سرطان خون شایع ترین سرطان کودکان

تمام سلول های بدن ما به طور منظم و بر اساس قاعده خاصی در حال رشد هستند گاهی اوقات برخی از سلول ها از مسیر رشد طبیعی خود خارج می شوند و به طور غیرمنظم و سریع تر از حالت طبیعی رشد می کنند

تمام سلول‌‌های بدن ما به‌طور منظم و بر اساس قاعده خاصی در حال رشد هستند. گاهی اوقات برخی از سلول‌ها از مسیر رشد طبیعی خود خارج می‌شوند و به طور غیرمنظم و سریع‌تر از حالت طبیعی رشد می‌کنند. این امر سبب به هم خوردن نظم طبیعی بدن می‌شود....

به این به هم‌ریختگی سرطان می‌گویند. انواع مختلف سرطان، علایم، راه‌های درمان و عوارض مختلفی دارند که به نوع سلول و عضو درگیر در بدن بستگی دارد. متاسفانه سرطان فقط بزرگسالان را درگیر نمی‌کند بلکه کودکان را هم به کام خود می‌کشد. سالانه ۳ تا ۴ کودک از هر صد هزار کودک در جهان به انواع سرطان‌ها مبتلا می‌شوند که در این میان سرطان‌های لوسمی، لنفوم و مغز شایع‌ترین آنها هستند. تب مکرر، عفونت‌های پی‌درپی و کم‌خونی از علایمی هستند که پزشک را به فکر بررسی از نظر بروز سرطان می‌اندازد. خوشبختانه در حال حاضر برای اغلب سرطان‌های کودکان به خصوص لوسمی، درمان وجود دارد و ۷۰ درصد از کودکان مبتلا درمان می‌شوند. به همین بهانه در گفت‌وگویی با دکتر عظیم مهرور، فوق‌تخصص بیماری‌های خون و سرطان‌شناسی کودکان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش و مسوول فنی بیمارستان محک به بررسی انواع سرطان در کودکان پرداخته‌ا

▪ آقای دکتر! آیا میزان شیوع سرطان اطفال در ایران مشخص است؟

ـ نه! متاسفانه آمار دقیقی در ایران نداریم ولی امیدواریم از سال‌های آینده این آمار ثبت و نام هر کودک سرطانی با مشخصات کامل در آمار ثبت سرطان اطفال قید شود. اما الان نمی‌توانیم بگوییم شیوع سرطان در ایران چه میزان است. ولی اگر بر مبنای آمار خارج از کشورحساب کنیم، چیزی حدود ۳ تا ۴ کودک در هر صد هزار کودک در جهان به بیماری سرطان مبتلا می‌شوند. این آمار در کشوری صادق است که از نظر بهداشتی سطح کاملا خوبی دارد. البته طی ۲۰ تا ۳۰ سال اخیر شیوع سرطان کودکان در کشور ما بیشتر شناسایی شده است. به عبارتی با پیشرفت در زمینه بیماری‌های عفونی، بیماری‌های واگیردار و واکسیناسیون کشوری، برخی از بیماری‌هایی که سبب فوت کودکان می‌شدند کنترل شده‌اند و تشخیص سرطان با توجه به رشد رشته فوق‌تخصصی خون و سرطان اطفال دقیق‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود.

▪ قدیمی‌ها همیشه می‌گویند: «قدیم‌ها این چیزها نبود. کسی چه می‌دونست سرطان چیه. الان این مریضی افتاده تو مردم و...» آیا واقعا شیوع سرطان‌ نسبت به گذشته بیشتر شده است؟

ـ نه! شیوع سرطان بیشتر نشده است ولی بیماری‌های عفونی زیادی که امکان داشت کودکان را از بین ببرد، کنترل شده و سلامت سنی و جسمی افزایش پیدا کرده و این افزایش سلامت سنی بروز سرطان‌هایی را که طبق آمار ۳ تا ۴ نفر در هر صدهزار کودک بوده است را با تشخیص به موقع پیدا کرده است. به عبارتی پیشرفت تکنولوژی پزشکی، افزایش آگاهی‌های علمی و افزایش فرهنگ و بهداشت جامعه سبب شده است که تعداد سرطان‌های تشخیص داده شده نسبت به سال‌های قبل بیشتر شود. به عنوان نمونه سال‌های قبل سرطان تشخیص داده نمی‌شد اما به دلیل عوارض بیماری سرطان مانند عفونت، کودک سرطانی از بین می‌رفت در حالی که در سابقه وی هیچ تشخیصی از سرطان وجود نداشت اما در حال حاضر تشخیص سرطان به موقع انجام می‌شود و همه فکر می‌کنند میزان شیوع آن افزایش یافته است.

▪ شایع‌ترین سرطان‌ها در بین کودکان در کشور ما کدام‌ها هستند؟

ـ شایع‌ترین بدخیمی در طب اطفال لوسمی یا سرطان خون است که خوشبختانه نزدیک به ۸۰ درصد این بیماری قابل‌درمان است. البته مشروط بر اینکه علایم بالینی، تشخیص به موقع، درمان بجا و به موقع و بسیاری از عوامل موثر در درمان مانند کنترل پرستاری، وجود دارو و... همه با هم مهیا باشند.

▪ این آمار مربوط به کشور ما است یا کشورهای پیشرفته؟

ـ پروتکل درمانی ما به روز و مطابق با کشورهای پیشرفته دنیاست. از نظر پیشرفت‌های علمی، روش‌های درمانی و نوع داروها هم هیچ فاصله‌ای با آنها نداریم. از نظر مطالعات، روش‌های تحقیقی، کنگره‌های علمی و... نیز کاملا به روز هستیم. بنابراین تفاوت زیادی بین روش‌های درمانی ما و آنها و نتایج حاصل از آن وجود ندارد.

▪ چه عواملی باعث ایجاد سرطان در کودکان می‌شود؟

ـ به طور کلی دو عامل بسیار مهم عوامل محیطی و فاکتورهای ژنتیکی در بروز سرطان نقش دارند؛ در طب بالغان، فاکتورها و عوامل محیطی نقش بسیار مهم و بارزتری در ایجاد سرطان‌ها دارند اما از نظر طب کودکان، علاوه بر عوامل محیطی در ایجاد سرطان‌ها زمینه ژنتیکی کودک نیز نقش مهمی دارد. بالطبع عوامل خطرساز و زیانبار باید برای همه افراد محدود شود. به عنوان نمونه عواملی همچون دود سیگار، اشعه‌های زیانبار و یونیزان و پرتوهای بسیار قوی، مواد شیمیایی، موادغذایی صنعتی و... نقش مهمی در ایجاد سرطان‌ها دارند و این عوامل در افرادی مضرتر هستند که سابقه ژنتیکی و خانوادگی سرطان در خانواده آنها وجود دارد. البته منظورم از خانواده، خانواده نسبی است و ژن می‌تواند از ده‌ها سال پیش به فردی در حال حاضر برسد. به عبارتی فاکتورهایی در بدن افراد وجود دارد که مانع رشد سلو‌ل‌های سرطانی می‌شود و این فاکتورها بنابه دلایلی در بعضی از افراد ضعیف هستند وجود ندارند. حال برخی از عوامل ژنتیکی در کنترل رشد این سلول‌ نقش دارند. این عوامل ژنتیکی ممکن است ظرف چند روز خودشان را نشان ندهند یا از نظر ژنتیکی اشکال داشته باشند. بنابراین همه افراد چه آنها که سابقه ژنتیکی ابتلا به سرطان را دارند و چه آنها که ندارند باید از فاکتورهای خطرساز محیطی و آسیب‌رسان دوری کنند. زیرا تاثیر این عوامل در افرادی که زمینه ابتلا به سرطان را دارند، بسیار بیشتر خواهد بود.

▪ یعنی کودکان از نظر ابتلا به سرطان مستعدتر از بزرگسالان هستند؟

ـ نه! هیچ تفاوتی بین کودکان و بزرگسالان از نظر ابتلا به سرطان وجود ندارد. همان‌طور که گفتم عوامل محیطی و نقش ژنتیکی دو عامل بسیار مهم در ایجاد سرطان هستند. عوامل ژنتیکی در ایجاد سرطان در بین کودکان نقش بسیار بارزتری را ایفا می‌کنند و عوامل محیطی نیز به عنوان رشددهنده آن عمل می‌کنند. آنچه که در این بین خیلی مهم است، تشخیص زودرس بیماری است. به همین دلیل به والدین و خانواده‌ها توصیه می‌کنم به محض اینکه به علامتی در کودک مشکوک شدند هر چه سریع‌تر او را نزد ‌پزشک ببرند تا بررسی‌های لازم در خصوص وی انجام شود.

▪ منظورتان چه علایمی است؟

ـ ما در طب اطفال سرطان را به دو شاخه تقسیم می‌کنیم یکی سرطان‌هایی که در خون به وجود می‌آیند و از این طریق به همه جای بدن منتشر می‌شوند. هر چه سرطان خون زودتر تشخیص داده شود عوارضش حین درمان و پس از آن کمتر خواهد شد. یعنی هم روند درمان به خوبی انجام می‌شود هم پاسخ به درمان و علایم کمتر می‌شود. دوم سرطان‌هایی هستند که از ارگان‌ خاصی مانند عضلات، استخوان، چشم، مغز، کلیه، دستگاه گوارش و... منشا می‌گیرند. این سرطان‌ها یک عضو را درگیر می‌کنند. در این حالت سرطان در ابتدا خودش را با برخی علایم بالینی خاص نشان می‌دهد. به عبارتی کودک دچار عوارضی می‌شود که خانواده‌ها باید نسبت به آنها بسیار حساس باشند. اولین عارضه‌ها معمولا عبارتند از: سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال بینایی، عدم تعادل که تومورهای مغزی نامیده می‌شوند و... به عنوان نمونه اگر سرطان در استخوان‌ وجود داشته باشد خودش را با تب، تورم محل ابتلا، محدودیت در حرکت، شکستگی در ناحیه ابتلا و... نشان می‌دهد. یا علایم سرطان در ناحیه چشم، خودش را فقط و فقط با یک برق‌زدگی در تاریکی مانند برق‌زدن چشم گربه یا اختلال در بینایی، برافروختگی چشم، پرخونی ملتحمه و... مشخص شوند.

اینها علایمی هستند که والدین باید نسبت به آنها هوشیار باشند. به عبارتی والدین باید هر علامت بالینی را که به صورت غیرطبیعی در کودک سالمی که به طور طبیعی در حال رشد است دیده می‌شود جدی بگیرند. مثلا اگر دیدید یک سرماخوردگی ساده که در عرض ۳، ۴ روز بهبود پیدا می‌کند ۲ هفته طول کشید، باید او را نزد پزشک ببرید تا مورد معاینه قرار گیرد. اگر دیدید کودکی که کاملا سالم بوده ولی چند روزی است از سردردهای صبحگاهی، سرگیجه و استفراغ‌های صبحگاهی، بی‌اشتهایی و... شکایت می‌کند آن را جدی بگیرید و کودک را به پزشک متخصص ببرید و پیگیر باشید. البته این علایم در بسیاری از بیماری‌ها مشترک است. این مربوط به زمانی است که بیماری خاصی وجود ندارد، علایم ادامه‌دار است و به درمان‌های مرسوم پاسخ نمی‌دهد آن‌وقت همین علایم ساده در تشخیص و درمان سرطان بسیار مهم‌ هستند.

▪ در بیماری‌های سرطان معمولا از چه روش‌های درمانی استفاده می‌شود؟

ـ ما در درمان سرطان ۳ روش درمانی جراحی، پرتودرمانی (رادیوتراپی) رادیوتراپی یا درمان با اشعه و شیمی درمانی داریم که بسته به درجه سرطان و محل آن متفاوت است. گاهی اوقات از هر کدام از این روش‌ها به تنهایی، گاهی از ۲ روش و گاهی نیز از هر ۳ روش استفاده می‌کنیم. این مساله بستگی به آن دارد که سرطان در چه مرحله‌ای تشخیص داده شده است. وقتی سرطانی در کودک تشخیص داده می‌شود، شوک حاصل از تشخیص همه افراد خانواده را درگیر می‌کند. به همین دلیل درمان سرطان تحت‌نظر یک تیم پزشکی انجام می‌شود که در آن تیم یک روان‌پزشک، روان‌شناس، مددکار اجتماعی، فیزیوتراپیست، جراح و رادیوتراپیست و... حضور دارند. به عبارتی مجموعه‌ای از عوامل با هماهنگی هم به کودک و خانواده‌اش کمک می‌کنند.

▪ آیا می‌توان کودکان مبتلا به سرطان را در آغوش گرفت؟

ـ کودکان مبتلا به سرطان از نظر سیستم ایمنی بسیار ضعیف هستند بنابراین اگر فردی آنها را در آغوش بگیرد یا ببوسد به راحتی ویروس‌ها و باکتری‌هایی را که با خود دارد به کودک منتقل می‌کند. این است که ما ملاقات این قبیل کودکان را محدود می‌کنیم و به ملاقات‌کنندگان و خانواده‌ها هم توصیه می‌کنیم از بوسیدن کودکان سرطانی جدا خودداری کنند.

محمدمهدی فخاری