جهانگردی بدون نام ایران

این یك سؤال است كه سالها پرسش می شود, با ورود یك گردشگر به ایران چه امكاناتی در اختیار او قرار می دهیم آیا می تواند در همه نقاط ایران در هتل هایی با امكانات مناسب اقامت كند آیا كاركنان بخش های خدماتی, هتل ها, رستوران ها و رفتار مناسبی با او دارند و اصولاً نحوه رفتار صحیح با گردشگر را آموخته اند

آیا در بدو ورود به ایران دفترچه راهنمای مكان های توریستی و یا نقشه شهرها در اختیارش قرار می گیرد تا مكان های مورد نظرش را پیدا كند و درباره آنها اطلاعات لازم را به دست بیاورد؟ آیا با هزینه كردن برروی تبلیغات و نشان دادن جاذبه های توریستی توانسته ایم چهره مطلوبی از ایران به نمایش بگذاریم؟ آیا قیمت بلیت هواپیما و تورهای ما ارزان و برای گردشگر وسوسه كننده است؟ آیا یك خارجی می تواند در ایران از شرایط خرید با كارت های اعتباری بین المللی برخوردار باشد؟

جواب تمام این سؤالات منفی است.

مدیر یك آژانس گردشگری می گوید: «در ازای محدودیت هایی كه برای گردشگران قایل می شویم دست كم باید آنان را در مدتی كه در ایران هستند در رفاه نگه داریم.»در حالی كه یك فرانسوی كه به اتفاق همسر و دو دخترش به عنوان مأمور در ایران خدمت می كند، می گوید كه مسافرت های زیادی در ایران انجام نداده است اما تقریباً هر دو یا سه ماه با پیداكردن هر فرصتی روانه دوبی می شود. وی تعریف می كند، خود و خانواده اش علاقه زیادی به بازدید از مكان های تاریخی ندارند. آنها دوست دارند در هتل های درجه یك اقامت كنند و در رستوران های بین المللی غذا بخورند و بتوانند از امكانات تفریحی مناسب استفاده كنند. به نظر او دوبی این امكانات را دارد.در حالی كه در دوبی بهترین هتل ها وجود دارند و هتل های زنجیره ای بین المللی در آن شعبه دارند، گردشگران در ایران حتی نمی توانند به تعداد ستاره های یك هتل اطمینان كنند. این فرانسوی می گوید: «بارها به دوستان و همكارانم كه وارد ایران می شوند، اقامت در دو هتل سه ستاره خصوصی كوچك را توصیه كرده ام. چون از حیث تمیزی، رفتار و برخورد مناسب كاركنان و كیفیت غذا از هتل های پنج ستاره تهران خیلی بهترند.»در شهرهای مختلف هم همین معضل وجود دارد. مثلاً كیفیت هتل های چهار ستاره شهرهای مختلف با هم متفاوت است. یكی به نظر می رسد ارزش پنج ستاره بودن را دارد و دیگری ارزش هتل سه ستاره را هم ندارد. برخی هتلداران كیفیت خود ساختمان و تخت و ... را كافی می دانند. درحالی كه رفتار كاركنان آنان، فخرفروشانه و گاهی گدامآبانه است. آنها غذاهایی با كیفیت پایین و بسیار گران عرضه می كنند. كشورهایی كه در بالای فهرست جذب كنندگان گردشگر قرار دارند، خود را به نحو مناسبی به گردشگران شناسانده اند.دكتر محمدرضا فرزین، مدیر گروه جهانگردی دانشگاه علامه طباطبایی به شرایط حاكم بر كشورهای بالای این فهرست اشاره می كند: «در جهان از نظر كسب درآمد از ناحیه گردشگری، آمریكا رتبه اول را دارد وفرانسه بیشترین تعداد گردشگر را جذب می كند. در قاره آسیا نیز، چین، تركیه، مالزی و تایلند بهترین وضعیت را دارند و در جهان اسلام وضع مالزی، تركیه، دوبی، و عربستان - البته به دلیل حج - از همه بهتر است. جدا از مسائل داخلی صنعت گردشگری در هر كشور، تأثیر محیط بیرونی شامل متغیرهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و فناوری برتوسعه گردشگری تعیین كننده است. درواقع متغیرهایی وجود دارند كه در صنعت گردشگری تعیین نمی شوند ولی بر این صنعت تأثیرگذارند. مثلاً هر نوع تصمیم گیری سیاسی داخلی می تواند زمینه نوعی تأثیرگذاری محیط بیرونی را فراهم كند. همچنین موقعیت جغرافیایی در رشد این صنعت مؤثر است. اما عوامل داخلی توسط خود صنعت تعیین می شود.ساخت هتل، نظارت بر بازار، تأسیس آموزشگاه، تدوین برنامه مشخص، سیاستگذاری در سطح استانها و مناطق در خود صنعت انجام می شود. از عوامل بسیار مهم توسعه صنعت گردشگری این است كه سیاست خارجی مناسبی با كشورهای منطقه و همسایه كه عمده گردشگران یك كشور را تشكیل می دهند و بازارهای هدف دیگر هم اتخاذ شود. منطقه ای كه یك كشور در آن قرار دارد، تعیین كننده است. كشوری كه در اروپاست از حیث جذب جهانگرد موقعیت خوبی دارد. چون بازار خود اروپا توسعه یافته است. در این كشورها مردم درآمد سرانه بالا، اوقات فراغت و هزینه گردشگری بالایی دارند. مردم در اروپا به راحتی كشور همسایه شان را برای سفر انتخاب می كنند اما ما از این لحاظ موقعیت منطقه ای خوبی نداریم.»ایران درحالی كه از این لحاظ درگیر مشكلات فراوانی است تلاش نمی كند دست كم امكانات رفاهی و زیرساخت هایش را بهبود ببخشد. بنابراین جز محیط بیرونی از نظر داخلی هم محیط جذابی برای گردشگران فراهم نكرده ایم درحالی كه از امكانات فراوانی برخورداریم. دكتر فرزین به رابطه امكانات و محصول اشاره می كند. وی می گوید: «ما امكانات داریم ولی محصول نداریم. در مقابل دوبی بهترین محصولات را تولید می كند كه تور صحرا، تور دریا، هتل های زیبا، امكانات فرودگاهی، حمل ونقل شهری مناسب از جمله این محصولات است و به تازگی نیز طرح احداث جزایر مصنوعی را دردست دارد. مالزی هم محصولات خوبی تولید كرده. عمده شركت های بین المللی در این كشور هتل دارند و شبكه های تلویزیونی بین المللی مثل سی.ان.ان سفر به مالزی را تبلیغ می كنند. این كشور از لحاظ سیاسی وضع خوبی دارد و تاجر خوبی هم هست. اصولاً كشورهایی كه در تجارت كالا و خدمات موفق اند در زمینه گردشگری هم پیشرفت می كنند. تعامل با شركت های بین المللی گردشگری نیز در توسعه گردشگری بسیار مهم است. تركیه و چین ابتدا فضا را برای حضور شركت های چندملیتی گردشگری مهیا كردند. شركت های بین المللی گردشگری در زمینه ایجاد و اداره هتل ها فعالیت می كنند و دستورالعملی در این زمینه دارند. دارای خطوط هوایی و آژانس هستند. تورگردانی می كنند و در ضمن خودشان هم سیستم بازاریابی دارند و مسافر می آورند. وجود زیرساخت های مناسب مثل راهها، ارتباطات، خطوط تلفن و مخابرات، خطوط هوایی مناسب و هتل ها و نیز تجهیز نیروی انسانی و كار فرهنگی هم لازم است.»جمهوری های آسیای میانه نیز می كوشند جای خود را در این صنعت باز كنند، سادگی و برخورد خوب مردم و بخش های خدماتی با گردشگران، ایجاد محیط شاد برای آنها، تورهای ارزان و غذاهای با كیفیت و قیمت مناسب و عرضه مناسب جلوه های فرهنگی توسط برخی از این كشورها گردشگران را برای سفر به آنها راغب كرده است.در مالزی گرمای شرجی همراه با بوی تند غذاهایی كه در خیابان سرو می شود، مانع سفر جهانگردان ثروتمند غرب به این كشور نشده. اعراب ثروتمند عربستانی كه علاقه مند به فضاهای جنگلی و سبزند، پس از واقعه ۱۱ سپتامبر ترجیح می هند ۱۸میلیارددلاری را كه سالانه هزینه سفرهای خارجی می كنند، در مالزی خرج كنند.همسایگی با رژیم صهیونیستی و بروز ناامنی و بمب گذاری در مراكز توریستی صنعت گردشگری مصر را همواره با بحران مواجه كرده است. ولی تورها و آژانس های هوایی این كشور برای مقابله با این مسأله پس از هر بحران قیمت ها را پایین می كشند. به عنوان مثال پس از بمب گذاری اخیر در هتل محل اقامت جهانگردان، یك آگهی قیمت تور دوهفته ای مصر از مبدأ مصر را ۲۵۰ دلار تبلیغ می كرد.فراتر از اینها در كشورهای پیشرفته نظیر كشورهای اروپایی در هر شهری حتی شهرستانهای كوچك، هتل تمیز و زیبایی وجود دارد. راهنمای جاذبه های توریستی و نقشه شهرها به وفور در مراكز گردشگری، فرودگاهها و متروهای شهری نظیر پاریس توزیع می شود تا حدی كه یك گردشگر ناآشنا به زبان فرانسه هیچ نیازی به پرسیدن نشانی مقصد خود از كس دیگر ندارد. برعكس ایران كه خود شهروندان هم برای پیداكردن مقصدشان یك درخت یا مغازه را نشان می كنند و وای به حال وقتی كه مغازه تغییر شغل دهد یا درخت قطع شود.كیفیت خدمات هوایی و فرودگاهی هم در جذب گردشگر بسیار مؤثر است. یك مركز معتبر بین المللی به نام («اسكای تراكس» skytrax) كه مقر آن در لندن است به این نتیجه رسیده كه بهترین فرودگاههای دنیا همانهایی هستند كه فرد در آنها احساس و تصور حضور در آن كشور را می كند.براساس نظرسنجی این شركت در میان ۱۵۰ فرودگاه بزرگ جهان، فرودگاه بین المللی هنگ كنگ برای پنجمین سال متوالی رتبه بهترین فرودگاه را كسب كرده است؛ اتاق های نشیمن مصفا، تزئینات خوب، كارمندانی با رفتار دوستانه، خدمات دهی مناسب و چشم اندازی از قله های سرسبز، مقام این فرودگاه را تثبیت كرده است. فرودگاه دوم یعنی سنگاپور مقام خود را مدیون استخرشنا و سالن های آزاد سینما، تئاتر و ترمینال های مزین با گل است. براساس این نظرسنجی تنها سه فرودگاه از ده فرودگاه برتر جهان در اروپا قرار دارد و آمریكایی ها در ده تای اول جایی ندارند.سایت اینترنتی سی.ان.ان با درج این گزارش البته در انتقاد از فرودگاههای آمریكا می نویسد: «در جهان فرودگاههایی هستند كه به مسافران به چشم مشتری نگاه می كنند نه گله گوسفند!» در این میان بد نیست نامی هم از رژیم صهیونیستی ببریم كه هتل های لوكسی ساخته و هتل های زنجیره ای و رستوران های بین المللی در آن شعبه دارند. رژیم صهیونیستی تا سرحد امكان می كوشد با تركیب فضای دنیای باستان وفناوری، فرهنگ قوم یهود را عرضه كند. مثلاً موزه های زیادی ساخته است و بر روی موسیقی، سینما و تئاتر سرمایه گذاری زیادی كرده كه بهترین عملكرد آن جذب سه میلیون گردشگر در سال ۲۰۰۰ بوده است! وقتی می شنویم همسایه ما تركیه سالانه ۱۲ میلیارددلار از ناحیه گردشگری درآمد دارد، درمی یابیم چه آسان و بدون نیاز به فروش ثروت های ملی می توان میلیاردها دلار ارز وارد كشور كرد.ولی وقتی هزینه بلیت هواپیما به مقصد ایران با هزینه چند روز گشت و گذار در مصر و تركیه برابر است، غذاخوری ها مناسب نیستند و تعداد مراكز عرضه غذاهای بین المللی كم است، افراد در بخش خدمات و حمل و نقل شیوه رفتار مناسب با جهانگردان را نمی دانند، وضع هتل ها نابسامان است، كتاب راهنما برای گردشگران وجود ندارد و بر تنش های سیاسی نیز پایانی دیده نمی شود و تبلیغات بین المللی مناسبی هم صورت نمی گیرد؛ نمی توان چنین انتظاری را از صنعت گردشگری ایران داشت.

حمیده احمدیان راد