نقش عوامل روانی در بروز دوپینگ

هنوز در ایران پژوهشی که راجع به عوامل روانی بروز دوپینگ در ورزشکاران به عمل آمده به مرحله تحلیل داده‌های خود نرسیده است، ولی تحقیقات در کشورهای دیگر نشان داده است سه عامل مهم …

هنوز در ایران پژوهشی که راجع به عوامل روانی بروز دوپینگ در ورزشکاران به عمل آمده به مرحله تحلیل داده‌های خود نرسیده است، ولی تحقیقات در کشورهای دیگر نشان داده است سه عامل مهم در این زمینه عبارت است از: ۱ ـ بروز و تشدید رقابت ناسالم ۲ ـ غلبه بر بروز خستگی با استفاده از مواد غیرمجاز ۳ ـ الگو گرفتن از هم‌تیمی یا ورزشکار دیگری که با اتخاذ تمهید دوپینگ به نتیجه‌گیری ظاهرا مطلوب رسیده است.

البته عوامل تاثیرگذار دیگری هم روی دست‌زدن ورزشکاران به اقدام مضر و غیراخلاقی دوپینگ وجود دارد مثل تسری نگرش نتیجه‌گرایی صرف، بدون توجه به چگونگی رسیدن به آن نتیجه! مسلما اصلاح نظام نمره‌گرای آموزش و پرورش می‌تواند پایه بسیاری از آسیب‌های اینچنینی را سست کند. به طور کلی انتظارات بیش از حد اطرافیان و مسئولان شامل مدیران و مربیان ورزشی، دوستان و اعضای خانواده، تاثیری منفی در ورزشکاران ایجاد می‌کند و می‌تواند آنها را به سمت پدیده دوپینگ سوق دهد. ورزشکاری که فشار بدنی و روحی بسیار زیادی را متحمل می‌شود و خود را در رتبه خیلی بالایی نمی‌یابد وقتی می‌بیند ورزشکار دیگری بدون تحمل چنان فشار و تمرین سختی، تنها با اتکا بر عمل تقلب‌آمیز استفاده از مواد مضر، رتبه‌های بالاتری را به دست می‌آورد بدون توجه به عواقب خطرناک کار غلط خود، به سمت دوپینگ گرایش پیدا می‌کند. متاسفانه شماری از مربیان به دلیل رسیدن خود به اعتبار و موفقیت، با تشویق و حتی اجبار ورزشکار به دوپینگ، نقش اصلی را در این اقدام ایفا می‌کنند و از آنجا که الگو گرفتن ورزشکاران از مربیان در زمینه‌های مختلف (اعم از مثبت و منفی) خیلی زیاد است این‌گونه اقدامات غلط مربیان می‌تواند یک ورزشکار را در ابتدای مسیر تبدیل شدن به فردی متخلف و دخانی نیز قرار دهد.

البته دوپینگ مختص ورزشکاران حرفه‌ای نیست و در بین ورزشکاران سطوح پایین‌تر نیز رواج دارد. به عنوان نمونه، نوجوانانی که به اقتضای سن خود وارد مرحله هویت‌یابی می‌شوند و مرتبا با نگاه به آیینه به ظاهر خود و رفع عیوب ظاهری و چهره خود وسواس نشان می‌دهند اگر با برخورد صحیح والدین رو‌به‌رو نشوند ممکن است برای رفع چاقی یا لاغری خود به باشگاه‌هایی وارد شوند که آنها را در مسیر استفاده از مواد مضر نیروزا قرار می‌دهد.

برای مبارزه با دوپینگ در ابعاد بروز عوامل روانی، بیشترین تاکید روان‌شناسان بر رفتار صحیح مربیان و والدین است. مربی حتما باید موضع صحیح خود را به شکلی شفاف و روشن برای ورزشکار بیان کند و به او بفهماند که نباید برای کاهش اضطراب یا افزایش هوشیاری خود از مواد ممنوعه و مضر استفاده کند. همین طور والدین باید در این زمینه آموزش ببینند تا بخوبی بتوانند فرزندانشان را راهنمایی موثر کنند. بعد از این دو قشر، نقش رسانه‌ها نیز در کنترل دوپینگ بسیار مهم است و آنها همان‌طور که در شناساندن و مبارزه با مواد مخدر نقش برجسته خود را نشان داده‌اند در شناساندن عواقب تلخ و برخورد با دوپینگ نیز می‌توانند به طور غیرمستقیم کاملا مفید و موثر عمل کنند.

دکتر لاله سامع

روان‌شناس ورزشی