فرجام طرح انقلابی

طرح انقلابی محمود احمدی نژاد ساعت ۲۱ چهارم تیر ماه سال گذشته, شهروندانی را که پای گیرنده های تلویزیونی نشسته بودند تا طبق روال دیگر شب ها, اخبار مهم را بشنوند, بهت زده کرد

طرح انقلابی محمود احمدی‌نژاد ساعت ۲۱ چهارم تیر ماه سال گذشته، شهروندانی را که پای گیرنده‌های تلویزیونی نشسته بودند تا طبق روال دیگر شب‌ها، اخبار مهم را بشنوند، بهت‌زده کرد.

اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، در اولین دقایق بامداد ۵تیر ماه ۸۶ با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. شلوغی و ترافیک جایگاه‌های عرضه بنزین و آتش‌زدن چندین جایگاه و بالاخره اعتراضات در اطراف پمپ‌بنزین‌هایی که از فردای آن روز می‌بایست خود را برای شروع دیگری آماده می‌کردند، واکنش‌هایی بود که پس از اعلام خبر سهمیه‌بندی از جانب مالکین خودرو به گوش می‌رسید. هر چند که صدور کارت سوخت و مقید کردن صاحبان خودرو به استفاده از آن در هنگام سوختگیری، از تصمیم جدید دولت برای این محصول سوختی که هر ساله میلیاردها دلار ارز از کشور خارج می‌کند، خبر می‌داد اما وقوع آن قابل پیش‌بینی نبود. واکنش‌ فیزیکی معترضان به شب اول طرح سهمیه‌بندی ختم شد. این درحالی است که از ششم تیر ماه تاثیر طرح مذکور بر زندگی عادی مردم به طور ملموسی قابل مشاهده بود. به طوری که از حجم ترافیک خیابان‌ها کاسته شد و جایگاه‌های عرضه بنزین نیز تقریبا خالی از خودروهایی بود که بی‌هدف باک آنها پر و خالی می‌شد. مشاهده چنین صحنه‌هایی که اگر تداوم پیدا می‌کرد به طور حتم تاثیر بسزایی بر کاهش آلایندگی‌های هوا داشت، منتقدین طرح را نیز کمی راضی کرد. خیابان‌های خلوت تهران، استفاده از خودروهای عمومی برای جابه‌جایی در شهر، کاهش سفرهای غیرضروری، کاهش مصرف بنزین و... خواست دولت‌های قبلی نیز بود، اما دولت نهم بر اجرای آن مصمم شد. تصمیم انقلابی دولت، اگرچه بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌ها صورت گرفت و مردم را به دلیل نبود وسایل حمل و نقل عمومی کافی، دچار زحمت کرد، اما تبعات آن در شروع کار که همراه با کاهش مصرف بنزین و آلودگی هوا بود، راضی‌کننده به نظر می‌رسید. در چنین شرایطی اتفاقاتی، پی در پی رخ داد که نشان‌دهنده این بود که ظاهرا دولت تاب طرحی را که خود اجرای آن را پذیرفته، ندارد. ارائه سهمیه‌های مازاد با بهانه‌هایی چون بنزین سفر و... برای خشنودی مردم، از سویی و فروش آزاد بنزین در کنار پمپ‌بنزین‌ها که بیشتر توسط تاکسیرانان و وانت‌بارها صورت می‌گرفت از سوی دیگر موجب شد که اعتراض‌ها به طرح انقلابی احمدی‌نژاد فروکش کند. صف‌های طولانی پمپ‌بنزین‌ها، ترافیک جاده‌ای برون‌شهری و ترافیک خیابان‌‌ها نشان داد که سهمیه‌بندی بنزین خیلی جدی نیست. بسیاری از کارشناسان معتقدند که ابتدا دولت از طرح مذکور عقب‌گرد نسبی کرد و بعد مردم نسبت به آن واکنش نشان دادند.

● چرا طرح انقلابی اجرا شد؟

آزادسازی قیمت بنزین آن گونه که در متن برنامه چهارم گنجانده شده به اعتقاد برخی از کارشناسان از ابتدا غیرعملی به نظر می‌رسید. در این بند عنوان شده که از آغاز سال ۸۴ باید حامل‌های انرژی با نرخ خلیج‌فارس عرضه شود. قانونگذار پیش‌بینی کرده بود که با بهسازی پالایشگاه‌های کشور و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این زمینه، تا سال مورد نظر، بنزین با قیمت واقعی و بدون پرداخت یارانه عرضه شود. قانونگذار حتی تا بدان جا پیش رفته بود که همراه با افزایش ظرفیت پالایشگاهی برای جلوگیری از هدرروی این فرآورده حتی بخشی را نیز به امر صادرات تخصیص دهند. حال بنزین در شرایطی سهمیه‌بندی شده که نه تنها ظرفیت پالایشگاهی کشور افزایش نیافت، بلکه ایران همچنان به عنوان دومین واردکننده بزرگ بنزین در جهان شناخته می‌شود. اما اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین را دولتی‌ها به اجرای برنامه چهارم توسعه نسبت می‌دهند و آن را انقلابی بزرگ در طرح هدفمندکردن یارانه‌ها عنوان می‌کنند. ارائه آمارهایی چون صرفه‌جویی ارزی ۳میلیارد دلاری با سهمیه‌بندی بنزین، کاهش خسارات ناشی از آلودگی هوا و ... به طور هفتگی از سوی مسوولان دست‌اندرکار در توصیف دستاوردهای طرح مذکور عنوان می‌شود، اما این سوال مطرح است که با توجه به وضعیت نسبتا نامناسب اقتصاد ایران که تورم، تحریم، افزایش بهای کالاهای مصرفی و ... را همراه خود دارد چرا دولت در چنین شرایطی بر اجرای طرح مذکور اصرار ورزید؟ ستاد مدیریت حمل‌ونقل و سوخت که مسوول اجرایی طرح سهمیه‌بندی بنزین در کشور است و ستادی است که محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهوری نسبت به تاسیس آن اصرار داشته، طی گزارشی در سایت خود که ترجمه انگلیسی مرکز بررسی امنیت جهانی آمریکا است، به این سوال پاسخ جامعی داده است. در قسمتی از این گزارش آمده است: «صدای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در مقابل تهران بلندتر از همیشه است. پیشنهاددهندگان تحریم‌ها، آسیب‌پذیری استراتژیک ایران را نشانه رفته‌اند که عبارت است از کسری ظرفیت پالایشگاهی برای تامین نیاز داخلی به بنزین و دیگر محصولات نفتی پالایشی ضروری. ... تحریم همه‌جانبه‌ای برای واردات بنزین در دست مطالعه است....» در ادامه این گزارش اشاره شده که «محمود احمدی‌نژاد کاملا از پاشنه آشیل کشورش آگاه است و برای کاهش وابستگی‌های کشورش به بنزین وارداتی از طریق یک استراتژی در سه محور، فعالیت‌هایی چون توسعه موثر ظرفیت پالایشگاهی ایران، تامین واردات بنزین از کشورهای دوست و هم‌پیمان و همچنین کاهش مصرف بنزین را در دستور کار دارد». بنابراین پیدا است که دولت در کنار بحث هدفمندکردن یارانه‌ها، موضوعاتی همچون تحریم و امور مربوط به سیاست‌‌های خارجی کشور را نیز مدنظر داشته است.

‌● طرح دوم آمد

دولت در شرایطی، دومین مرحله طرح سهمیه‌بندی بنزین را اعلام کرد که با ارائه آمار و ارقامی از کاهش مصرف بنزین و میزان کاهش آلودگی هوا، ظاهرا از اجرای مرحله اول خشنود به نظر می‌رسید. اما شرایط دومین مرحله سهمیه‌بندی با حذف سهمیه خودروهای ۲۰۰۰سی‌سی داخلی و ۱۳۰۰سی‌سی خارجی، افزایش قیمت بنزین سوپر و همچنین فروش بنزین آزاد همراه است. دولت امید دارد که با حذف سهمیه خودروهای پرمصرف که عمدتا خودروهای لوکس خارجی هستند و درصد کمی و از خودروهای موجود در کشور را نیز تشکیل می‌دهد، بر آمار کاهش مصرف بنزین افزوده شود.

هر چند که بسیاری از کارشناسان معتقدند تا زمانی که قیمت فرآورده‌ها و الگوی درآمدی مصرف‌کنندگان اصلاح نشود، طرح مذکور آمار خوشایندی را نصیب دولت نخواهد کرد اما دولت احمدی‌نژاد در راهی گام برداشته که با توجه به مشکلات حاشیه‌‌ای آن مجبور به طی کردن این راه است. توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، بهسازی مصرف سوخت خودروهای داخلی و همچنین کاهش آلودگی هوا مطالباتی است که در کنار طرح سهمیه‌بندی بنزین از سوی مردم عنوان می‌شود. اگر دولت به این مطالبات پاسخی قانع‌کننده دهد در کنار آن فرهنگ استفاده بهینه از بنزین نیز شکل خواهد گرفت. همان طوری که در آمریکا با افزایش قیمت بنزین، بسیاری از الگوهای رایج شهروندان آمریکایی تغییر اساسی پیدا کرد در ایران نیز دولت می‌بایست با فراهم کردن زمینه‌های زیرساختی به فرهنگ‌سازی برای مصرف این ماده سوختی کمک کند.

مرجان شهریاری