق و با ابزارهای مناسب حتما مورد بازرسی و کنترل کیفیت ماموران اصلی قرار بگیرند.

● گفتگو با مهندس سعید عبدی کارشناس طراحی، نصب و راه‌اندازی آسانسور

تقلب و ضعف نظارت در بـازار آسـانسـور

▪ آقای مهندس! به‌طور کلی، خدمات آسانسور در کشور ما شامل چه بخش‌هایی است؟

ـ به طور کلی، شرکت‌هایی که در بحث آسانسور در کشور فعالیت دارند، به ۳ گروه عمده تقسیم می‌شوند؛ گروه اول شرکت‌‌هایی هستند که خدمات فروش ارایه می‌دهند که خود آنها واردکننده‌ یا واسطه هستند. این شرکت‌ها قطعات آسانسور را ارایه می‌دهند. گروه دوم شرکت‌هایی هستند که خدمات نصب و راه‌اندازی آسانسور را بر عهده دارند و نوع کار آنها بیشتر مونتاژ و نصب آسانسور است و گروه سوم شرکت‌های مشاوره هستند که بیشتر در بحث محاسبات و مشاوره‌های مربوط به طراحی، به شرکت‌های نصاب مشاوره می‌دهند.

▪ و متولی این ۳ بخش کیست؟

ـ این ۳ گروه از شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات آسانسور، همه تحت نظارت یک سندیکای مرکزی هستند. این سندیکا تغییر و تحولات مربوط به استانداردهای آسانسور، سیاست‌گذاری‌ها و به‌طور کلی مواردی مثل تمدید پروانه و ارایه مجوزهای مونتاژ را بر عهده دارد. اعضای این سندیکا نیز معمولا از فعالان همین حوزه انتخاب می‌شوند.

▪ آماری هم از شرکت‌های فعال در این زمینه وجود دارد؟

ـ آمار دقیقی از تعداد این شرکت‌ها در دست نیست ولی طبق برآورد در شهری مثل تهران حدود ۶ هزار شرکت فعال در زمینه آسانسور وجود دارد که البته متاسفانه از این تعداد تنها حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ شرکت دارای مجوز فعالیت از وزارت صنایع هستند. باقی این شرکت‌ها به صورت غیرمجاز فعالیت می‌کنند که باعث رکود بازار کار شرکت‌های دارای مجوز شده‌اند. دلیل اصلی ازدیاد این شرکت‌های بدون مجوز هم نبود‌ نهادی قدرتمند برای نظارت بر کار آنهاست. آنها صرفا به دلیل ارایه خدمات با قیمت‌های بسیار پایین به فعالیت خود ادامه می‌دهند که می‌‌تواند در آینده مشکلات زیادی را برای مردم ایجاد کند.

▪ چه مشکلاتی؟

ـ اولین مشکل این است که این شرکت‌ها تنها در صورتی می‌توانند با قیمت پایین خدمات ارایه دهند که از تجهیزات و لوازم نامرغوب استفاده کنند و این موضوع تنها یک سوی این ماجراست. از سوی دیگر وقتی شرکت‌های بدون مجوز وارد بازار رقابت با شرکت‌های دارای پروانه و مجوز می‌شوند، مردم به دلیل ناآگاهی از موارد مربوط به کیفیت، استانداردها و ایمنی، خواه‌ناخواه به سمت شرکت‌های بدون مجوز جذب می‌شوند و در این حالت ۳ راه بیشتر برای شرکت‌های دارای پروانه که متعهد به استفاده از تجهیزات مرغوب هستند باقی نمی‌ماند، یا باید سود ۲۰ درصدی متعارف را به دلیل رقابت ناسالم تا ۵ درصد کاهش دهند که این کار مستلزم فعالیت بسیار زیاد و به دست آمدن درآمد بسیار ناچیز است، یا باید تعهد و وجدان‌کاری را رها کنند و وارد بحث تقلب و کالای نامرغوب شوند یا اینکه کلا از این حوزه خارج شوند. درواقع شرکت‌هایی که با مجوز و پروانه معتبر در حوزه نصب و راه‌اندازی آسانسور فعالیت می‌کنند، تنها به واسطه سابقه کاری مناسب و صرفا با تعداد معدودی از سازندگان ساختمان که به کیفیت و استانداردها آگاهی دارند و قبلا با آنها کار کرده‌اند، فعالیت می‌کنند. یعنی شرکتی که تا پیش از این می‌توانست در سال بیش از ۳۰ پروژه را به عهده بگیرد، با این وضعیت باید تنها به ۱۵ پروژه و گاهی کمتر از آن دلخوش باشد و این به هیچ‌وجه دارای صرفه اقتصادی نیست.

▪ معمولا این شرکت‌های دارای پروانه، کدام راه را انتخاب می‌کنند؟

ـ این موضوع نمی‌تواند یک پژوهش آماری تلقی شود ولی وقتی فردی با عنوان ساختمان‌ساز به ما مراجعه می‌کند و می‌گوید: «این آسانسور فقط یک ماه کار کند کافی است»، چطور باید انتظار ارایه کیفیت بالا از شرکت‌ها داشته باشیم. متاسفانه برخی از این افراد که بیشتر با نام «بساز، بفروش» در جامعه شناخته می‌شوند، برای سود بیشتر و پرداخت هزینه کمتر، هر نوع تقلبی را انجام می‌دهند و کمترین توجهی به امنیت استفاده‌کنندگان بعدی آن نمی‌کنند.

▪ پس این آسانسورها ایمن نیستند!

ـ ببینید؛ در یک آسانسور لااقل ۴۰ فاکتور ایمنی وجود دارد که اگر هر کدام از این فاکتورها عمل نکنند، بعدی آن را پوشش می‌دهد. مثلا یک مورد معمول آن این است که وقتی در یک آسانسور به صورت کامل بسته نمی‌شود، آسانسور تحت هیچ شرایطی نباید حرکت کند زیرا همواره فرض بر این است که کسی بین در آسانسور گیر کرده است. اما برخی از دوستان می‌آیند و این قفل‌های ایمنی را که هر کدام ۳ مدار ایمنی را شامل می‌شود، به اصطلاح پل می‌کنند. جالب این است که برای این کار بر سر مالک منت هم می‌گذارند که با این کار گیر کردن بی‌دلیل آسانسور را رفع می‌کنند و فکر می‌کنید در این مواقع چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد. اگر به آمارها دقت کنید خواهید دید که بسیاری از مرگ‌ها و قطع‌عضوها در رابطه با آسانسور تنها به همین دلیل رخ داده است.

▪ همه خریداران آسانسور که «بساز بفروش» نیستند. آنها چرا به این موارد توجه ندارند؟

ـ مساله آسانسور یک مساله کاملا تخصصی است و هر کسی نمی‌تواند از زیر و بم آن اطلاع داشته باشد. خریدار آسانسور به دنبال تخفیف است و وقتی من فروشنده به او اطمینان می‌دهم که با همین قیمت پایین بهترین کیفیت را به او ارایه داده‌ام او هم اعتماد می‌کند. خریدار از کیفیت و مرغوبیت تجهیزات مربوط به آسانسور اطلاعی ندارد و با وعده‌های فروشنده تنها از این موضوع خوشحال است که به عنوان نمونه ۲ میلیون تخفیف گرفته‌ است. اکثر خریداران و سازندگان هیچ اطلاعی از آسانسور ندارند و تنها به فروشنده اعتماد می‌کنند. این فروشنده است که تعیین می‌کند از چه کالاهایی و با چه کیفیتی استفاده کند. ما در آسانسور بیش از ۳۰۰ قطعه داریم که هر یک انواع و کیفیت‌های گوناگونی دارند. ما به عنوان ارایه‌کننده خدمات می‌توانیم در هر یک از این قطعات دست ببریم و غیر از خود ما هم کسی متوجه این موضوع نخواهد شد.

▪ نظارتی بر این مساله وجود ندارد؟

ـ از زمان شروع پروژه نصب و راه‌اندازی آسانسور، نه از وزارت صنایع، نه از شرکت بازرسی استاندارد آسانسور و نه از سندیکا، هیچ نظارتی وجود ندارد. اما زمانی که سازنده می‌خواهد پایان کار ساختمان را بگیرد، قانون او را موظف کرده که تاییدیه آسانسور خود را از سندیکا بگیرد. درواقع سندیکا یک مجموعه شرکت به نام شرکت بازرسی استاندارد آسانسور را در کنار خود دارد که وظیفه آن رسیدگی به کیفیت آسانسور در کشور است. یعنی این شرکت باید بعد از پایان عملیات راه‌اندازی آسانسور تست‌هایی را در مورد استاندارد‌های آن انجام دهد.

▪ پس چطور موارد تقلب کشف نمی‌شوند؟

ـ این نظارت‌ها باید بتوانند تقلب‌های برخی از این شرکت‌ها را تشخیص بدهند ولی گلایه همیشگی من از بازرسان شرکت بازرسی در همین مورد است. من فکر می‌کنم وظیفه اول این بازرسان این باشد که اجناس نامبرده شده در فهرست شرکت خدماتی نصب‌کننده آسانسور را با اجناس به کار برده شده در آسانسور تطابق دهند تا واقعا از همان اجناس استفاده کرده باشد. متاسفانه این موردی است که در تطابق اکثر فهرست‌ها با تجهیزات به کار برده شده دارای اختلاف و اشکال است. اگر من فروشنده خدمات در فهرستم نوشته‌ام موتور گیربکس فلان مارک از فلان کشور و با این مشخصات کیلووات، سرعت و... موظفم همان کالا را نیز در آسانسور به‌کار ببرم ولی متاسفانه این مساله در کمتر موردی از موارد، تطابق داشته است و باز متاسفانه من در این مدت حتی یک بازرس راندیده‌ام که وارد چاه آسانسور من شود و فهرست مرا با نمونه نصب‌شده، مطابقت دهد. یعنی در همان مرحله آخر هم که بازرس می‌آید و باید بر کار انجام شده من نظارت داشته باشد، این اتفاق به شکل صحیحی نمی‌افتد. پس من ارایه‌دهنده خدمات با اطمینان کامل از عدم بازرسی به راحتی با هر کیفیتی که مدنظر خودم بود کار خواهم کرد و این چندان درست به نظر نمی‌رسد.

بازرسی که برای بررسی می‌آید به ضدزنگ زده شده روی قطعات دقت می‌کند ولی نگاه نمی‌کند که ببیند سیستم پاراشوک (نگهدارنده اضطراری کابین آسانسور در مواقع سقوط) روی این آسانسور نصب شده یا نه. به نظر شما این بازرسی چه مفهومی پیدا می‌کند وقتی بازرس تنها به پرسیدن این موضوع که «آیا پاراشوک شما کار می‌کند؟» کفایت می‌کند و با جواب مثبت نصب کننده جلوی گزینه «تایید شد» را تیک می‌زند؟ آیا مفهوم نظارت، این است؟!

● آمار حوادث آســانــســـــور

۲ کارگر نگون‌بخت در حال جابه‌جایی لوازم خانگی، یخچال و کمد را داخل کابین قرار دادند و چون خودشان جا نمی‌شدند، با یک اشتباه مرگبار، سوار بالای کابین شدند! این بنده‌های خدا احتمالا نمی‌دانستند که حداکثر فاصله سقف کابین تا کف موتورخانه بالا فقط ۰۸ سانتی‌متر است. پس از آنکه آنها این کار را انجام دادند، یک‌خانم در طبقات فوقانی دکمه را زد تا آسانسور بالا بیاید و متاسفانه چند‌لحظه بعد، آنها له شده‌بودند‍! بالای کابین چند دکمه وجود دارد که به آنها سری‌استپ می‌گویند و در شرایط اضطراری، زمانی که کسی آنجا گیر افتاده باشد، می‌تواند با فشار دادن یکی از این دکمه‌ها، سیستم برق را کلا قطع کند. اگر آن کارگرها هم از این موضوع اطلاع داشتند، می‌توانستند جان خود را نجات بدهند.

نمونه اخیر حوادث آسانسور، مربوط به مرحوم کاظم برگ‌نیسی، نویسنده و مترجم کشورمان، است که در اواخر تیرماه در پی سقوط آسانسور به کما رفت و در بخش مراقبت‌های ویژه (آی‌سی‌یو) بستری شد و ۳ روز بعد از دنیا رفت. او وقتی از محل کار خود قصد بازگشت به خانه را داشته به دلیل خراب ‌بودن آسانسور و متوقف بودن اتاقک آن در طبقه‌ اول، به محض ورود به آسانسور، از طبقه‌ ششم به پایین سقوط کرده.

براساس آخرین آمارها بیش از ۰۰۲هزار آسانسور و پله‌برقی در سراسر ایران نصب شده که این ارقام هر روز در حال افزایش است. عدم توجه در نصب استاندارد و رعایت پاره‌ای نکات ایمنی از سوی نصابان و حتی استفاده‌کنندگان بدون شک می‌تواند خطرات جانی و جرحی بسیاری برای هموطنان عزیز ایجاد کند، حوادث دردناکی که به شدت موجب نگرانی‌ است. مروری برعلل و آمارهای این حوادث قابل تامل است:

۱) شمار وقوع حوادث آسانسور که از سوی آتش‌نشانی تحت پوشش قرار می گیرند، به ترتیب از سال ۱۸ تا سال ۵۸ سیر صعودی داشته است؛ به طوری که در سال ۱۸، ۹۸۶ حادثه، سال ۲۸ ، ۸۹۸ مورد، سال ۳۸ ، ۹۳۹ مورد، سال ۴۸ یک‌هزار و ۵۶ حادثه و سال۵۸ ، یک‌هزار و ۲۵۲ حادثه آسانسور تنها در تهران رخ داد که در سال ۵۸، ۰۳ فوتی و مجروح و در سال ۴۸، ۵۳ نفر و سال ۳۸، ۰۳ مجروح و کشته به همراه داشت.

۲) آمار حوادث آسانسور در سال۶۸ به یک‌هزار و ۷۲۵ مورد رسید که بر اثر آن ۵۳ تن کشته و زخمی ‌شدند. در عین حال این آمار در سال۷۸ افزایش پیدا کرد، به‌طوری‌که در این سال به ۳هزارو۰۰۲ مورد رسید که تعداد کشته و زخمی‌شدگان ‌این حوادث نیز حدود ۰۷ تن بوده است.

۳) نکته‌ای که بیش از همه نگران‌کننده است، افزایش این حوادث است؛ به‌طوری‌که آمار حوادث آسانسور در سال۷۸ نسبت به مدت مشابه سال۶۸، افزایش ۲برابری را نشان می‌دهد. میزان حوادث آسانسور در ۳ماهه اول سال ۸۸ حدود ۳۳۲ مورد بوده که براساس آن ۴ تن کشته و زخمی‌شدند. تنها در اردیبهشت‌ماه ۸۸، ۷۹۱حادثه رخ داده که این حوادث یک کشته نیز در پی داشت. این در حالی است که صدها نفر هم توسط آتش‌نشانان از این حوادث جان سالم به‌در بردند.

۴) هر چند موضوع قطع برق در بروز این حوادث تاثیرگذار بود، اما اگر قطعی برق در کشورهای دیگر را هم مورد مقایسه قرار دهیم، نباید این موضوع به بروز این تعداد حوادث در آسانسورهای پایتخت منجر شود.

۵) محبوس‌شدن افراد در زمان قطع برق آسانسور و سقوط کابین، رایج‌ترین نوع حادثه آسانسور است. این در حالی است که آسانسورها باید به سیستم بلک‌اوت مجهز باشند تا در زمان قطع شدن برق، کابین، هم‌تراز یک طبقه متوقف شود.

۶) سوار شدن بیش از حد در آسانسور، تعویض قطعات آسانسور با قطعات غیراستاندارد، عدم مهارت تکنسین‌های تعمیرکار نیز از جمله علل وقوع حوادث آسانسور هستند. زمانی که افراد داخل آسانسور بیش از حد ظرفیت مجاز آن باشند، در آن زمان آسانسور دچار حالت پاراشوت به معنی توقف غیرطبیعی میان طبقات می‌شود. بیشتر این حوادث در ساختمان‌هایی که ظرفیت آسانسور آنها پایین بوده و حجم استفاده زیاد است، رخ می‌دهد.

۷) وجود نداشتن قطعات مرغوب در آسانسورهای امروزی از دیگر علت‌های شایع در سقوط آسانسورهاست. قطعات وارداتی آسانسور تنها دارای CE مبدا بوده و بدون انجام هیچ‌گونه تست ایمنی داخل کشور استفاده می‌شود. CE قسم‌نامه‌ای است که طی آن تولیدکننده به کیفی بودن محصولش متعهد می‌شود و طبیعتا اظهار خود تولیدکننده برای تضمین ایمنی و کیفیت یک محصول کافی نیست.

۸) در همه آسانسورها مدار برقی وجود دارد که تا در آسانسور بسته نشود برق در آسانسور جریان نیافته و آسانسور حرکت نمی‌کند. گاهی‌اوقات در بعضی تعمیرات از اتصال کوتاه استفاده می‌کنند و ‌این چرخه را بر هم می‌زنند که همین باعث بروز حادثه می‌شود.

۹) لوازم و قطعات یدکی باید براساس استاندارهای معتبر و دارای کیفیت لازم باشند و به‌ویژه سیستم‌های ایمنی در آسانسورها از قبیل پاراشوت و بلک‌اوت باید به‌درستی تعبیه شوند.

۱۰) شکستگی قرقره‌ها، کشش نداشتن و ضعیف بودن سیم و کابل بالا و پایین بر و نیز سوختن منبع برق از جمله مواردی است که در بعد طراحی و نصب غلط باعث بروز حادثه در آسانسورها می‌شود.

منبع: سازمان آتش‌نشانی تهران

پیمان صفردوست