سرفه پشت سرفه, از نوع زمستانی

برونشیت حاد اصطلاحی است كه به التهاب حاد مجاری هوایی و نای اطلاق می شود در اصل در این بیماری ریه ها درگیر نمی شوند و سالمند اما مجاری هوایی كه هوا را از بینی به ریه ها انتقال می دهند ملتهب شده اند پس این بیماری به كلی با پنومونی یا ذات الریه متفاوت است

با شروع فصل زمستان حتما از برونشیت حاد زیاد خواهید شنید و حتما در دور و بر خود افراد زیادی را خواهید دید كه دچار سرفه شده‌اند اما از برونشیت حاد چه می‌دانید؟ آیا می‌دانید كه با این بیماری باید چگونه برخورد كرده و یا چگونه از آن می‌توان پیشگیری كرد؟

پژوهشگران به تازگی اعلام كرده‌اند كه آنتی‌بیوتیك‌ها اكثرا در درمان این بیماری بی‌فایده هستند. شما موافقید؟ برونشیت حاد اصطلاحی است كه به التهاب حاد مجاری هوایی و نای اطلاق می‌شود. در اصل در این بیماری ریه‌ها درگیر نمی‌شوند و سالمند اما مجاری هوایی كه هوا را از بینی به ریه‌ها انتقال می‌دهند ملتهب شده‌اند. پس این بیماری به كلی با پنومونی یا ذات‌الریه متفاوت است. سالانه تقریبا ۵ درصد از افراد بزرگسال به این بیماری مبتلا می‌شوند كه اكثرا در فصول پاییز و زمستان است. این بیماری به قدری شایع است كه جزو ۱۰ علت شایع مراجعه به پزشك محسوب می‌شود.

● باز هم این ویروس‌های موزی

معمولا این‌طور فرض می‌شود كه عامل برونشیت حاد، اكثرا ویروس‌ها هستند اما پزشكان معتقدند كه یك عامل خاص مسوِول ایجاد این برونشیت‌ها نیست و ویروس‌های مختلفی ممكن است قادر به ایجاد این بیماری باشند. تاكنون ویروس‌ آنفوآنزا ، پارآنفلوآنزا، سن‌سیشیال تنفسی، كوروناویروس‌ها، آدنوویروس‌ها و رینوویروس‌ها از مبتلایان به برونشیت حاد جدا شده‌اند و در این بیماری مقصر دانسته شده‌اند اما مسلما مقوله این ویروس‌ها بسیار بیشتر است و حتی عوامل ناشناخته‌ دیگر هم وجود دارند كه می‌توانند در ایجاد بیماری دخیل باشند.

به‌طور مثال در بسیاری از موارد عامل ایجادكننده نوعی باكتری است و از این میان باكتری‌هایی همچون باكتری سیاه‌سرفه، كلامیدیا و مایكوپلاسما متهم شناخته شده‌اند. برخی از پزشكان معتقدند در مواردی كه سرفه بیمار بیش از ۶ روز به‌طول می‌انجامد، در ۱۳ تا ۳۲ درصد از موارد عامل این برونشیت حاد همین باكتری سیاه‌سرفه كه در اصطلاح برودتلا پرتوسیس نامیده می‌شود است، اما برخی دیگر از پزشكان با این عقیده موافق نیستند و می‌گویند تنها در كمتر از یك درصد از موارد عامل بیماری را چنین باكتری‌هایی تشكیل می‌دهند.

● سرفه‌هایی كه نفستان را بند می‌آورند

در چند روز اول این بیمای و عفونت، علائم بیمار شبیه یك سرماخوردگی معمولی است و امكان افتراق برونشیت حاد از سرماخوردگی وجود ندارد اما در یك سرماخوردگی معمولا سرفه‌ها ظرف ۵ روز از بین می‌روند در حالی كه برونشیت حاد معمولا پس از این زمان هم ادامه پیدا می‌كنند. به‌طور معمول سرفه‌‌ها در برونشیت حاد ۱۰ تا ۲۰ روز طول می‌كشند اما گاهی این امكان وجود دارد كه بیش از ۴ هفته هم ادامه پیدا كنند.

علامت مهم دیگری كه در این بیماری وجود دارد، خلط است به‌‌طوری كه تا حدود ۵۰ درصد از مبتلایان به برونشیت حاد دارای خلط چركی هستند. برخلاف تفكر افراد وجود خلط چركی نشانه‌ عفونت ریه‌ها نسبت، بلكه بر التهاب مجاری هوایی (نه ریه‌ها) دلالت می‌كند. تب هم ممكن است وجود داشته باشد اما معمولا چندان بالا نیست.

به‌طور كلی افرادی كه به برونشیت حاد مبتلا می‌شوند، طی این روزها به‌علت همین سرفه‌ها و خلط سینه‌ای كه دارند دچار افت كیفیت زندگی و توانایی‌های شغلی می‌شوند اما خوشبختانه این افت عملكرد اجتماعی موقتی است و ظرف مدت كوتاهی برطرف می‌گردد. متاسفانه تا حدود ۲۰ درصد از بیماران به علت تداوم علائمشان ظرف یك ماه دوباره به پزشك مراجعه می‌كنند، اما خوشبختانه در اكثر موارد علائم بدون بر جای گذاشتن هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابند. برخی معتقدند مبتلایان به برونشیت حاد در سال‌های آتی مستعد ابتلا به بیماری‌هایی نظیر آسم و برونشیت مزمن هستند.

حتی برخی ادعا كرده‌اند كه بین ۳۰ تا ۶۰ درصد از مبتلایان به برونشیت حاد، ظرف سال‌های آینده به درجات خفیف آسم مبتلا می‌شوند. اما حرف و حدیث‌ها در مورد چنین ادعاهایی بسیار زیاد است و مخالفان زیادی علیه این ادعاها وجود دارد چرا كه به‌نظر می‌رسد مطالعاتی كه چنین فرضیه‌هایی را ارائه كرده‌اند طراحی خوبی نداشته‌اند.

● نظر آقای دكتر

مهم‌ترین كاری كه پزشك برای بیمارش انجام خواهد داد این است كه مطمئن شود علائم تنها ناشی از یك برونشیت ساده است و در واقع احتمال وجود بیماری‌های مهم دیگری نظیر آسم، برونشكتازی، بیماری‌ انسداد مجاری هوایی، برونشیت مزمن و برونشیولیت را رد می‌كند. چرا كه اگر تشخیص حاد تایید شود می‌‌توان تنها علائم بیمار را برطرف كرد چون بیماری معمولا خود به خود برطرف می‌شود و نیاز به درمان اختصاصی و ویژ‌ه‌ای ندارد.

پزشكان برای تایید تشخیص معمولا از معاینه بالینی و نیز گرفتن شرح حال دقیق بیمار استفاده می‌كنند اما گاهی نیاز به آزمایش‌های دیگری نظیر تست عملكرد ریه (اسپیرومتری) و حتی تصویربرداری از ریه می‌شود. گاهی هم پزشك لازم دارد كه به بیماری زمان بدهد تا مشخص شود كه علائم چقدر تداوم پیدا خواهند كرد. برای مثال برای گذاردن تشخیص برونشیت مزمن لازم است كه خلط و سرفه بیمار حداقل در ۳ ماه متوالی در سال، برای ۲ سال پیاپی وجود داشته باشند. پس این تشخیص تنها نیاز به زمان دارد.

● آنتی‌بیوتیك بخورم؟

برخلاف عقاید مردم كه به‌دنبال بروز چنین علائمی حتی سرخود و بدون مشورت با پزشك به مصرف آنتی‌بیوتیك‌های مختلف روی می‌آورند، پزشكان چندان با تجویز آنتی‌بیوتیك‌ها برای چنین بیمارانی موافق نیستند. چندین مطالعه نشان داده‌‌اند كه حتی اگر آنتی‌‌بیوتیك (بتوانند طول مدت بیماری را كاهش دهند) این اثر بسیار خفیف است.

به‌طور مثال در یك مطالعه مشخص شد كه مصرف هركدام از آنتی‌بیوتیك‌های اریترومایسین، داكسی‌سایكلین و یا كوتری موكسازول تنها به مدت كمتر از یك روز می‌تواند طول مدت علائم بیمار را كاهش دهد كه اثر چندان قابل توجهی نیست. به عبارت دیگر اینكه بیمار ۱۵ روز سرفه داشته باشد یا ۱۶ روز چندان تفاوتی با یكدیگر ندارد. در مورد آنتی‌بیوتیك‌های جدید‌تری نظیر آزیترومایسین هم همین نظر وجود دارد. پس توصیه اكید یا بر این است كه هیچ‌گاه سر خود اقدام به مصرف آنتی‌بیوتیك نكنید چون در چنین مواردی نه تنها هیچ‌گونه منفعتی برای شما ندارند، بلكه از طرف دیگر باعث توسعه و گسترش مقاومت به آنتی‌بیوتیك‌ها در میان میكروب‌ها می‌شوند، این كار در آینده درمان بیماری‌های عفونی و میكروبی را با مشكل روبرو خواهد ساخت.

به عقیده پزشكان تنها زمانی باید از آنتی‌بیوتیك برای این بیماران استفاده كرد كه یك عامل میكروبی خاص برای آنها شناخته شود. چنین شناختی نیازمند انجام بررسی‌هایی نظیر كشت خلط است. پس تجویز كوركورانه معمولا منطقی به‌نظر نمی‌رسد مگر اینكه با توجه به شواهدی نظیر تب بالا پزشك شك به منشا میكروبی داشته باشد. در مورد سیاه سرفه وضع كمی متفاوت است. آنتی‌بیوتیك ممكن است طول مدت علایم مبتلایان به این بیماری را كم نكنید اما باز هم پزشكان برای این بیماران به سرعت مصرف آنتی‌بیوتیك را توصیه می‌كنند. دلیل این كار بیشتر پیشگیری از گسترش عفونت و سرایت آن به دیگران است.

● پس چه كنم؟

به‌طور كلی این بیماری خود محدودشونده است یعنی به‌تدریج و خود به خود بهبود پیدا می‌كند. پس درمان به‌طور كلی علامتی است و در این جهت طراحی می‌شود كه علائم بیمار تخفیف پیدا كند و بیمار كمتر از این علائم آن را ببینید. اگر سرفه بیمار زیاد است از داروهای ضد سرفه نظیر شربت دكسترومتورفان یا قرص‌ها و داروهای دیگر استفاده می‌شود. حتی گاهی پزشكان صلاح می‌بینند كه از داروهای كورتن‌دار استفاده كنند اما اگر خلط وجود دارد می‌توان آن را رقیق كرد كه راحت‌تر خارج شود. مصرف آب و مایعات بهترین روش است اما بوخور هم مفید است. داروهایی نظیر شربت اكسپكتورانت هم می‌توانند مفید باشند.

اما باز هم توصیه می‌كنیم از مصرف سر خود داروها پرهیز كنید. تداخلات دارویی بسیار شایعند و تنها پزشكان با آنها آشنایی دارند. به‌طور مثال بسیار زیاد دیده می‌شود كه بیماران به علت ناآشنایی و تنها با اسم شربت سینه چند نوع شربت را در كنار هم مصرف می‌كنند درحالی كه اینها اثر ضد هم دارند و بنابراین منافع یكدیگر را خنثی می‌كنند. فرض كنید بیماری شربت اكسپكتورانت را كه خلط‌آور است با شربت پرومتازین كه كاهش‌دهنده خلط است، مصرف كنید. این باعث می‌شود كه اثر دو دارو با هم خنثی شود. پس حتی در این موارد هم تجویز دارو را به پزشك خود بسپارید. گاهی پزشك برای كاهش سرفه و تنگی نفس بیمار از داروهای گشادكننده مجاری هوایی استفاده می‌كند اما این داروها به‌صورت سر خود نباید مصرف شوند.

اگر فشارخونی هستید یا هر بیماری مزمن دیگر دارید، حتما آن را به اطلاع پزشك برسانید چون بسیاری از داروهای سرماخوردگی یا ضد سرفه ممكن است دارای تركیباتی باشند كه این بیماری‌ها را از حالت خاموش و كنترل شده خارج كند و برای شما مشكل‌ساز شوند. در انتها باز هم با تاكید می‌كنم كه این بیماری‌ها به‌طور خود به خود بهبود پیدا می‌كنند پس مهم‌ترین بخش درمان استراحت در محیطی مناسب با گرمای مطبوع است.

رطوبت كافی در محیط ایجاد كنید كه بوخور بدین منظور وسیله مناسبی است. از فعالیت بدنی شدید بپرهیزید. سوپ و آب‌میوه گرم و چند روز استراحت در بستر بهترین روش برای تسریع بهبود علائم خواهد بود.

دكتر علی غلامرضا‌نژاد