به راستی چند بچه کافیست

ضرورت تغییر نگاه در خصوص مولفه جمعیت

بحث در خصوص فرایند کنترل جمعیت در ایران طی چند ماهه اخیر جدی تر شده است. در واقع باتوجه به شواهد و قراین موجود و با توجه به تجارب سایر کشورها در این زمینه و همچنین با در نظر گرفتن گستره جغرافیایی ایران و ظرفیت های کشور می توان گفت زمان آن فرا رسیده است که تغییر جدی در خصوص راهبرد کنترل جمعیت اتخاذ گردد. اروپا که از دهه ها پیش سیاست کنترل جمعیت را در پیش گرفته هم اکنون با مشکلات و معضلات متعددی روبه روست . به گونه ای که بیشترین حجم از هرم سنی در اکثر کشورهای اروپایی متعلق به سالخوردگان است به گونه ای که هم اکنون اروپا با سرعتی بیش از جهان نوین به سوی پیرسالی گام برمی دارد. از سوی دیگر پرواضح است که دنیای پیر با چالشهای جمعیتی نگران کننده ای مواجه است. براساس پیش بینی های صورت گرفته در ایتالیا بین سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۵۰، تعداد افراد ۶۵ سال و بالاتر به یکباره ۴۵ درصد افزایش می یابد.حال اگر این رقم را با کـاهش بیش از ۳۰ درصد جمعیت در سن کار در کنار هم قرار دهید، نتیجه حاکی از یک پرش چشمگیر نرخ وابستگی، از ۳۲ درصد در ســــال ۲۰۰۵ به ۶۷ درصد تا سال ۲۰۵۰ خواهدرسید.این نرخ افزایش وابستگی، بودجه اروپا را تا آخرین حد به چالش خواهدکشاند. جهش صعودی نه تنها بودجه را بیشتر صرف پرداخت حقوق بازنشستگی خواهدکرد، بلکه مسائل بهداشتی و مراقبتهای بلندمدت نیز به میزان زیادی به پرداخت هزینه های بالاتر منجر خواهدشد. براساس اعلام اتحادیه اروپا، تغییر وارونگی جمعیت می تواند موجب افزایش مصرف پنج تا هشت درصدی از تولید ناخالص داخلی (۱۵ در اتحادیه اروپا) تا سال ۲۰۴۰ گردد.

البته وادار ساختن مالیات دهندگان به تامین این رقم کار مشکلی است. هم اکنون بسیاری از کشورهای اروپایی از میزان فشار مالیات در مضیقه به سر می برند و دولتها در برابر افزایش میزان مالیات از خود مقاومت نشان می دهند.در واقع تجربه کشورهای اروپایی در این زمینه نشان از آن دارد که نرخ رشد پایین جمعیت در دراز مدت منجر به افزایش نسبی جمعیت سالخوردگان به جمعیت جوان کشور است. حال این جمعیت سالخورده نیازمند هزینه های بالای درمانی ، بهداشتی و اجتماعی است. در واقع با کاهش جمعیت، جوان جمعیت کار که مولد سرمایه است کاهش پیدا می کند و اگر این کاهش را در کنار افزایش جمعیت سالخوردگان و هزینه های آنان بگذاریم نتیجه چیزی جز کاهش شاخص رشد توسعه نخواهیم داشت.

کنترل جمعیت در ایران از سال های پس از انقلاب آغاز شده است. البته در سال هایی نرخ رشد در ایران به ۳/۲ درصد نیز رسیده است اما طی سال ها چیزی جز کاهش وجود نداشته است. به طوری که هم اکنون نرخ رشد جمعیت در ایران تقریبا برابر ۲درصد است . البته برخی از صاحب نظران بر این باورند که نرخ ۲درصد نیز در ایران ثابت نخواهد ماند و اگر روند فعلی ادامه پیدا کند همین نرخ رشد نیز کاهش پیدا خواهد کرد.

از این روست که می توان گفت افزایش جمعیت در ایران نیز باید یک جهت گیری کلی در نظر مسئولین باشد . حداقل ضرورت دارد تا جهت گیریها نسبت به کاهش جمعیت تغییر یابد . بی شک اگر کنترل بیش از حد جمعیت همچنان ادامه داشته باشد تبعات این کنترل بیش از چالش افزایش جمعیت خواهد بود. متاسفانه طی سال های اخیر اغلب زوج های جوان بچه دار نمی شوند و اگر زمانی هم بخواهند فرزند داشته باشند تک فرزندی را انتخاب می کنند. این راه دقیقا همان راهی است که کشورهای غربی سال ها پیش پیموده اند و هم اکنون نیز به مشکل برخورد کرده اند.

البته برخی از کارشناسان در توجیه انتقادات خود به افزایش نرخ رشد جمعیت، افزایش جمعیت را موجب کاهش رفاه در سطح جامعه می دانند . چرا که در وضعیت فعلی ایران توانایی و بسترهای لازم را برای اشتغال ، بهداشت ، آموزش و ... ۱۵۰ میلیون نفر را ندارد و اگر چنین حجم جمعیتی به جمعیت فعلی کشورمان اضافه شود مشکل صد برابر می شوند. اما باید دانست که افزایش نرخ رشد جمعیت آنچنان هم کار

ساده ای نیست و این موضوع نیز تنها با صحبت تحقق پیدا نمی کند . هم اکنون کشور ما درحال کاهش جدی نرخ رشد جمعیت است . دولت های پیشین هزینه های هنگفتی رابرای نهادینه سازی این فرهنگ در جامعه پدید آورده اند. بی شک اگر در مقطع فعلی نیز تلاش های زیادی برای افزایش جمعیت صورت پذیرد ما در آینده نزدیک شاهد تاثیرات این اقدامات نخواهیم بود. بلکه نتیجه این کار را در دهه های بعدی مشاهده خواهیم کرد. لذا در نهایت می توان گفت نگاه کلی در خصوص بچه دار شدن افراد در ایران باید تغییر کند . البته صحبت ما بر آن نیست که تمام خانواده ها باید ۳ یا ۴ فرزند داشته باشند چرا که توانایی های هر خانواده برای تربیت فرزندان متفاوت است اما بی شک راهبرد کلان در این زمینه می بایست تغییر یابد و دولت باید به سمت تشویق فرزند آوری پیش رود.

مجتبی حدادی