آخرین صحابی و نخستین زائر حسینی

یكی از راههای عمیق و در عین حال ساده و آسان برای شناخت اسلام و آثار سازنده آن, مطالعه زندگی اصحاب خاصّ پیامبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام است آنها كه تا آخر عمر در خط پیامبر و امامان بودند و از جانب آن بزرگوران مورد تأیید قرار گرفتند

جابر بن عبداللّه انصاری از افراد نادری است كه براستی شاگرد فهیم، عارف، پارسا، مجاهد و وارسته پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بود. وی بیش از ۹۰ سال عمر پربركت خود را در راه اسلام و گسترش آن صرف كرد و شیرمردی مخلص و نستوه، عابدی وارسته و عاشق و عالمی پرتلاش بود. جابر پنج امام را درك كرد، از شاگردان و یاران مخصوص همه آنها بود و در نشر اندیشه آنان، سهمی بزرگ داشت. «جابربن عبداللّه انصاری» كسی بود كه هم اسلام او را پرورش داد و هم او موجب رشد و گسترش اسلام شد. او در این میدان، گوی سبقت از همگنان ربود و چنان درخشید كه وی را از «اصفیا» می‏دانند.

او به دو موضوع، كه در مكتب اسلام بسیار مهم و سرنوشت ساز است، اهمیت بسیار می‏داد:

۱ ـ پاسداری و نگهبانی عمیق و جدّی از خط راستین ولایت و رهبری امامان برحق،

۲ ـ نقل و نشر احادیث پیامبر و امامان علیهم‏السلام و گسترش فرهنگ اسلام.

او چنان به نشر روایات اهمیت می‏داد كه در تمام كتب احادیث اسلامی، نام او به عنوان ناقل حدیث و ناشر فرهنگ اهل‏بیت علیهم‏السلام می‏درخشد. پس ضروری است كه زندگی این بزرگوار را مورد مطالعه قرار داده، از آن درس گیریم و در زندگی خود به كار بندیم.

جابر كیست؟

جابر بن عبداللّه انصاری یار باوفای پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و شیفته حق و پاسدار جان بركف اسلام حدود پانزده سال قبل از هجرت در مدینه و در خانواده‏ای محترم، از خاندان «خزرج» متولد شد. پدر جابر «عبداللّه بن عمرو» از نخستین كسانی است كه قبل از هجرت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از مكه به مدینه، اسلام را پذیرفت.

او تمام زندگی‏اش را وقف گسترش اسلام كرده بود. و بیش از صدسال داشت.(۱) در جنگ بدر شركت كرد و در جنگ احد به درجه رفیع شهادت دست یافت.(۲) نام مادر جابر «نسیبه» بود و دختر، عقبة بن عدی به شمار می‏آمد.(۳)

جابر در عصر پیامبر

هنگامی كه پدر جابر به شهادت رسید، جابر ۹ خواهر داشت. گروهی بر این باروند كه جابر پنج فرزند داشت، سه پسر كه عبدالرحمن، محمد و حمید نام داشتند. و دو دختر كه میمونه و ام حبیب خوانده می‏شدند.(۴) به سبب نام پسرهایش، جابر را ابو عبدالرحمن و ابومحمد و گاه ابوعبداللّه می‏خواندند.

جابر در عصر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله عنصری پاك، مجاهدی مخلص و صحابی رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله شمرده می‏شد و همراه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در ۱۹ غزوه شركت كرد.

امام باقر علیه‏السلام فرمود: از جابربن عبداللّه انصاری شنیدم كه می‏گفت:از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در مورد سلمان پرسیدم، فرمود: سلمان دریای علم و معرفت است كه نمی‏توان به آخر آن رسید. سلمان دارای علم گذشته و آینده است. خداوند دشمن دارد، كسی را كه با سلمان دشمنی كند و دوست دارد آن را كه با سلمان دوستی ورزد.عرض كردم در باره ابوذر غفاری، مقداد، و عمّار یاسر چه می‏فرمایی؟

حضرت پاسخ را تكرار كرد. از محضر رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بیرون آمدم، تا این چهار تن (سلمان، ابوذر، مقداد، عمار یاسر) را دیدار كنم و به آنها بشارت دهم. وقتی از حضور رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله حركت كردم، فرمود:

«اِلَیَّ یا جابِرُ وَ أَنْتَ مِنّا، أَبْغَضَ اللّهُ مَنْ أَبْغَضَكَ وَ أَحَبَّ مَنْ اَحَبَّكَ»

ای جابر، تو از خاندان ما هستی، خداوند دشمن دارد آن را كه با تو دشمنی ورزد و دوست دارد آن را كه با تو دوستی كند.(۵)

وصیت مخصوص پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به جابر

از ویژگیهای جابربن عبداللّه انصاری وصیت پر راز و رمز رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به اوست. این امر شگفت انگیز بیانگر مقام ارجمند و شخصیت عظیم جابر است. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به جابر فرمود:

«امید آن است كه عمر طولانی كنی تا فرزندی از من را كه از نسل حسین علیه‏السلام است و محمد نام دارد، ببینی كه علم دین را می‏شكافد و تشریح می‏كند. وقتی او را ملاقات كردی، سلامم را به وی برسان.(۶)

جابر بعد از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

از گفتار و روش جابر و قراین بسیار استفاده می‏شود كه جابر بن عبداللّه انصاری، بعد از رحلت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، هیچگاه به راه دیگران نرفت و با كمال شهامت در خط راستین اسلام پابرجا ماند. و از افراد نادری است كه فراز و نشیبها وی را نلغزاند. ابو زبیر مكی می‏گوید: جابر را دیدم بر عصایی تكیه داده، از كوچه‏های مدینه عبور كرد، به محل اجتماع مردم مدینه آمد و گفت:

«عَلِیٌّ خَیْرُالْبَشَرِ فَمَنْ اَبی فَقَدْ كَفَرْ، مَعاشِرَ الْاَبْصارِ اَدَّبُوا اَولادَكُمْ عَلی حِبِّ عَلِیٌّ.»

علی علیه‏السلام بهترین انسانهاست، پس هركس منكر این موضوع شود، راه كفر پیموده است. ای مردم مسلمان مدینه، فرزندان خود را بر اساس دوستی و عشق علی علیه‏السلام تربیت كنید، هركس مانع از آن شد، بنگرید كه مادرش چگونه او را زاده است. (اصالت خانوادگی ندارد.)(۷)

«ابوزبیر» می‏گوید: از جابر پرسیدم: علی علیه‏السلام چگونه شخصی بود؟

جابر ابروانش را كه روی چشمانش افتاده بود، بالا زد و گفت:

علی علیه‏السلام بهترین افراد بشر در روی زمین بود. در زمان رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله هرگاه می‏خواستیم منافقان را بشناسیم، معیار ما ارتباط با علی علیه‏السلام بود.(۸) یعنی‏هر كه با علی علیه‏السلام رابطه خوبی نداشت، منافق بود و هركه روابط خوبی با حضرت داشت، مسلمان حقیقی بود.

ناشر افكار خاندان نبوت

تلاش بی‏وقفه از ویژگیهای جابر بود در نشر افكار و فرهنگ امامان علیهم‏السلام در زمانی كه دشمنان برای پوشاندن فرهنگ اهل‏بیت علیهم‏السلام تلاش می‏كردند، جابر گاه برای دریافت حدیثی از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از مدینه به سوی شام (با وسایل آن زمان) حركت می‏كرد. در مورد وثاقت جابر، امام باقر علیه‏السلام فرمود: «جابر هرگز دروغ نمی‏گوید.»(۹)

دراین باره، تاریخ نویسان گفته‏اند:

«وَ كانَ مِنَ الْمُكَثِّرینَ فیِ الْحدیثَ، اَلْحافِظینَ لَلسُّنَنِ.»

جابر در نقل گفتار و فرهنگ اسلام بسیار كوشا بود و از پاسداران سنتهای اسلام به شمار می‏آمد.(۱۰)

یاور امام زمان علیه‏السلام

بعضی از دانشمندان و سیره نویسان، تأویل معنای آیه «اِنّ الذی فَرَضَ عَلَیكَ الْقُرانَ لَرادُّكَ اِلی مَعادٍ»(۱۱) را به رجعت جابر با امام زمان حضرت مهدی علیه‏السلام مربوط می‏دانند.(۱۲) شاید رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله یا یكی از امامان علیهم‏السلام با خواندن آیه فوق به جابر بشارت داد كه، هنگام ظهور حضرت مهدی علیه‏السلام زنده می‏شوی؛ از یاران نزدیك و مخلص آن حضرت خواهی بود و در تثبیت و گسترش حكومت جهانی آن حضرت نقش بسزایی بر عهده خواهی داشت.

---