اعلان جنگ با خدا

کسانی که ربا می خورند در روز قیامت چنان آدمی از گور خویش برمی خیزند که به آسیب شیطان دچار گشته و دیوانه شده باشد و این حالت اسفبار به کیفر آن است که گفتند معامله بدون ربا نیز مانند معامله با رباست با آنکه خداود خرید و فروش بدون ربا را حلال و ربا را حرام کرده است

● بررسی مسأله رباخواری در آیات و روایات؛

در دنیایی زندگی می‌کنیم که تعریف مال در آن متفاوت با تعریف مال در فرهنگ اسلامی است. در دنیایی زندگی می‌کنیم که به دروغ به ما می‌گوید: اصل اقتصاد است و تا اقتصاد پویا نداشته باشی هیچ چیز ندارد (به تعبیر دیگر اصل، شکم است!) و در دنیایی که فرد، اصالت دارد و نیازهای فرد، اصالت دارد و اقتصاد اصالت دارد، باید مراقب باشیم به پرتگاه نیفتیم؛ و چه پرتگاهی بزرگ‌تر و عمیق‌تر از رباخوار. قصد تعریفِ ربا و شرح اقسام و شرایط آن را نداریم؛ برای تحقیق در این موضوعات می‌توانید به رساله‌های عملیّه مراجعه کنید. در اینجا تنها بخشی از ویژگی‌های ربا و رباخواران را در آیات و روایات برمی‌شماریم؛ تعابیری مانند «اعلان جنگ با خدا» و «زنا کردن با مادر در خانه خدا (کعبه)» تعابیری بسیار تکان دهنده است؛ البته برای آنانی که دست کم بخشی از باغ فطرت آنان سبز مانده است! و اینک این ویژگی‌ها:

۱) کارِ شیطانی: الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبَا لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطَانُ مِنْ الْمَسِّ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَنْ جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانتَهَی فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ؛ (۱)

کسانی که ربا می‌خورند‌ (در روز قیامت) چنان آدمی (از گور خویش) برمی‌خیزند که به آسیب شیطان دچار گشته (و دیوانه شده) باشد؛ و این (حالت اسفبار) به کیفر آن است که گفتند معامله (بدون ربا) نیز مانند (معامله با) رباست؛ با آنکه خداود خرید و فروش (بدون ربا) را حلال و ربا را حرام کرده است. اکنون هرکس موعظه‌ای از پروردگارش به او رسیده است و (از رباخواری) دست برداشته است، گذشته او به سود او (بدون مؤاخذه) و کارش با خدا (و عفو خدا) است و کسانی که باز رباخواری کنند اهل دوزخ‌اند و همیشه در آن خواهند ماند.

۲) اعلان جنگ با خدا: فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنْ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ؛ (۲)

اگر چنین نکنید (و دست از رباخواری برندارید) اعلان جنگ با خدا و رسول خدا بدهید (که در حال جنگ با خدا و رسول خدایی) و اگر (از رباخواری) توبه کنید، اصل مالتان از آنِ خود شما (و بدین‌گونه) نه ستم می‌کنید و نه ستم می‌بینید.

۳) نفاق در ایمان: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَذَرُوا مَا بَقِیَ مِنْ الرِّبَا إِنْ کُنتُمْ مُؤْمِنِینَ؛ (۳)

ای مؤمنان، از خدا بترسید و ربای باقیمانده را واگذارید (و فقط اصل مال خوریش را بگیرید) اگر به رستی مؤمنید.

۴) سیرتی یهودی: فَبِظُلْمٍ مِنْ الَّذِینَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ طَیِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ کَثِیرًا* وَأَخْذِهِمْ الرِّبَا وَقَدْ نُهُوا عَنْهُ وَأَکْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا؛ (۴)

به سبب ستمی که از جهودان سرزد، چیزهایی پاکیزه را – که برای ایشان حلال شده بود – بر آنان حرام کردیم، و نیز به سبب آنکه مردم بسیاری را از راه حق باداشتند. همچنین ربا می‌گرفتند، با اینکه از آن (رباخواری) منع شده بودند؛ همچنین مال مردم را بی‌خود و بی‌جهت می‌خوردند و برای کافران ایشان عذابی دردناک آماده ساخته‌ایم.

۵) بدترین و پلیدترین درآمدها:

ـ پیامبر (ص): بدترین کسب‌ها، کسب از راهِ رباست. (۵)

ـ امام باقر (ع): پلیدترین کسب‌ها، کسب از راه رباخواری است. (۶)

۶) زنا کردن با مادر (یا دیگر محارم) در خانه خدا:

ـ از توصیه‌های پیامبر (ص) به علی (ع): ای علی، ربا هفتاد مرحله دارد، ساده‌ترین این مراحل بدان می‌ماند که کسی در خانه کعبه با مادر خود در آمیزد. ای علی، گناه درهمی از ربا بزرگ‌تر است از هفتاد بار زنا کردن با مَحرمی در خانه خدا. (۷)

ـ‌ امام صادق (ع): درهمی رباخواری در نزد خدا سخت‌تر است از سی بار زنا کردن با یکی از محارم مانند عمه و خاله ... (۸)

ـ امام صادق (ع): یک درهم ربا خوردن در نزد خداوند بدتر است از هفتاد زنای با محارم در خانه خدا. (۹)

۷) ترسناک‌ترین خطر برای امت: پیامبر (ص): ترسناک‌ترین چیزی که درباره امتم از آن بیمناکم، این کسب‌های حرام است و شهوت نهانی و ربا. (۱۰)

۸) از مصادیق تحریف (کلاه شرعی): پیامبر (ص): ای علی، پس از من این قوم (مسلمانان) با اموالشان آزموده شوند و برای دینداری خود بر پروردگار خویش منّت نهند و رحمت او را آرزو دارند و از سطوت او خود را در امان ببینند و با شبهه‌های کاذب و هواهای اغفال‌کننده، حرام خدا را حلال شمارند. پس شراب را به نام نبیند و مالِ حرام را با عنوان هدیه و ربا را با (کلاه شرعی در) معامله بر خود حلال کنند. (۱۱)

۹) لعنت شده پیامبر (ص):

ـ امام علی (ع): پیامبر خدا، ربا و خورنده و خریدار و فروشنده و نویسنده و گواهان آن را لعنت کرده است. (۱۲)

ـ امام علی (ع): پیامبر خدا در مورد ربا پنج نفر را لعنت کرد: خورَنده و موکّل و دو گواه و نویسنده آن. (۱۳)

۱۰) شایسته قتل:

ـ پیامبر (ص): هرکس ربا گرفت، کشتن او واجب است. (۱۴)

ـ امام صادق (ع): باید رباخوار را تأدیب کرد و اگر دوباره مرتکب شد باز باید تأدیب شود و اگر بار سوم رباخور باید کشته شود. (۱۵)

۱۱) مانند شرک:

ـ امام باقر (ع): رباخوار را چنان باید توبه داد که مشرک را توبه می‌دهند. (۱۶)

ـ امام صادق (ع): پیامبر خدا جزیه را از اهل ذمّه بدان شرط پذیرفت که رباخواری نکنند و گوشت خوک نخورند و با خواهران و دختران برادر و دختران خواهر خود ازدواج نکنند. پس هرکس از آنان چنین می‌کرد، پیمان خدا و پیامبر خود با او قطع می‌گشت. (۱۷)

۱۲) باعث نابودی دین: به امام صادق (ع) گفتند: می‌بینیم که مردی ربا می‌خورد و مالش افزون می‌شود! فرمود: دینش را خدا نابود می‌کند، هرچند مالش افزایش یابد. (۱۸)

۱۳) باعث زوال کار نیک:

ـ امام باقر (ع) خدا ربا را از آن جهت حرام کرد که نیکوکاری از میان نرود. (۱۹)

ـ امام رضا (ع): ... علت حرام شدن ربا ... (از جمله) این است که مردم (در صورت حلال بودن ربا) قرض دادن (بی‌سود) را و ادای حقوق واجب و پرداختن به کارهای نیک را ترک می‌کردند ... . (۲۰)

۱۴) باعث عذاب الهی: پیامبر (ص): هرکس ربا بخورد، خدا شکم او را به اندازه ربایی که خورده است، از آتش دوزخ پر می‌کند؛ و اگر با آن مالِ ربا، مالِ دیگری به دست آورد، خدا هیچ چیز از عمل او را قبول نمی‌کند و پیوسته تا زمانی که قیراطی از آن ربا با اوست، مورد لعنت خدا و فرشتگان خداست. (۲۱)

۱۵) باعث سقوط جامعه:

ـ امام علی (ع): چون خدا هلاک (مردمِ) آبادیی را بخواهد، در میان ایشان رباخواری رایج می‌شود. (۲۲)

ـ امام صادق (ع): چون خدا هلاک قومی را بخواهد در میان ایشان رباخواری رایج می‌شود. (۲۳) (۲۴)

حجت الاسلام جواد محمد زمانی

پانوشت‌ها:

۱. سوره بقره، آیه ۲۷۵.

۲. سوره بقره: آیه ۲۷۹.

۳. سوره بقره: آیه ۲۷۸.

۴. سوره نساء، آیه ۱۶۰ و ۱۶۱.

۵. «اختصاص» شیخ مفید، ص۳۳۹.

۶. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۲۳.

۷. مکارم الاخلاق، ص۵۱۵.

۸. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۲۳ و ۴۲۴.

۹. سفینةالبحار، ج۱، ص۵۰۷.

۱۰. بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۵۴.

۱۱. وسائل الشیعه، ج۱۲، صص۴۲۶ و ۴۲۷.

۱۲. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۳۰.

۱۳. همان.

۱۴. تفسیر قمّی، ج۱، ص۹۳.

۱۵. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۲۹.

۱۶. وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۵۸۱.

۱۷. وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۹۵.

۱۸. تفسیر قمّی، ج۱، ص۹۳.

۱۹. علل الشرایع، ص۴۸۳.

۲۰. همان.

۲۱. سفینةالبحار، ج۱، ص۵۰۷.

۲۲. مجمع البیان، ج۲، ص۳۹۰.

۲۳. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۲۷.

۲۴. برای مطالعه بیشتر در موضوع ربا رک: الحیاة، محمدرضا حکیمی و دیگران، ج۵.