مرگ تفریحی

سال هاست که به اردو فرستادن دانش آموزان به کابوسی برای اولیا و مربیان تبدیل شده است آیا آنها سالم بازمی گردند

سال هاست که به اردو فرستادن دانش آموزان به کابوسی برای اولیا و مربیان تبدیل شده است.آیا آنها سالم بازمی گردند؟

خبر هولناک بود. گرچه دلهره ای ایجاد نشد. پرونده به زودی بسته می شود و خاتمه پیدا می کند. چرایی و پیشگیری از چرایی آن نیز گویا چندان اهمیتی ندارد. با وجود هولناکی خبر، خواب هیچ کس آشفته نشد. چکش تکرار فاجعه ای تلخ، آونگ وار در ذهن جامعه بالا و پایین می رود، ولی راه روشن و نجات دهنده بی عبور مانده است. ماجرا به مرگ پنج دختر جوان مربوط می شود. شاید دوردست بودن محل وقوع مرگ بهترین دلیل برای نشنیدن صدای تلنگری شکننده به ذهن جامعه بود.

بیش از ۱۰ سال از بروز چنین حوادثی می گذرد. در شهرهای بزرگ که خانواده ها خودشان، فرزندان را به تفریح و تفرج می برند، اردوهای دانش آموزی برون شهری طرفداری ندارد. نام حرکت دسته جمعی که می آید، تن مادران می لرزد و چشمان اولیا به ساعت و حرکت کند و خزنده عقربه های ساعت خیره می شود. آیا بار دیگر فرزندشان را در آغوش خواهند گرفت؟

پنج دختر نوجوان در استانی دوردست و محروم از امکانات کلان شهری جان خود را از دست دادند. پرونده هم که اسیر روند بوروکراسی ملا ل انگیز اداری می شود، درنهایت مرگ آنها را قانونی جلوه می دهد. به این ترتیب می توان خبر را این گونه نیز درج کرد: پنج دانش آموز دبیرستان شبانه روزی حضرت زینب(س) با رعایت بوروکراسی در آبشار شادگان جان باختند.

سپس می توان به گفته های مدیرکل روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش استناد کرد: وقتی ۱۵ میلیون نفر تحت پوشش این وزارتخانه قرار دارند، بروز چنین حوادثی طبیعی است .

● آغاز ماجرای سقوط

آمار و ارقام بالا و پایین می شود و نمودار سلامت سقوط می کند. فرزندانمان را به سیستم آموزشی می سپاریم و انتظار داریم آنها را بارور کنند برای روزهای آینده تا ما هم به خود ببالیم که فرزندان ایرانی چنین کردند و چنان. بنابراین قصد خرده گرفتن و انتقاد کردن از وزارتخانه ای برای مرگ پنج دختر در منطقه ای محروم نداریم. بیشتر چرایی آن دارای اهمیت است و این که چگونه اردوهایمان را به انجام برسانیم به گونه ای که تلفات نداشته باشیم.

آغاز ماجرا به مرگ ۱۱ دختر مدرسه راهنمایی ارشاد منطقه ۱۱ تهران برمی گردد. وقتی مینی بوس حامل دخترها، آنها را با شادی و سر و صدای وصف نشدنی شان به انتهای دره ولنجک رساند و دقایق بعدی جز سکوت مرگبار و خون و هق هق زنده ها هیچ آوای دیگری نبود. بررسی پرونده، استهلاک و فرسودگی مینی بوس را عامل اصلی فاجعه نامید. خیلی ها این ماجرا را از یاد بردند. وقتی چند سال بعد حادثه ای فاجعه آمیزتر به وقوع پیوست. حادثه صبح ۱۴ اردیبهشت سال ۱۳۸۱، ضربه محکمی بود برای پایتخت تهران. در استخر مرکز شهر، شش دانش آموز دختر که از مدرسه طه شماره ۲ منطقه ۱۵ تهران به اردو آمده بودند، جان باختند. دخترها دست و پا زدند و هیچ کس نتوانست برای نجاتشان کاری انجام دهد. سوگ دسته جمعی آنها و نزدیکی به محافل خبری سبب شد مسئولان به چاره اندیشی بیفتند. گرچه در این راه حل، به جای ساز و کار مناسب تعریف کردن، مدتی صورت مسأله پاک شد و اردو را برای دانش آموزان ممنوع کردند.

زمان گذشت و گذشت و ساعت بارها نواخت. فصل ها و سال ها از پی هم آمدند و رفتند تا حادثه ای تلخ دوباره تکرار شود. این فاجعه در یکی از محروم ترین استان ها روی داد؛ جایی که دو سال پیش از این، محل مرگ ۱۶ دانش آموز دبستانی بود؛ کهگیلویه و بویراحمد در دامنه های زاگرس.

آخرین روز فروردین ماه بود. پنج شنبه ۳۱ فروردین ۱۳۸۵دبیرستان حضرت زینب(س) حدود ۸۰ نفر دانش آموز دختر داشت. چون از این تعداد، پنج نفر کم شده اند. آنها صبح پنج شنبه ۳۱ فروردین ماه به دیدار آبشار شادگان در ۳۰کیلومتری شهر چرام رفتند. نقطه آغاز اردو محل شروع مشکل قانون و بوروکراسی است. برابر شیوه نامه اجرایی اردو که وزارت آموزش و پرورش تنظیم کرده، رعایت چند نکته الزامی است.

عمده وظایف به دوش مدیر مدرسه گذاشته شده است. او در وهله نخست موظف است، امکانات و اعتبارات مورد نیاز را به سرپرست اردو ابلاغ کند. پیش بینی و تدوین برنامه اردو نیز جزو اختیارات مدیر است. نوع وسیله نقلیه را مدیر تایید می کند. مشخص کردن محتوا و عوامل اجرایی مکان و زمان برگزاری برنامه بازدید نیز وظیفه مدیر مدرسه است. او همچنین انتخاب سرپرست و تایید عوامل اجرایی را به عهده دارد. مدیر مدرسه تمام هماهنگی ها را انجام داده و اولیای دانش آموزان را نیز باید در جریان کم و کیف برنامه قرار دهد.

در بخش های دیگر این شیوه نامه مفادی آمده است: تعداد دانش آموزان نباید از ۱۰۵ نفر بیشتر باشد. به ویژه مدارس متوسطه مورد تایید قانون قرار گرفته که برای اعزام هر ۳۵ نفر دانش آموز به اردو، حضور یک سرپرست و یک مربی الزامی است. سرپرست در این قانون توضیح داده شده است. او باید حداقل مدرک کارشناسی لیسانس داشته باشد. شاغل رسمی در آموزش و پرورش بوده و از سابقه ای حداقل سه ساله برخوردار باشد. حداقل دو سال سابقه اردو و یا بازدید در چنته تجربیاتش داشته باشد. متأهل بوده و از عهده مدیریت و اداره دانش آموزان برآید. تشخیص این بند بنا به تایید مدیر مدرسه مورد اهتمام قرار می گیرد. ترجیحاً سرپرست گواهینامه آموزش اردویی یا بازدید را داشته باشد.

● مرگ با رعایت بوروکراسی

این در حالی است که مدیر مدرسه شبانه روزی حضرت زینب(س) در مرخصی زایمان به سر می برد. تمام اموری که قانون بر عهده مدیر گذاشته به دوش معاون مدرسه نهاده شده است. از سوی دیگر چند نکته کوچک رعایت نشده است. آقای رحمانی معاون مدرسه که سرپرستی اردو را به عهده داشته بدون تایید مدیر مدرسه و با تایید رئیس اداره آموزش و پرورش شهر چرام عازم اردو شد. او برنامه اردو را تدوین کرده و همراه چهار دبیر، دانش آموزان را به بازدید از آبشار شادگان بردند. در شیوه نامه اجرایی برای هر ۳۵ نفر دانش آموز یک سرپرست که دارای توانمندی هایی باشد به همراه یک مربی حضور خواهند داشت. در این اردو که ۸۰ دانش آموز شرکت کردند، تنها یک سرپرست و چهار دبیر بود. نه سرپرست دیگری و نه مربی در میدان بوده اند. به جای مدیر مدرسه، رئیس آموزش و پرورش شهر چرام نامه اردو را تایید می کند. یک مقام اجرایی بالاتر که رعایت بوروکراسی شده باشد در نامه درج شده بود، اردوی درون شهری که در اصطلاحات اداری یعنی تیم اردو تا پیش از شب به شهر می رسد.

علی محمد دانشی ، رئیس اداره کل آموزش و پرورش استان کهگیلویه و بویراحمد درباره نحوه اجرای اردو می گوید: برنامه اردو در نبود مدیر توسط رحمانی تدوین شده است. زمان و مکان اردو از سوی شورای مدرسه با رأی اکثریت تصویب و نامه نیز از سوی آموزش و پرورش شهر چرام تایید شده است.

او درباره آشنایی سرپرست اردو به فنون شنا و توان نجات دهی غریق ها به خبرگزاری ایسنا گفت: فکر نمی کنم آشنا باشند. در نهایت به خاطر عدم توانایی آقای رحمانی در اجرای اردوی طبیعت گردی او را به سه ماه انفصال از خدمت مجازات کردند. نکته دیگر این پرونده پرداخت سریع مبلغ یک میلیون تومان پول به خانواده های داغ دیده است که در این زمینه دانشی گفت، گروه بیمه حوادث شده بودند.

در استان کهگیلویه و بویراحمد که محروم از امکانات و رفاه شهری است، این مبلغ بسیار درخور توجه و قابل اعتناست. گرچه هرگز برای خانواده های داغ دیده این حادثه هیچ پولی جای خالی فرزندانشان را پر نمی کند. بدین ترتیب بچه ها خیلی قانونی و با رعایت بوروکراسی، تنها برای شیطنتی معمول و کودکانه تاوان سنگین مرگ را پرداختند.

● از چرام تا تهران

وقتی به پایتخت می رسیم و محل تمرکز شهرنشینان، رنگ و بوی خیلی چیزها تغییر می کند. حسین زاده، مدیر روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش درباره تصمیمات و مواضع وزارتخانه متبوع به خبرنگاران گفت: رعایت نکات شیوه نامه اجرایی اردو یا بازدید دانش آموزی را به اداره های شهرهای مختلف، ابلاغ کردیم. بار دیگر به رؤسا و مدیران درباره رعایت موارد ایمنی تاکید داشتیم. این حادثه ممکن است هر جایی اتفاق بیفتد. به هر حال وقتی ۱۵ میلیون نفر تحت پوشش دارید، این موارد طبیعی است. علاوه بر آن دانش آموزان را نمی شود به خاطر رخداد این موارد از حق طبیعی خود محروم کرد. شرط اردو بردن همین است. مربی مجوز نداشته باشد، اجازه اردو بردن دانش آموزان را نخواهد داشت.

این گفته ها در حالی است که برابر آیین نامه ضوابط اردوهای دانش آموزی؛ استفاده از مربیان متخصص رشته خاص در اجرای برنامه های کوهپیمایی، دریا، استخر، اسکی، پارک جنگلی و... به عنوان الزامات ضروری است.

اگر این اتفاق به جای آبشار شادگان در کوههای اطراف تهران روی داده بود و به جای دختران منطقه چرام، بچه های شمال شهر تهران بودند، مدیرکل روابط عمومی وزارتخانه آموزش و پرورش آیا می توانست این ریزش جمعیت را امری طبیعی بنامد؟

نکته مهم پرونده در تکرار فاجعه است. حادثه خبر نمی کند و وقتی آمد از ذهن نمی رود. بار پیش که در پارک شهر تهران، دختران طعمه مرگ شدند، غریق نجاتی نبود. این بار در نقطه ای محروم نیز توقع حضور غریق نجات را نداشتیم.

● تفریح بی خطر

فخرالسادات غنی، کارشناس امور طبیعت گردی و آموزش راهنمای تورهای گردشگری می گوید: بسیاری از کسانی که مجوز راهنمایی دارند، فاقد کارآیی اجرای تور ایمن هستند. شاید در کلاس های آموزشی نکات تئوری را بیاموزند ولی به طور حتم کسی که ۱۲۰ کیلوگرم وزن دارد و شنا بلد نیست، نمی تواند در طبیعت گردی به کسی کمک کند. علاوه بر آن این آموزشگاهها در تهران متمرکزند و هنوز شغل راهنمایی طبیعت گردی در ایران جا نیفتاده است.

عباس جعفری راهنمای بین المللی طبیعت گردی؛ اکوتوریسم یا طبیعت گردی را یکی از پیچیده ترین تورها می داند و معتقد است برای اجرای موفق تور طبیعت گردی ظرافت های بسیاری لازم است. وقتی گروهی به سفر یک روزه یا بیشتر می روند با هدف تجربه کردن و لذت بردن راهی می شوند. چون در کشور ما این قبیل کارها، لوکس نامیده می شود و به آن اهمیت چندانی نمی دهند، این سفرها با ناراحتی و غصه به پایان می رسد. جان فرزندان را به مدیران، مربیان و سرپرست های اردوهای دانش آموزی می سپاریم. آنها نیز جز خدمت هدف دیگری ندارند. ولی این اتفاق تلخ می تواند نوک تیز پیکان نقد را بگذارد روی پیشانی هر کسی که در استان کهگیلویه و بویراحمد دستی در اجرای این اردو داشته است. با این حال کاری پیش نمی رود، وقتی در قانون، کارمند رسمی بودن سرپرست گروه اردو، الزامی است. ولی درباره تبحر او در اجرای کار از واژه ترجیحاً استفاده شده است. هر کسی برای کاری آموزش دیده و نمی توان از معلم خوب و خونگرم، اجرای اردوی موفق را انتظار داشت.

از سویی حسین زاده در موضع گیری وزارتخانه اش می گوید: نمی توان بچه ها را از حق طبیعی خود محروم کرد. این اتفاقی بود که پس از حادثه پارک شهر روی داد. از آن پس تا چندین ماه اردوهای دانش آموزی لغو شد. در حقیقت فرزندان ایران حق طبیعی دارند در نظام آموزشی از دیدن زیبایی های طبیعی لذت ببرند، ولی نحوه اجرای اردو در دام بوروکراسی گرفتار است.

بسیارند راهنماهای طبیعت گردی که برای ارتزاق باید در جست وجوی مسافر خارجی آژانس ها بیکار بمانند و معلمان و دبیران کار او را در مدرسه انجام دهند. اگر قرار است گردشگری جزو صنایع درآمدزای ایران قرار گیرد، تربیت راهنمای تور و حضور او هنگام اردو یک الزام طبیعی است. تنها پرده های ضخیم بوروکراسی باید کنار رود تا فرزندان ایران بتوانند به سلامت از زیبایی های این کشور دیدن کنند. ایجاد یک تفاهم نامه بین سازمان میراث، صنایع دستی و گردشگری و وزارت آموزش و پرورش می تواند به راه حلی اساسی برسد تا بچه ها اردو بروند و بیایند و خواب کسی آشفته نگردد. کمی کنار گذاشتن سهل انگاری باید!

● علاقه به اردو

زندگی در محیط های خشک و رسمی مدرسه کار ساده ای نیست آن هم برای کودکانی که تازه از خانه بیرون آمده اند و فضای مناسبی هم برای تخلیه انرژی خود ندارند. شاید برای همین باشد که کودکان دبستانی از اردو استقبال می کنند. موضوع برای دانش آموزان مقاطع بالاتر و به خصوص دختران نیز تقریبا همین گونه است. جوان سرشار از انرژی هیچ جا حتی در ساعات ورزش مدارس نمی تواند فعالیت کند. پس باید به اردو رفت حتی اگر جان در خطر باشد. البته این میان سطح درآمد خانواده ها و فرهنگ آن ها نیز در علاقه دانش آموزان به گردش هایی که از سوی مدرسه ترتیب داده می شود مؤثر است.

مهرداد قوام