ضرورت جست و جوی راهی برای تخلیه هیجان جوانان

با توجه به بحث های اخیری که در این مورد در جامعه مان رخ داده, بیایید فرض کنیم که همه این موارد بد هستند, زیرا ممکن است باعث ایجاد آسیب هایی در جامعه شوند و در شرایط آرمانی نباید هیچ کدام از اینها اتفاق بیفتد اما برای کسانی که در زمینه آسیب های اجتماعی کار می کنند, همه این موارد برابر نیستند برخی آسیب های بیشتری ایجاد می کنند و برخی کمتر

یک سوال چندگزینه‌ای؛ کدام مورد خطرناک‌تر است و عوارض بیشتری دارد؟ قتل، تجاوز، دزدی یا آب‌بازی؟ شاید نحوه طرح این سوال را نپسندید و بگویید همه اینها بد هستند یا اینکه اینها اصلا با هم قابل‌مقایسه نیستند...

با توجه به بحث‌های اخیری که در این مورد در جامعه‌مان رخ داده، بیایید فرض کنیم که همه این موارد بد هستند، زیرا ممکن است باعث ایجاد آسیب‌هایی در جامعه شوند و در شرایط آرمانی نباید هیچ‌کدام از اینها اتفاق بیفتد اما برای کسانی که در زمینه آسیب‌های اجتماعی کار می‌کنند، همه این موارد برابر نیستند. برخی آسیب‌های بیشتری ایجاد می‌کنند و برخی کمتر.

می‌خواهم اینجا مثالی از قرآن بزنم که برایم بسیار آموزنده بوده است. خداوند می‌فرماید: «از تو درباره شراب و قمار می‌پرسند؛ بگو که در آنها گناه بزرگی است و منافعی برای مردم، اما مضرات آن از منافعش بیشتر است.» زیبایی قضیه از دید من، به عنوان یک متخصص علوم‌رفتاری، اشاره به هر دو طرف مثبت و منفی رفتار است. اینکه حتی وقتی می‌خواهیم درباره مطلبی صحبت کنیم که قصد داریم آن را نفی کنیم به هر دو جنبه خوب و بدش اشاره ‌کنیم.

پس هر کدام از این آسیب‌ها هم می‌توانند جنبه‌های مثبت و منفی داشته باشند و اگر ترازویی داشته باشیم که بشود نکته‌های مثبت و منفی هر یک را در کفه‌های آن گذاشت و با هم مقایسه کرد، می‌توانیم بگوییم که بد کدام و بدتر کدام است.

برای اینکه دید بهتری به موضوع داشته باشیم، بیایید موارد مختلفی را که باعث ایجاد آسیب می‌شوند، مرور کنیم و بعد ببینیم عقل چه حکمی خواهد کرد. بدیهی است جلوگیری از موردی که آسیب بیشتری ایجاد کند، واجب‌تر است.

بیکاری و فقر شاید از مهم‌ترین زمینه‌سازهای بروز آسیب‌های اجتماعی هستند که زمینه را برای بروز انواع و اقسام جرائم از دزدی، کلاهبرداری، رشوه‌گیری و فساد مالی، مصرف و قاچاق مواد گرفته تا قتل و جنایت و تجاوز مهیا می‌کنند اما برخی دیگر از آسیب‌ها برخاسته از فقر و بیکاری نیستند، بلکه از نیاز انسان به تفریح و لذت و تمایل به تجربه کارهای هیجان‌انگیز برمی‌خیزند.

● نیاز به تفریح سالم و دسته جمعی

هر انسانی به تفریح نیاز دارد و از آنچه در اختیار دارد برای تفریح استفاده می‌کند؛ این وسیله ممکن است تفنگ آبپاش باشد یا پایپی که با آن ماده محرک شیشه را مصرف می‌کنند. جوانان ما برای تفریح چه در اختیار دارند؟ آیا امکانات ورزشی و تفریحی متنوع و ارزان‌قیمتی دارند که روزهای خود را با آن بگذرانند؟ آیا زمینه‌های هنری آنقدر وسیع و فراگیر است که بتواند پاسخگوی میل نوجویی و لذت‌طلبی آنها باشد؟ آیا جامعه جای مناسبی برای شادی و محملی برای تفریح آنها فراهم کرده است؟ پس چرا از افزایش غیرقابل انکار مصرف مواد به خصوص محرک‌های صنعتی که یکی، دو سالی است به پرمصرف‌ترین ماده بین جوانان تبدیل شده و روزبه‌روز هم مصرف آن بیشتر می‌شود، تعجب می‌کنیم؟ کدام را ترجیح بدهیم؛ اینکه یک جوان برود پارتی و اکس مصرف کند و چند ساعتی به اصطلاح تفریح کند، با دوستانش شیشه مصرف کند و برای تجاوز دسته‌جمعی نقشه بکشد یا با تفنگ آبپاش با رعایت نکات اخلاقی و شرعی دوستش را خیس کند؟ آسیب کدام کمتر است؟

چرا تنها جایی که بحث کاهش آسیب را پذیرفته‌ایم و به آن عمل می‌کنیم، مصرف موادمخدر (مثل تریاک، هرویین و کراک) است؟ احتمالا اگر ترس از ایدز نبود، الان آن کار را هم انجام نداده بودیم ولی به لطف برنامه‌های کاهش آسیب مصرف مواد، حداقل در حال حاضر گسترش ایدز بین معتادان تزریقی تا حد قابل‌توجهی مهار شده، مصرف غیرقانونی مواد در گروه قابل‌توجهی از معتادان به خصوص در زندان‌ها کاهش یافته و به تبع آن مشکلاتی که می‌توانست از این هم شدیدتر باشد، در گروهی از افراد محدود شده است.

چرا در زمینه‌های دیگر به فکر کاهش آسیب نیستیم؟ اگر نمی‌توانیم صد را به دست بیاوریم، باید حداقل از آسیب‌های بزرگ‌تر پیشگیری کنیم.

به نظر من بزرگ‌ترین و موثرترین کاری که امروز ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌تواند انجام دهد، این است که به دنبال برگزاری جشن‌های مشابهی چون آب‌بازی در پارک‌ها با رعایت اصول اخلاقی و شرعی باشد. برخورد حذفی با این جوانان و ابتکار خلاقانه آنها بیشترین نفع را برای کارتل‌های تولید و توزیع موادمخدر خواهد داشت. بهتر آن است که بتوان نظارت اخلاقی و شرعی را در این گونه برنامه ها لحاظ کرد.

دکتر سیدوحید شریعت

روانپزشک دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران