مداخله در سوء تغذیه

عدم تعادل سلولی بین میزان مواد مغذی فراهم شده وانرژی حاصل از آن از یک طرف و نیاز بدن به آنها برای حفظ تعادل بدن, تداوم رشد و انجام فعالیت های اختصاصی از طرف دیگر را سوء تغدیه می نامند

عدم تعادل سلولی بین میزان مواد مغذی فراهم شده وانرژی حاصل از آن از یک طرف و نیاز بدن به آنها برای حفظ تعادل بدن، تداوم رشد و انجام فعالیت‌های اختصاصی از طرف دیگر را سوء تغدیه می‌نامند. بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در دنیا نمی‌توانند نیازهای اساسی تغذیه‌یی خود را برای تأمین انرژی و پروتئین فراهم کنند. بیشتر از ۲ میلیارد نفر مبتلا به فقر ریز مغذیها (micronutrient) بوده و صدها میلیون نفر نیز از بیماریهایی رنج می‌برند که به علت غذای ناسالم و یا عدم تعادل در مصرف مواد غذایی به وجود آمده است.

علل سوء تغذیه در مناطق مختلف کشور ما متفاوت است که از جمله می‌توان به نامناسب بودن غذای کمکی، پایین بودن دانش تغذیه‌یی والدین، بیماری‌های دوران کودکی به خصوص گوارشی و تنفسی اشاره کرد. سوء تغذیه عوارض متعددی از جمله اختلال تکاملی دارد که نیازمند انجام مداخلات به موقع است.

این بررسی با هدف تعیین تأثیر راه اندازی مرکز مشاوره‌ی تغذیه بر بهبود وضعیت رشد کودکان۶ تا ۴۸ ماهه‌یی که براساس شاخص‌های از پیش تعریف شده دچار سوء تغذیه‌ بودند طراحی شده است.

در این بررسی، کودکان ۶ تا ۴۸ ماهه‌ی مبتلا به سوء تغذیه توسط مراکز بهداشتی درمانی شهر یزد شناسایی و پس از ثبت اطلاعات اولیه به کلینیک تغذیه معرفی شدند.

در کلینیک در ابتدا متخصص کودکان بیماران را ویزیت و ضمن ارزیابی بالینی، شاخص‌های تن سنجی یک بار دیگر به روش استاندارد اندازه‌گیری و در صورت تأیید تشخیص، تمام اطلاعات و نتایج آزمایشهای بیمار را در پرونده‌ی‌ وی ثبت شد. کودکان دچار اختلال رشد اما مبتلا به بیماریهای ژنتیکی و کروموزومال از بررسی حذف شده‌اند. قد کودکان زیر ۲ سال خوابیده و بالای ۲ سال ایستاده و دور سر از محل بیشترین اندازه‌ی سر اندازه‌گیری گردید. پزشک کودکان علاوه بر درمان بیماری‌ زمینه‌یی در صورت نیاز بیمار را به کارشناس تغذیه‌ جهت مشاوره معرفی و علاوه بر مشاوره‌ی فردی، مشاوره‌ی گروهی، آموزش از طریق ارائه‌ی کتاب و CD آموزشی نیز انجام شده است.

پزشک کودکان در صورت نیاز با سایر متخصصان مشورت ونتایج آن را در پرونده ثبت کرده است. جهت ارزیابی BMI، وزن، قد ونسبت به قد از نرم افزار آنترو و منحنی‌های WHO استفاده شده است. در طی یکسال پس از اولین مراجعه هر کودک حداقل ۴ بار توسط پزشک و کارشناس تغذیه دیده شده و اطلاعات بیمار و شاخص‌های تن سنجی وی درپرونده ثبت می‌گردید. در مورد کودکانی‌که نارس به دنیا آمده‌‌اند تا ۲۴ ماهگی وزن، تا ۴۰ ماهگی قد و تا ۱۸ ماهگی دور سر اصلاح می‌شود. کارشناس رابط کلینیک اطلاعات پس از مداخله‌ را در فرم پرسشنامه‌ی طرح وارد می‌نماید. تمام اطلاعات نهایتاً وارد نرم افزار آنترو شده و آنالیز می‌گردد.

بررسی ازنوع کارآزمایی بالینی (کلینیکال ترایال) است. روش نمونه‌گیری از نوع تصادفی و به طریق متوالی استP۱=۵% P۲=۲% d=۳% power=۸۰% CI=۹۵%.

تعداد نمونه ‌‌با توجه به شاخص‌های فوق و فرمول زیر ۱۸۹ نفر محاسبه گردیده است. پس از کنترل‌های لازم روی پرسشنامه‌های تکمیل شده، داده‌ها وارد کامپیوتر خواهند شد و پس ازکنترل مجدد وکدبندی نمودن آنها، آنالیز تک متغیره با استفاده از تست‌های آماری Chi-Square and Student T test با به کارگیری نرم‌افزار آماری SPSS انجام شده است.

در این بررسی از ۲۹۴ کودک مبتلا به سوء تغذیه وارد مطالعه شدند و مداخلات لازم روی آنها صورت گرفت. از این تعداد ۱۸۹ نفر مراجعات مجدد داشته که اطلاعات قبل و بعد ازمداخله‌ی آنها مورد ارزیابی قرارگرفت. ۴/۵۲% افراد مورد بررسی دختر و ۶/۴۷% پسر بودند.

میانگین سنی افراد مورد بررسی ۳/۲۱ ماه بود. هیچکدام از کودکان ادم نداشته‌اند. ۲۷% مادران و ۲/۲۲% پدران کودکان مبتلا به سوء تغذیه تحصیلات ابتدایی داشتند. میانگین بعد خانوار درافراد مورد بررسی ۷/۳ نفر بوده و از طرفی ۷/۴۸% کودکان فرزند اول و ۷/۳۱% فرزند دوم خانواده بودند. ۳/۵۱% کودکان مبتلا به سوء تغذیه به روش سزارین به دنیا آمده‌اند.

از نظر وجود سابقه‌ی‌ بیماری در پدر و مادر مبتلایان، ۳/۶% پدران و ۸/۱۳% مادران آنها دارای سابقه‌ی بیماری بوده‌اند. از نظر سابقه‌‌ی بستری در بیمارستان ۳۷.۲% دارای سابقه‌ی ‌بستری بوده و ۱۲/۲% دچار بیماری‌مزمن بوده‌اند. ۹/۵۱% کودکان مبتلا فرزند اول خانواده بوده و ۷/۳۰% فرزند دوم می‌باشند. میانگین وزن موقع تولد ۲۹۲۰ گرم (حداقل ۱۴۸۰ وحداکثر ۲۹۰۰ گرم) بوده و ۷/۹۴% ترم بوده‌اند.

از نظر وضعیت مصرف مکمل آهن تنها ۹/۵۱% شیرخواران زیر یک سال به طورمرتب مکمل‌ها را مصرف کرده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که مداخلات توانسته است شیوع لاغری، لاغری شدید، کم وزنی و کم وزنی شدید را با اختلاف معنی‌داری کاهش دهد اما بر کوتاهی قد تأثیری نداشته است.

نتایج بررسی نشان می‌دهد که راه‌اندازی مراکزی که بتواند با استفاده از نظام شبکه‌ی کشور و سیستم ارجاع، کودکان سوء تغذیه را شناسایی و مداخلات لازم را انجام دهد در جلوگیری از پیشرفت سوء تغذیه و بهبود آن مؤثر است. گاکیدو و همکاران نشان دادند که حتی این مداخلات ممکن است موجب کاهش مرگ و میر و کودکان مبتلا به سوء تغذیه شود.

وجود متخصص اطفال در محوریت تیم مداخله بسیار مهم است، زیرا علاوه بر تأکید بر آموزش‌های تغذیه‌یی می‌تواند با شناسایی بیماریهایی که ممکن است در ایجاد سوء تغذیه نقش داشته باشند به بهبود بیمار کمک کند. حتی بیماریهایی که در والدین نیز وجود دارند، در بروز سوء تغذیه مؤثرند.

دکتر مهران کریمی

دکتر محمود نوری شادکام

دکتر کلانتری

دکتر مینو سپهر