تسلیم در مقابل ابتذال

فیلم «ورود آقایان ممنوع» استعداد و ظرفیت تبدیل شدن به یک کمدی متفاوت و قابل قبول را دارا بود

فیلم «ورود آقایان ممنوع» استعداد و ظرفیت تبدیل شدن به یک کمدی متفاوت و قابل قبول را دارا بود. چه رامبد جوان در مقام کارگردان و چه پیمان قاسم خانی به عنوان نویسنده فیلمنامه این اثر، نرم افزار لازم برای طنز فاخر را فراهم آورده بودند. چه اینکه پیش فرض اولیه و ماده خام ذهنی متن، که ساختار فیلم بر آن ریخته شده، دارای رویکردی ضد فمینیستی و صلح طلبانه بوده است یکی از شاخصه های اصلی فرهنگ ایرانی «وصال» است، همچنانکه در تک مصرع «ما برای وصل کردن آمدیم» مولانا تجلی یافته است. در هنر و ادبیات کلاسیک ایرانی، حتی آنجا که مانند داستان های لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد، ماجرا به فصل و هجران ختم می شود، درونمایه حقیقی، وصال معنوی و باطنی است. متاسفانه این شاخصه والای انسانی در سینمای ما به واسطه غلبه فیلم های شبه روشنفکرانه و سخیف، مغفول واقع شده است.

یکی از گرایش هایی که آشتی و وصال آدمیان را تهدید و تحدید می کند، تفکرات فمینیستی است. تفکری که سعی در دامن زدن نفرت میان دو جنس مخالف در جامعه دارد. یکی از نتایج رسوخ این نحله فکری غربی در میان بخشی از جامعه نخبه ایران، کاهش تمایل به همسرگزینی و سست شدن نهاد خانواده است.

نرم افزار خام و اولیه فیلم «ورود آقایان ممنوع» به درستی، هجو فمینیسم است. اما در راه تبدیل این انگاره به یک فیلم، از وسایل و سخت افزارهای درست و هماهنگی استفاده نشده. به همین دلیل، شکل نهایی فیلم با پیش فرض اولیه نه تنها نزدیک نیست که کاملا تعارض یافته است. در نتیجه، فیلم دچار یک نقض غرض است. ترسیم نمایشی درباره یک دبیرستان دخترانه با مدیریت یک زن ضد مرد که از سر اضطرار مجبور به پذیرش یک دبیر مرد می شود، هم آبستن ایجاد موقعیت های طنزآمیز زیادی است و هم زمینه را برای طرح نقدهایی آمیخته با هنر علیه پندارهای خانواده ستیز فمینیستی فراهم می کند. اما فیلم «ورود آقایان ممنوع» هر دو فرصتی را که برای خویش به وجود آورده، خودش هم بر باد می دهد.

مشکل اساسی فیلم در نحوه شخصیت پردازی خانم مدیر و تحول وی است. او در عین حال که تفکر و روحیه ای فمینیستی دارد، از شمایلی مذهبی هم برخوردار است. این باعث شده که فیلم دچار نوعی تناقض و دوگانگی معنایی شود. از یک طرف فمینیسم را به سخره گرفته و از طرف دیگر، تصوری منفی را از حجاب و زن محجبه به مخاطب القا می کند.

عمق فاجعه در جایی است که این زن دچار تحول و دگرگونی می شود. در فیلم می بینیم تا زمانی که خانم مدیر از تفاخر و تظاهر به زیبایی ظاهری پرهیز می کند، یک شخصیت منفی و پردافعه به شمار می رود. اما همین که رو به آلایش صورت و فخرفروشی جسمانی و ظاهری می رود، محبوب و مورد علاقه دیگران می شود! گویی فیلم به مخاطب خودش القا می کند که ارزش و جایگاه زن، بسته به نوع پوشش و آرایش او دارد. هرچه آلوده تر به مواد آرایشی و پرزرق و برق تر، معتبرتر!

متاسفانه فیلم «ورود آقایان ممنوع» در بیشتر موقعیت ها، از روش های واپس گرا و مبتذل برای به خنده واداشتن مخاطب استفاده می کند. دو روش متداول که برای خلق لحظات کمدی در این فیلم، مثل اکثر فیلم های طنزآمیز استفاده شده یکی به کار بردن الفاظ و عبارات دوپهلو است و یکی هم فضا سازی جنسی است. تا آنجا که برخی از صحنه های فیلم از شدت وقاحت قابل شرح نیستند.

ژانر کمدی به طور کلی در سینمای جهان، کارکرد چندان مناسب و اصولی ندارد. غالب طنازان این عرصه، کمدی را تبدیل به محل لجن پراکنی و زشت افشانی کرده اند، به جز قلیلی که از سطوح این ابزار حیرت عبور کرده و در جست وجوی حقیقت، انسانیت و معنویت هستند. البته این خاصیت ذاتی ژانر کمدی سینماست که به سمت ابتذال و اخلاق ستیزی بیشتر مایل است تا به سوی نیکی و درستی.

در بیشتر طول عمر سینمای ایران نیز ا وضاع بر همین منوال بوده است. هنر هفتم در ایران، تقریبا همپای حیات سینما در مغرب زمین، بیش از یکصد سال عمر دارد. اما از این میزان حدود ۷۰ سال از وقت این سینما در ایران زمین صرف فساد و تباهی شد. کمدی هم وضعیتی فاجعه بار داشت. خوشبختانه ۳۰ و اندی سال است که سینما از آن بند و بلا رهایی یافته و به تبع در این مدت فیلم های کمدی خوبی نیز به منصه ظهور رسیده است. اما متاسفانه حدود ۱۰، ۱۲ سال است که این عرصه مجددا به حال و هوای ناسالم و بیمار گذشته خویش ارجاع یافته و در نتیجه آثار مخربی تولید و روی پرده رفته اند. به خصوص اینکه از بد روزگار در مدت یادآور شده، همین نوع فیلم ها نیز میدان را اشغال کرده و حریف می طلبند. این بازار در شبکه نمایش خانگی که ظاهرا ورود به آن سهل تر از سینمای رسمی کشور است، آشفته تر می نماید.

فیلم «ورود آقایان ممنوع» نیز با وجود استعدادش برای بلوغ به یک کمدی درست و حسابی، تسلیم همین وضعیت شده است.

آرش فهیم