قدمتی به وسعت تاریخ

قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان است، اگرچه سیمای فعلی مسجد یادگار دوران سلجوقیان است، اما در کاوش‌های باستان‌شناسی ‌شواهدی به دست آمده که قدمت …

قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان است، اگرچه سیمای فعلی مسجد یادگار دوران سلجوقیان است، اما در کاوش‌های باستان‌شناسی ‌شواهدی به دست آمده که قدمت این بنا را به دوران آل بویه و قرن سوم هجری باز می‌گرداند. مسجد دارای ورودی های متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخش‌هایی از بافت پیرامون آن مربوط می‌کند، این ورودی‌ها همه در یک زمان ساخته نشده‌اند و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان درون و بیرون بنا به وجود آمده‌اند.

ایوان معروف به صفه صاحب که در دوران سلجوقی ساخته شده و تزئینات آن مربوط به عصر قراقویونلو و صفوی است. در این قسمت کتیبه‌هایی از دوران‌های مختلف از جمله صفویان به چشم می‌خورد.

ایوان غربی معروف به صفه استاد که در عصر سلجوقی بنا شده و در دوره صفویان با کاشیکاری تزئین شده است. در این صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که به تاریخ ۱۱۱۲ هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان حسین کتابت شده عباراتی به خط بنائی بسیار زیبا و با امضای محمد امین اصفهانی نوشته شده است. با مطالعه این عبارات و دقت در خطوط بنائی این ابیات بسیار زیبا مشخص می‌گردد؛چون نامه جرم ما به هم پیچیدند بردند و به میزان عمل سنجیدندبیش از همه کس گناه ما بود ولی ما را به محبت علی بخشیدند.

روبه‌روی این ایوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا شده و در قرن هشتم و یازدهم هجری قمری در دوران حکومت ایلخانان و صفویه تزئیناتی به آن اضافه شده است. در سقف این صفه خطوط تزئینی و تاریخی به چشم می‌خورد که با خط بنائی عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی بن الحسن العباسی الزینبی نوشته شده است. علاوه بر آن در این صفه نام استاد کاران دیگر همچون حسن کاروان کاشیکار و کوهیار الابرقوهی خطاط کتیبه محراب صفه به چشم می‌خورد. زیباترین منبر منبت کاری موجود نیز در مسجد جمعه اصفهان قرار دارد که سال ساخت آن ذکر نشده است. این اثر باشکوه به علت در بر داشتن نمونه‌های گوناگون ادوار مختلف هنر معماری اسلامی از نظر فنی و هنری اهمیت بسیاری دارد و همچنین باعث می‌شود که همه ساله گروه‌های بی شماری از علاقه‌مندان و پژوهشگران را به دیدار این بنا بکشاند، حاصل این مطالعات، مقالات، رسالات و کتب متعددی است که به وسیله معماران ، مهندسان و باستان‌شناسان مشهور جهان و ایران به رشته تحریر درآمده که اغلب آنها به زبان فارسی ترجمه شده‌اند.

به طور کلی به همان اندازه که میدان نقش جهان و عمارات تاریخی اطراف آن یاد‌آور معماری و هنر دوران صفوی است، مسجد جمعه و محلات پیرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقیان و روزگار پیش از آن را بیان می‌کند.