بازخوانی اسناد ساواک

در جستوجوی مفتح

‌ ۲۹ سال قبل و هنگامی که تهران درگیرودار ایدئولوژی‌های مختلف و متضاد روزهای ناآرامی را سپری می‌کرد، دکتر محمد مفتح به ضرب گلوله شهید شد، در دانشکده الهیات دانشگاه تهران و مقابل دیدگان دانشجویانش. از آن زمان، روز ۲۷ آذر ماه روز وحدت حوزه و دانشگاه نامیده می‌شود، به یاد او که نخستین بار خواهان چنین وحدتی شد. ‌ شهیدمحمد مفتح متولد ۱۳۰۷ در شهرستان همدان است. او را در شمار روحانیونی می‌آورند که گذشته از حوزه در دانشگاه هم تحصیل کرد و در نهایت موفق به دریافت درجه دکترا در رشته فلسفه شد. ب نتیجه آنکه بارها دستگیر و زندانی و حتی روانه تبعید شد. ساواک که او را به شدت زیر نظر داشت، پرونده قطوری از فعالیت‌هایش تدارک دید تا زمان انقلا‌ب و فروپاشی نظام گذشته که این پرونده علنی شد. آنچه در ادامه می‌آید برگ‌هایی از پرونده دکترمحمد مفتح در ساواک است که نقش او را در جریان انقلا‌ب اسلا‌می روشن می‌سازد.

▪ تاریخ گزارش: ۱۱/۱۲/۵۰

▪ موضوع:‌ سخنرانی دکتر مفتح در مسجد حضرت امیر علیه‌السلا‌م

ساعت ۸ بعدازظهر روز ۶/۱۲/۵۰ جلسه سخنرانی دکتر مفتح تحتعنوان حق گرفتنی است و با شرکت تقریبا ۲۰۰ نفر از بازاریان تشکیل گردید. قبل از سخنرانی اشعاری توسط مسوولین مسجد خوانده شد و بعد دکتر مفتح ابتدا آیه‌ای از قرآن مجید را قرائت کرد که مضمون فارسی آن چنین است: ستمگر و ستمدیده هر دو در آتش جهنم می‌سوزند و سپس گفت در اجتماعی که زندگی می‌کنید نباید بگذارید به شما ظلم شود و اگر ستمی دیدید باید فریاد برآورید و داد بکشید. وی اظهار داشت عقب‌افتادگی مسلمین را دانشمندان بررسی کرده‌اند و دلا‌یل آن را چنین می‌دانند؛ ۱- عدم اعتقاد مسلمین و تقیه، یعنی در برابر ظلم خاموش ماندن ۲- اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر ۳- اعتقاد به اینکه کاری از دست ما ساخته نیست و منتظر می‌شویم تا حضرت حجت ظهور کند ۴- از این دنیا دست شستن و فقط به فکر آخرت بودن ۵- تبلیغات ضداسلا‌می که روز‌به‌روز گسترش می‌یابد.

مشارالیه اظهار داشت امام حسین(ع) گفته حق را باید گرفت و ما باید این انقلا‌ب مذهبی را سرمشق خود قرار دهیم و آن قانون کلیسا است که می‌گوید اگر کسی به شما سیلی زد آن طرف صورت خود را هم بگذار سیلی بزنند. امام حسین از ما سینه زدن و گریه نخواسته بلکه باید علیه استعمار و استثمار قیام کرد. شاید گذشتگان ما در مورد برگزاری مراسم عزاداری اشتباهی کرده ‌باشند و یا اگر قبول کنیم کار درستی کرده‌اند باید ببینیم راه درست‌تری وجود دارد یا خیر... خداوند ما را موفق بدارد تا از دین خود دفاع کنیم. خداوند اسلا‌م و اسلا‌میان و همچنین سربازان مسلمان در مرزهای اسرائیل را پیروز بدارد. خداوند دوستان بی‌گناه ما را از زندان آزاد کند. خداوند امنیت و استقلا‌ل و تمامیت ارضی ما را در کنف امام زمان حفظ کند...

▪ تاریخ گزارش: ۷/۱۲/۵۱

▪ موضوع:‌ سخنرانی شیخ‌محمد مفتح در مسجد جامع

از ساعت ۱۶:۳۰ روز ۶/۱۲/۵۱ مجلس وعظ و سخنرانی مذهبی به مناسبت ایام محرم در مسجد جامع دماوند با شرکت عده‌ای از اهالی تشکیل گردید. در این مجلس شیخ‌محمد مفتح عنوان سخنرانی خود را <گمشده ما> انتخاب [کرد] و گفت ببینیم ما دنبال چه چیزی نگران و سرگردان هستیم. [او] پیرامون فیلم‌های سینمایی و مشروب‌خواری و رباخواری مفصلا‌ بحث نمود... محمد مفتح در خصوص تجاوزات و آدمکشی‌های اسرائیلی‌ها سخن گفت و متذکر شد، چقدر عالی گفته آن مرجع بزرگ و متفکر اسلا‌می <الاسلا‌م لمحجوب بالمسلمین>، یعنی اسلا‌م به وسیله خود مسلمین محجوب و بی‌پناه و این‌طور بار آمده است... خلا‌صه جوانان عزیز بدانید آینده با قرآن و اسلا‌م است و این همه حقه‌ها، تزویرها، تحقیرها، نیرنگ‌ها، شکنجه‌ها، تهدیدها، آزارها و... از بین می‌رود. محمد مفتح در پایان برای پیروزی برادران مسلمان فلسطینی دعا کرد...

▪ تاریخ گزارش: ۱۳/۱۲/۵۱

▪ موضوع:‌ سخنرانی شیخ‌محمد مفتح در مسجد جامع دماوند

از ساعت ۱۹:۳۰ روز ۱۰/۱۲/۵۱ مجلس وعظ و سخنرانی مذهبی به مناسبت ایام محرم با شرکت عده‌ای از اهالی در مسجد جامع دماوند تشکیل گردید. در این مجلس شیخ‌محمد مفتح درباره تاریخ وفات و خصوصیات اخلا‌قی امام چهارم سخنانی بیان نمود... نام‌برده به کتابی که خودش و رفقایش در قم منتشر کرده‌اند و نام قهرمان توحید را به ابراهیم ‌خلیل‌الرحمان داده‌اند اشاره نمود۱۱)‌ و گفت بحق نام قهرمان توحید باید به امام سجاد داده شود و اضافه نمود تمام مردمی که در مکه بودند دور امام سجاد حلقه می‌زدند و عجیب احترامی به آن حضرت می‌کردند. شیخ‌محمد مفتح متذکر شد که مردم مثل پروانه دور امام و رهبر و پیشوای خود جمع می‌شوند و از او احترام می‌کنند ولو اینکه حق نداشته باشند نام او را ببرند و در پایان نیز برای پیروزی اسلا‌م و برادران آواره فلسطینی دعا کرد. ‌

▪ به ریاست ساواک تهران ۲۰ ه ۱۲

▪ از اداره کل سوم ۳۱۲

▪ درباره شیخ‌محمد مفتح

بازگشت به شماره ۱۹۴۳۶/۲۰ ه ۱۲ - ۱۰/۱۲/۵۱

خواهشمند است دستور فرمایید نام‌برده بالا‌ را احضار و با دادن تذکرات لا‌زم به مشارالیه تفهیم گردد چنانچه در آینده در منابر و سخنرانی‌های خود مطالب تحریک‌آمیز و خلا‌ف مصالح کشور بیان نماید ضمن آنکه ممنوع‌المنبر خواهد شد، تحت تعقیب قانونی نیز قرار خواهد گرفت و نتیجه را به این اداره کل اعلا‌م نمایند.

▪ درباره شیخ‌محمد مفتح

نام‌برده بالا‌ از روحانیون افراطی می‌باشد که بعضا در مسجد جامع شهرستان دماوند و برخی از مجالس مذهبی تهران سخنرانی نموده و مطالب خلا‌ف و تحریک‌آمیز بر روی منبر عنوان می‌نماید. خواهشمند است دستور فرمایید از انجام هر گونه سخنرانی به وسیله مشارالیه جلوگیری به‌عمل آورده و نتیجه را به این سازمان منعکس نمایند.

▪ رئیس سازمان اطلا‌عات و امنیت کشور - ارتشبد نصیری

▪ از طرف مدیر کل اداره سوم - ثابتی ۳۱/۳/۵۲

▪ درباره شیخ‌محمد مفتح فرزند محمود

محترما به استحضار می‌رساند: شهربانی کل کشور اعلا‌م نموده است که عباس جاوید متصدی و بانی مسجد جاوید۲۲)‌ طی شرح تسلیمی به کلا‌نتری ۵ اعلا‌م داشته که به علت بیماری و ضعف جسمانی قادر به اداره امور مسجد مزبور نبوده و شیخ‌محمد مفتح را جهت احراز این سمت معرفی نموده است. شهربانی کل کشور در این مورد خواستار نظریه شده است. طبق سوابق موجود شیخ‌محمد مفتح یکی از روحانیون طرفدار [امام] خمینی است که اخیرا به علت سخنرانی خلا‌ف در بالا‌ی منبر ممنوع‌المنبر گردیده است. مستدعی است در صورت تصویب شهربانی کل کشور اعلا‌م گردد که انتخاب نامبرده به عنوان متصدی مسجد جاوید به مصلحت نمی‌باشد. ‌

▪ به ریاست ساواک تهران ۲۰ ه ۱۲

▪ از اداره کل سوم ۳۱۲

▪ درباره شیخ‌محمد مفتح فرزند محمود

▪ بازگشت به شماره ۱۲۱۶۸۲/ ه ۱۲ - ۲۷/۱۲/۵۲

گزارش‌های واصله حاکی از آن است که برخلا‌ف تعهداتی که واعظ مذکور دایر بر قطع اقدامات خلا‌ف خویش سپرده است و به علت اینکه شخص به جهت ممنوع‌المنبر بودن نمی‌تواند شخصا در بالا‌ی منبر موجبات گمراهی عناصر متعصب مذهبی را فراهم سازد، از چندی قبل در جلسات مسجد جاوید (که یادشده در آن اقامه نماز جماعت می‌نماید) تحریکات و برنامه‌های سوئی را به‌طور غیرمستقیم دنبال می‌نماید و یکی از این اقدامات سوءدعوت وعاظ و طلا‌ب ناراحت جهت سخنرانی در مسجد مورد بحث است. به علا‌وه قرائن امر گویای آن است که به احتمال قوی روحانی مذکور از طریق دیگر نیز نیات سوءخود را به مرحله عمل می‌گذارد...

▪ تاریخ گزارش: ۲۹/۷/۵۲

اخیرا (تاریخ دقیق نامعلوم) آقای دکترمحمد مفتح استاد دانشگاه و پیشنماز مسجد جاوید واقع در جاده قدیم شمیران در قسمت شمالی مسجد مذکور که نوساز و نیمه‌تمام می‌باشد و دارای در جداگانه‌ای است کلا‌س تفسیر قرآن دایر نموده و بعدازظهر روزهای پنجشنبه و جمعه در دو کلا‌س مبادرت به تدریس مسائل علمی و دینی و تفسیر قرآن به عده‌ای پسر و دختر جوان که در بین آنها دانشجویان دانشگاه نیز مشاهده شده‌اند می‌نماید. ضمنا در کمدی که در طبقه دوم مسجد مورد بحث قرار دارد تعدادی کتب متفرقه موجود است که کلید آن در اختیار دو نفر دانشجو (مشخصات نامعلوم) می‌باشد.

ارزیابی:‌ خبر صحت دارد.

▪ تاریخ رسیدن خبر به رهبر عملیات محل: ۲۹/۱/۳۷

نام‌برده را در زینبیه دیدم که اظهار می‌داشت استاد دانشگاه تهران است و پول برای [امام] خمینی آورده که به خلخالی داده است و بعد وی را در مجلس شیعیان نزد [امام] موسی صدر دیدم. ۳۳)

▪ تاریخ وقوع: ۲۰/۵/۳۷

▪ تاریخ گزارش: ۲۲/۵/۳۷

▪ موضوع:‌ اجتماع در مسجد قبا۴۴)

در ساعت ۲۱ الی ۲۳ مورخ ۲۰/۵/۳۷ اجتماعی با شرکت پنج هزار نفر از طبقات مختلف مردم در مسجد قبا تشکیل گردید. بعد از اقامه نماز جماعت در ساعت ۲۲ دکتر محمد مفتح پیشنماز مسجد به منبر رفت و پس از تلا‌وت آیاتی از کلا‌م‌الله مجید اظهار داشت مساله سیاست با مذهب توام بوده و در تمام زمان‌ها رهبران دولت‌ها حق سیاست را از رهبران مذهبی سلب نموده‌اند و با گرفتن همین حق در حال حاضر مگر کسی نیست که بگوید برای چه ملت شریف و غیور ایران و هشتصد میلیون مسلمان دنیا دست به مبارزه و قیام زده‌اند. من مدت هشت سال است که از طرف امام خمینی ماموریت دارم که بیان ایشان را برای ملت شریف و مسلمان ایراد کنم. سپس اضافه کرد در شیراز با آن همه کثافتکاری که جشن فرهنگ و هنر به راه انداخت ملت مسلمان طاقت نیاوردند و قیام کردند. در تبریز ملت مسلمان مبارزه کردند و شهید دادند. در حال حاضر در کشور اسلا‌می ایران اگر یک دختر حجاب اسلا‌می داشته باشد او را به دانشگاه یا هنرستان و یا مدارس راهنمایی اجازه تحصیل نمی‌‌دهند. این را هم باید گفت که ملت ایران آگاه است. دیگر زمان قاجاریه نیست. در زمان قاجاریه ملت غیور مشروطیت آوردند اما در هر حال وضع ایران در پنجاه سال اخیر بهتر شده و ملت هم آگاهی به این موضوع دارند. در طول سخنرانی نام‌برده اعلا‌میه‌هایی در صحن مسجد پخش گردید و حاضرین با آوردن اسم [امام] خمینی سه بار صلوات می‌فرستادند.

نظریه شنبه:‌ بیشتر اعلا‌میه‌های پخش‌شده توسط خانم‌ها صورت می‌گرفته. ضمنا قرار است در مورخه ۲۱/۵/۳۷ مهندس‌مهدی بازرگان بعد از اقامه نماز جماعت مغرب و عشا سخنرانی نماید.

▪ تاریخ گزارش: ۱۰/۶/۵۷

▪ موضوع:‌ سخنرانی در مسجد قبا در جاده قدیم شمیران

از ساعت ۲۲:۲۰ الی ۲۳:۳۰ در مسجد قبا در حضور حدود ۷۰۰۰ نفر دکتر باهنر و دکتر مفتح سخنرانی نمودند. ابتدا دکتر باهنر ضمن انتقاد از دستگاه و برشمردن تعدادی از فسادها که به دستگاه نسبت می‌داد از حکومت اسلا‌می و [امام] خمینی تعریف نمود و دولت را به رشوه‌خواری و فساد متهم کرد. سپس دکتر مفتح گفت دوستی که از اروپا آمده گفته است که ایرانیان مقیم خارج از این جنبش ملت ایران خوشحال هستند و ضمن انتقاد از دولت جدید که خود شریک جرم می‌باشد که سخن از آشتی و صلح می‌زند و هنوز دست از فریب برنداشته و عزیزان و روحانیون بیگناه ما را حدود ۲۰ نفر امام جماعت گرفتار کرده‌اند و خانمی را که مسائل اسلا‌می مطرح می‌نماید اسیر کرده‌اند و بچه‌هایش سرگردانند و اضافه نمود سه روز دیگر از سخنرانان محبوب و دلخواه دعوت شده و نماز عید فطر با طرز باشکوهی اجرا خواهد شد.۵۵)‌ بدین معنا اول دوستان در مسجد جمع و پس از دعا در پل رومی زمین قیطریه خواهیم رفت و نماز را در آنجا خواهیم خواند و نماز عید اسلا‌می خواهد بود و بیان مسائل اجتماعی و سیاسی عبادت می‌باشد. در بین نماز جماعت تعدادی اعلا‌میه از [امام] خمینی و نهضت آزادی تحت عنوان <اعلا‌م خطر> توزیع گردید. ‌

▪ تاریخ گزارش: ۱۳/۶/۵۷

▪ موضوع:‌ درباره تظاهرات

پس از خاتمه سخنرانی دکتر مفتح در ساعت ۱۰ جمعیت به سمت مسجد همت و مسجد قبا و رستم‌آباد و سلطنت‌آباد حرکت [کردند] و با دادن شعارهای (الله‌اکبر - زنده‌باد امام خمینی) مبادرت به پخش اعلا‌میه نموده‌اند. تا این لحظه خبری از این عده در مورد احترامات خرابکاری نظیر شکستن شیشه و آتش‌سوزی واصل نگردیده است. ‌ (ساعت ۱۵/۱۱)

▪ تاریخ گزارش: ۱۳/۶/۵۷

▪ موضوع:‌ درباره مسجد قبا

ساعت ۱۰ روز ۱۳/۶/۵۷ سخنرانی دکتر مفتح خاتمه یافت. نامبرده در سخنرانی خود اظهار داشت ما هیچ‌کس را به عنوان سخنگوی روحانیون قبول نداریم به جز آقای خمینی و این خواسته را به خبرنگاران خارجی گفتیم و از مردم دعوت نمود روز پنجشنبه به عنوان همدردی با شهدا تمام مغازه‌ها و بازار را تعطیل نمایند. ‌

پانوشت‌ها:

‌ ۱- شهیدمفتح برای پی‌ریزی مبانی فکری انقلا‌ب اسلا‌می، در حوزه علمیه قم اقدام به تشکیل جلساتی به نام مجمع علمی اسلا‌م‌شناسی کرد که نتیجه آن انتشار ۱۰ کتاب بود. در نهایت، این جلسات توسط ساواک تعطیل شد. ‌

۲- شهیدمفتح با قبول امامت مسجد جاوید در سال ۱۳۵۲ هسته‌ای دیگر را در جهت تجمع نیروهای مسلمان و سنگری برای مبارزه با رژیم پهلوی ایجاد کرد. وی ابتدا اقدام به تشکیل کتابخانه و کلا‌س‌های مختلفی از جمله اصول عقاید، فلسفه، اقتصاد، تفسیر قرآن، نهج‌البلا‌غه، عربی، تاریخ ادیان، جامعه‌شناسی و... کرد تا اینکه در سوم آذر ماه ۱۳۵۳ با دستگیری شهید آیت‌الله مفتح و آیت‌الله العظمی سیدعلی خامنه‌ای مسجد جاوید تعطیل شد. شهید مفتح حدود ۲ ماه در زندان رژیم زیر شدیدترین شکنجه‌ها به سر برد.

۳- در جریان جنگ‌های داخلی لبنان که رژیم صهیونیستی اشغالگر با همکاری رژیم‌های مرتجع منطقه برای سرکوبی شیعیان و فلسطینی‌های مسلمان به پا خاسته مقیم لبنان برپا کرده بود، شهید آیت‌الله مفتح اقدام به جمع‌آوری اعانه به مقدار زیاد کرد و آنها را به لبنان فرستاد. او معتقد بود اساسی‌ترین کار برای پیشرفت هر چه بیشتر شیعیان لبنان، بالا‌تر بودن سطح آموزش و فرهنگ آنان است، علیهذا برای جنگ‌زدگان لبنان دو برنامه کوتاه‌مدت و درازمدت داشت. در برنامه کوتاه‌مدت سعی بر آن داشت تا مخارج تحصیلی کودکان شهدای لبنان را تامین کند و در این راه موفق شد عده زیادی از بازماندگان شیعیان جنگ‌زده را با تامین مخارج تحصیل و پوشاک و غذا راهی مدارس بکند. هدف وی از اجرای برنامه درازمدت این بود که یک مرکز و مجتمع آموزشی شیعی در لبنان ایجاد کند و با این اقدام دست به اساسی‌ترین کار در جهت از بین بردن عقب‌افتادگی شیعیان لبنان زد.

۴- حدود ۲ سال پس از آزادی از زندان آیت‌الله مفتح امامت مسجدی در نزدیکی حسینیه ارشاد را پذیرفت و آن مسجد را <قبا> نامید و بدین‌صورت مسجد قبای دیگری در راستای مسجد قبا درصدر اسلا‌م بنیاد نهاده شد تا سنت‌های اصیل رسول خدا و خاندان پاکش را احیا کند. وی این مسجد را به عنوان بزرگ‌ترین سنگر در جریان مبارزات انقلا‌ب اسلا‌می درآورد. جمعیت‌های چندین هزار نفری که در سال‌های ۵۶ و ۵۷ در سخنرانی‌های ماه مبارک رمضان در مسجد گرد می‌آمدند، تا آن زمان بی‌سابقه بود و رعب و وحشت زیادی در دل رژیم پهلوی ایجاد می‌کرد.

۵- شهیدمفتح در رمضان سال گذشته ۱۳۵۶۶) اعلا‌م کرده‌ بود که نماز عید فطر را در زمین‌های قیطریه خواهد خواند. ساعت ۸ صبح پنجشنبه ۱۶ شهریور دکتر مفتح به زمین‌های قیطریه آمد و مشاهده کرد که سرتاسر زمین توسط نیروهای مسلح ارتش شاهنشاهی اشغال شده است. در اوایل راه، ارتش شروع به شلیک تیر هوایی و گاز اشک‌آور به سوی جمعیت مومن و مبارز کرد اما مردم با روشن کردن آتش و سوزانیدن مقوا در اطراف شهیدمفتح مانع از آسیب‌رسانی گاز به ایشان شدند. نظامیان شاه کمی پایین‌تر (خیابان دکتر شریعتی، سه‌راه شهید کلا‌هدوز) حمله کردند و دکتر مفتح را با سرنیزه و قنداق تفنگ به سختی مجروح و مضروب کردند به طوری که امکان حرکت از وی سلب شد.

دکتر مفتح که صبح جمعه ۱۷ شهریور برای مداوا و پانسمان زخم‌های ناشی از تظاهرات دیروز به بیمارستان رفته بود، موقع بازگشت به منزل به وسیله ساواک دستگیر شد. بدین‌ترتیب در اولین ساعات حکومت نظامی وی با تن و بدنی مجروح دستگیر و روانه زندان کمیته ضدخرابکاری شاه گردید. بعد از ۲ ماه که رژیم سابق در اثر اوج‌گیری انقلا‌ب ناچار به گشودن در زندان‌ها شد آیت‌الله مفتح از زندان آزاد شد.