عینک بدبینی را بردار

احتمالا بعضی از شما از اینکه همسرتان شما را خیلی کنترل می کند در عذاب هستید و مادام باید به سئوالاتی مانند کجا بودی, چکار کردی, کی می آیی پاسخ دهید

احتمالا بعضی از شما از اینکه همسرتان شما را خیلی کنترل می‌کند در عذاب هستید و مادام باید به سئوالاتی مانند ‌کجا بودی، چکار کردی، کی می‌آیی پاسخ دهید. به این دلیل که همیشه احساس می‌کنید تمام اعمال و حرکاتتان توسط همسرتان چک می‌شود دچار تنش و اضطراب می‌شوید و زندگی برایتان دشوار می‌شود و هنگامی که از رفتار او شکایت می‌کنید، به احتمال زیاد در پاسخ می‌گوید به خاطر علاقه و عشق زیاد او نسبت به شما است که این‌گونه رفتار می‌کند. ولی در حقیقت کنترل کردن، سوءظن داشتن و حساسیت بیش از حد، ناشی از عشق و علاقه نیست، چون علاقه وعشق باید ایجاد امنیت و آرامش کند نه اینکه فرد را دائم در تنش نگه دارد یا رابطه زن و شوهری را تبدیل به رابطه پلیسی کند مثل پلیسی که دائم دنبال خلافکار است.

با توجه به آنچه گفته شد می‌توان از اختلال شخصیت پارانوئید سخن گفت، ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال عبارتند از:

شدیدا به دیگران مشکوک‌اند و همیشه نسبت به دیگران گوش به زنگ هستند. آنها فکر می‌کنند که دیگران قصد آسیب رساندن و سوء استفاده از آنها را دارند بخصوص نسبت به کسانی که در مقام قدرت هستند. تردیدهای ناموجهی درباره وفادار بودن و یا قابل اعتماد بودن دیگران دارند. این باعث می‌شود حتی به دوستان و همکارانشان اعتماد نکنند.

افراد بدبین تمایل به در میان گذاشتن اسرار خود با دیگران ندارند چون آنها می‌ترسند که دیگران از این اطلاعات علیه‌شان استفاده کنند. این افراد از رویدادهای بی‌زیان که در محیط اطرافشان رخ می‌دهد یا از اظهارات و رفتارهای دیگران برداشت‌های تحقیرآمیز یا تهدیدکننده می‌کنند. بدبینی‌های ناموجه نسبت به همسر و شریک زندگی خود دارند و با وجود اینکه شواهد قانع کننده کافی ندارند ممکن است همسر خود را به خیانت متهم کنند.

ممکن است افراد بدبین به خاطر توهین واقعی یا خیالی کسی، سال‌ها کینه او را به دل بگیرند. آنها قادر نیستند مسئولیت اشتباهات خود را بپذیرند، در عوض دیگران را سرزنش می‌کنند. اگر دیگران از آ‌نها انتقاد کنند و یا فکر کنند که دیگران به آنها توهین می‌کنند نسبت به آنها پرخاشگر و متخاصم می‌شوند.

براساس همین ویژگی‌ها، انسان‌های بدبین دارای شخصیت کنترل گر هستند. یعنی اینکه دائم همسر خود را چک می‌کنند و تمام حرکات، رفتار و ارتباط‌های او را زیر ذره‌بین می‌گذارند و مدام در حال تست کردن لحظه به لحظه همسرشان هستند. آنها به صورتی فکر و رفتار می‌کنند که به اطرافیانشان و دنیایی که در آن زندگی می‌کنند ربطی ندارد به همین دلیل همیشه دوست، همکار و بویژه همسر خود را محکوم می‌کنند. تحقیقات نشان داده که بدبینی در خانم‌ها بیشتر است ولی در آقایان مشکل‌سازتر است و به همین دلیل پیامدهای خطرناک‌تری دارد.

دقیقا مشخص نیست که چرا بعضی افراد دچار پارانوئید یا بدبینی می‌شوند اما به اعتقاد روانپزشکان و روانشناسان عوامل فیزیکی و روانی در ایجاد این اختلال نقش دارند. عوامل فیزیکی شامل وراثت و کاهش سروتونین و دوپامین مغز است که در ایجاد بدبینی نقش دارد و از سوی دیگر می‌توان به عوامل روانی و تربیتی نیز اشاره کرد. در نظریه تربیتی، افرادی مبتلا به بدبینی می‌شوند که در دوران کودکی خود والدینی داشتند که آنها را بیش از اندازه کنترل می‌کردند و همچنین والدینشان رفتاری تحقیرآمیز توام با تنبیه با آنها داشته‌اند. دو علت عمده‌ای که باعث تنبیه شدن زیاد این افراد در دوران کودکی، توسط والدینشان می‌شود عبارتند از:

این والدین، کودکان خود را "بزرگسالان کوچک" می‌دانند که باید همه چیز را بدانند و رعایت کنند. این کودکان ممکن است برای اعتماد کردن و کمک گرفتن از دیگران و حتی گریه کردن، از جانب والدین خود تنبیه شوند. بسیاری از مواقع برای کارهای نکرده عذرخواهی می‌کنند و به قول معروف تمام کاسه کوزه‌ها بر سر آنها می‌شکند. این کودکان "بیش تعمیم دهی" را که یک خطای ذهنی است از والدین و خانواده خود می‌آموزند.

یعنی مثلا اگر روزی شخصی به آنها خیانت و بی‌احترامی و ... کرده است، اعتماد خود را نسبت به افراد دیگر نیز از دست می‌دهند و شروع به تعمیم دادن می‌کنند.

یکی دیگر از نظریه‌ها در مورد این افراد این است که "اعتماد بنیادین" که باید در سال اول زندگی در انسان‌ها شکل بگیرد در این افراد شکل نگرفته و تبدیل به بی‌اعتمادی شده است. علت اصلی این مسئله ناتوانی مادر در مراقبت صحیح و همراه با محبت در دوران نوزادی و طفولیت است. در واقع زمانی که مادر نسبت به نیازهای کودک خود به اندازه کافی حساس و همیشه در دسترس نباشد بذر بی‌اعتمادی در خاک حاصلخیز روان کودک کاشته می‌شود و زمینه را برای اختلال شخصیت پارانوئید فراهم می‌کند.

اکثر بیماران مبتلا به بدبینی را می‌توان با استفاده از دارو درمانی،‌رفتار درمانی بویژه شناخت درمانی، روان درمانی و محیط درمانی معالجه کرد. البته نباید فراموش کرد دارو درمانی باید زیر نظر پزشک شروع شود و در موقع مناسب قطع گردد. با استفاده از درمان‌های غیر دارویی، می‌توان به این افراد کمک کرد تا دیدگاه شناختی و نظام ارزشی این افراد اصلاح شود. خانواده درمانی، موجب کاهش فشارهای خانوادگی شده و کمک می‌کند تا جو اعتماد و اطمینان به وجود آید.

نباید فراموش کرد که افراد بدبین به خاطر اینکه قبول ندارند دچار مشکل هستند خیلی کم درمان بیماری خود را پیگیری می‌کنند. به عقیده دکتر ضرابی بهترین راهکاری که برای پیشگیری توصیه می‌شود این است که از کودکی محیط پرورش کودک خوب، سالم،‌ دوستانه و با محبت باشد و روابط موجود در خانواده سیری طبیعی داشته باشد. در بین افراد خانواده، مادر اولین ناجی است که نیازهای عاطفی کودک را برآورده می‌کند. او در واقع تغذیه کننده روح و روان کودک می‌باشد که اگر به درستی وارد عمل نشود و بی‌اعتمادی را به فرزندش منتقل کند او را در سراسر زندگی با مشکلات عدیده روبه‌رو ساخته است. ارتباط صمیمانه والدین، رفتار محبت آمیز با فرزندان، آموزش دوست داشتن همکلاسی‌ها و همسن و سالان به بچه‌ها در مهدکودک و مدرسه ... باعث خواهد شد که کودک کینه‌توز بار نیامده و همه را دوست داشته باشد. این کودک در بزرگسالی نیز می‌تواند یک همسرمهربان و یک پدر یا مادر خوب باشد و اختلال شخصیت‌ بدگمانی یا پارانوئید را تجربه نکند.

نکته دیگر اینکه عده‌ای دچار اختلال شخصیت بدگمانی نیستند و به پارانوئید مبتلا ‌باشند اما دائما همه چیز را بد می‌بینند و به قول معروف نیمه خالی لیوان را می‌بینند. این افراد نیز از کودکی در خانواده آموخته‌اند بدبین باشند و نسبت به همه چیز دیدگاهی منفی داشته باشند . این افراد تنها افکار بدبینانه دارند و در زندگی همیشه با مشکلات مختلف روبه‌رو می‌شوند به همین علت خلقی افسرده پیدا می‌کنند.

این افراد چاره‌ای ندارند جز اینکه دیدگاه خود را تغییر دهند و با آموختن مهارت‌های خوب زندگی، رویه خود را تغییر دهند زیرا در نهایت فقط خودشان هستند که ضرر می‌کنند.

اعظم بزارپور

کارشناس روانشناسی