برعکس عکاسی

هنگام نوشتن سطوری به بهانه یازدهمین دوسالانه ملی عکس ایران نمی‌توان از تاثیر همه‌گیر شدن غیرقابل تصور فعل عکس گرفتن یا به دیگر تعبیر «عکس انداختن» ‌به واسطه دستاوردهای فزاینده …

هنگام نوشتن سطوری به بهانه یازدهمین دوسالانه ملی عکس ایران نمی‌توان از تاثیر همه‌گیر شدن غیرقابل تصور فعل عکس گرفتن یا به دیگر تعبیر «عکس انداختن» ‌به واسطه دستاوردهای فزاینده فناوری دیجیتال و صفر و یک بر رفتارهای تولید و نمایش عکس غفلت کرد. این سهولت تولید و تکثیر و نمایش عکس، امروزه در برخی حوزه‌ها و حریم‌ها در تدارک استحاله فرصت‌ها به تهدیدها می‌باشد.

در کمیت هیولا‌وار و بلعنده تولید تصاویر عکاسانه یا عکس‌وار، بحران مدیریت ساماندهی فیزیکی و متافیزیکی داده‌های تصویری برای شخص تولید‌کننده و تعریف لغزنده و ناپایدار اصحاب نظریِ زیبایی‌شناسی از یک اثر هنری عکاسانه و تعیین و تبیین مرزهای غیرشفاف و نسبی برای اطلاق اثر هنری به یک اتفاق بصری موجبات شرایطی را فراهم کرده است که برخی آن را «ویژگی» و گروهی نیز «بحران» می‌نامند. آنچه در دوران آنالوگ و نگاتیو موجب جلب و جذب تعداد کمتری از علاقه‌مندان به عکاسی می‌شد یا لااقل از ادامه رفتارهای صرفاً ذوقی و تفننی با این هنر – صنعت ممانعت می‌کرد، لزوم آشنایی و تسلط کاربران دوربین عکاسی با مسائلی چون فیزیک عکاسی، شیمی عکاسی و آشنایی کامل با تکنیک و ابزار و تجهیزات عکسبرداری و علاوه بر آن هزینه‌های گزاف و همت بالا و صبر ایوب بود و... .

اما آنچه نقطه تلاقی یا اشتراک دوره آنالوگ و دوره دیجیتال است و پویندگان و هنرجویان این عرصه به محض رسیدن به آن نیاز به تعمق و تفکر و پرورش ذهنی خود دارند مرحله‌ای است که دیگر صرفاً نیازها، نیازهای تکنیکی و تسلط‌های ابزاری نیست بلکه خلاهای محتوایی و مفهومی است و اشکال بدیع انتقال این مفاهیم، چگونگی نگرش هنرمند عکاس است به انسان، جهان و همه موجودات آن. در عصر فناوری دیجیتال با تولید دوربین‌های توانا و سهل‌الاستفاده با امکانات و قدرت مانور بسیار که بسیاری از آموزه‌های دوران آنالوگ را برای کاربر منتفی می‌کند و نیاز به اطلاعات فیزیکی، شیمیایی و تکنیکی برای ورود به عالم عکاسی را غیرضروری می‌نماید، موجب شده که علاقه‌مندان به هنرهای تصویری به سرعت و پس از خرید یک دوربین نیمه‌حرفه‌ای خود را در آستانه تولید اثر هنری ببینند و هر نوع تجربه‌گری و آزمون و خطا را در حوزه زیبایی‌شناسی قابل ارزیابی و توجه بدانند. آنچه تا این نقطه نوشتار خواندید شائبه مخالفت با جریان جاری و ساری عکاسی دنیا و سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای یاری‌دهنده به علاقه‌مندان عکاسی یا عکاسان هنرمند و حرفه‌ای را به ذهن شما متبادر کند که این‌گونه نیست؛ همان‌طور که به اعتقاد نگارنده مرارت‌ها و دست‌ورزی‌های سالیان دراز در سیستم آنالوگ نیز به خودی خود و فارغ از ارزیابی زیبایی‌شناسانه تولیدات هنرمندانه عکاسی فاقد ارزش خواهد بود. آنچه در بررسی آثار انتخاب شده و به نمایش درآمده یازدهمین دوسالانه عکس ایران قابل‌تأمل است و مرا به انتقاد وامی‌دارد.

تجربه‌گری خام‌دستانه و سطحی برخی دوستان جوان و بعضاً کارآزموده این سال‌هاست (فارغ از اینکه در این نمایشگاه نسبت به ادوار گذشته به‌طور کلی یک‌دستی بیشتر در آثار ارائه شده و انتخاب شده دیده می‌شود). به‌نظر می‌رسد عمر برگزاری بی‌ینال‌ها و دوسالانه‌های ملی به این شکل و شمایل که در ایران همچنان مرسوم است به پایان رسیده و در این مرز و بوم نیز باید برسد. کم‌وبیش می‌دانیم که در بی‌ینال ونیز، سائوپولو، قاهره، شانگهای، شارجه و... دیگر نه از حضور یک نوعِ هنری خبری هست و نه از فراخوان و درخواست عمومی و بدون گزینش... . با این همه از ویژگی‌های قابل‌ذکر این دوره از دوسالانه‌های عکس، غیررقابتی بودن آن و برگزاری همزمان آن در یک شهرستان (یزد) است. به‌نظر می‌رسد روش بهینه برای ادامه این مسیر مبادرت نمودن شورای سیاست‌گذاری و هیئت علمی به جست‌وجوی فراگیر و انتخاب دقیق عکاسانِ عمیق، پیگیر و قابل‌تأمل است نه عکس‌هایی پراکنده از افرادی پراکنده‌تر. حمایت هنرمندان انتخاب شده در طی یک پروسه زمانی دوساله با روند فوق‌‌الذکر موجب نتیجه‌بخشی نگاه انسجام‌گرا و پیگیر خواهد بود. نمایش آثار عکاسانی که به این هنر به منزله نوعی فکر کردن می‌نگرند همراه با کارگاه‌های آموزشی و جلسات نشست و سخنرانی با برنامه‌ریزی مدون و انتقال این تجربیات و اندیشه‌ها به شهرستان‌ها از طریق برگزاری همزمان آن در مراکز استان‌ها آینده‌ای موفق و پویا را نوید خواهد داد. امید است با فعالیت دبیرخانه دوسالانه عکس ایران در طی سال و به‌طور مداوم و پیگیری‌های شورای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در دوره آینده شاهد تحول اساسی و تأثیرگذار بر جامعه عکاسی ایران باشیم.

کوروش ادیم