توجه به طنزهای مردمی در رادیو

رادیو یکی از رسانه هایی است که بیش از بقیه به طنز وابسته است

دومین همایش طنز رادیویی که چندی پیش برگزار شد به این معناست که رسانه ملی توجه به این مقوله و اشاعه شادی و نشاط در جامعه را جدی گرفته است. اتفاقا طنز برخلاف معنای تلویحی خود که ممکن است در مقابل جدیت قرار بگیرد، زمانی از قدرت تاثیرگذاری و قابلیت تلطیف‌کنندگی برخوردار خواهد بود که جدی گرفته شود. ضرورت طنز را نسبت به رادیو از ۲ جهت می‌توان تحلیل کرد. یکی از منظر رسانه‌ای و قابلیت و کارکردهایی که رسانه‌ای مثل رادیو در ترویج و گسترش طنز می‌تواند داشته باشد و دوم ضرورت‌های اجتماعی ـ روانی که نیاز به طنز و خنده را در جامعه امروز بیشتر می‌کند.

اگرچه طنز، کارکرد ویژه هیچ رسانه‌ای نیست و ظرفی است که در هر مظروفی گنجانده می‌شود، اما یکی از رسانه‌هایی که بیش از بقیه به طنز وابسته است و از آن تغذیه می‌کند و اساسا انتظار مخاطبان از آن درباره طنز بالاست همین رادیوست. چه بسیار مخاطبانی که رادیو را به واسطه برنامه‌های طنز و کمیکش دوست دارند. محبوبیت برنامه‌ای مثل صبح جمعه با شما که اینک به جمعه ایرانی تغییرنام داده است، نمونه‌ای از این مدعاست. در میان انواع برنامه‌های رادیویی نیز آنهایی گل کردند که زبان طنز را برای بیان مقاصد اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی خود برگزیدند، هرچند در رادیو و تلویزیون تفاوتی بین طنز و هجو و هزل دیده نمی‌شود. اساسا یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد رادیو سرعت عمل و سهل‌الوصول بودن آن به لحاظ دسترسی است به همین دلیل طنز در این رسانه، بستر و فرصت بیشتری برای طرح و شکوفایی یا نقد و نظر دارد.

شادیانه‌های عمومی واجد سویه مردمی پررنگی بوده و برای مخاطبان این رسانه، آشنا و خاطره‌انگیز است. ضمن این که واجد معانی نغز و حکیمانه‌ای است که به مفهوم واقعی طنز نزدیکی بیشتری دارد. در عین حال از تاثیرات فرهنگ‌سازی این گونه طنز هم نباید غافل بود. طنز، کارکرد فرهنگ‌سازی هم دارد و هر تفکر و پدیده تازه‌ای را می‌توان به واسطه طنز ترویج کرد و طنز رادیویی به‌واسطه سرعت عمل رسانه‌ای بیش از رسانه‌های دیگر می‌توان این امر را تسهیل کند بویژه این که رادیو با عموم مردم ارتباط دارد. بسیاری از مسائل و معضلات زندگی مدرن که معمولا دستمایه کار طنز قرار می‌گیرد از طریق همان قالب‌های کهن طنزپردازی دارای جاذبه مضاعفی می‌شوند که طنز رادیویی ما بیش از اینها به آنها محتاج است. طنز رادیویی یک برنامه رسانه‌ای است نه صرفا یک قالب ادبی، لذا باید به عناصر و مولفه‌های رادیویی هم در جذابیت و تاثیر‌گذاری آن اهتمام داشت.

توجه به شادیانه‌های عمومی در ساخت برنامه‌های طنز در عین تنوعی که به لحاظ مضمون و گونه‌شناسی طنز ایجاد می‌کند به قابلیت‌های طنازانه قومیت‌ها و خرده فرهنگ‌های متعددی که در کشور ما وجود دارد، امکان رشد و شکوفایی داده و فرصتی فراهم می‌کند تا هم طنزهای محلی و بومی فرصت رسانه‌ای شدن پیدا کنند و هم برنامه‌سازان از پتانسیل‌های بیشتری در این باره بهره‌مند شوند و هم این که بسیاری از استعدادهای پنهان چه در نگارش طنز وچه در اجرا و نمایش آن شناخته شده و از آنها استفاده شود.

بسیاری از جامعه‌شناسان، ملت ایران را قومی طناز و با طبع و لطافت‌های طنزپزدازانه معرفی می‌کنند. این قابلیت در هر قوم و نژاد و زبانی با فرهنگ آنجا عجین شده و شمایل خاصی از طنز را به وجود آورده است. وقتی رسانه‌ای مثل رادیو به سمت این طنزها می‌رود هم نیازهای رسانه‌ای خود را تامین می‌کند و به آن تنوع و جذابیت می‌بخشد و هم خود طنز به عنوان یک مقوله ادبی ـ هنری فرصت رشد و شکوفایی می‌یابد. در واقع طنز به عنوان یک قالب ادبی و متن هنری دارای ویژگی و هویت مستقلی است، اما ابزارهای رسانه‌ای و نوع مدیومی که این صناعت را به کار می‌گیرند به واسطه ماهیت رسانه‌ای خویش به آن سر و شکلی متفاوت می‌دهند یا دست‌کم از برخی وجوه آن استفاده می‌کنند.

طنز نه فقط برای رادیو که اساسا برای تلطیف زندگی انسانی یک ضرورت است. رادیو به دلیل کارکردهای رسانه‌ای‌اش از حیث سرعت انتشار و همگانی بودن و حجم استفاده‌ای که در میان مردم و مخاطبان دارد، رسانه‌ای برگزیده برای توجه بیشتر به این مقوله است و نویسندگان و طنزپردازان در کنار بازیگران و برنامه‌سازان رادیویی باید با شناخت ظرفیت‌های بالقوه این حوزه به شکوفایی آن کمک کنند تا طنز رادیویی به جایگاه واقعی خود دست یابد.

شعار یا محور دومین همایش طنز رادیویی با عنوان شادیانه‌های مردمی به تعامل مخاطب و رسانه نیز کمک کرده و در نهایت به ایجاد یک نشاط و تجربه شادی جمعی در جامعه دامن می‌زند و این به اعتمادسازی که هدف مهم هررسانه‌ای است، کمک می‌کند. در ساختار درونی خود رادیو و شبکه‌های مختلف آن در سراسر کشور نیز یک رقابت سالم برای بازشناسی، پردازش و ترویج طنز فراهم می‌شود که می‌تواند به بسط نشاط و شادی در سطح جامعه کمک کند. رادیو یک رسانه شنیداری و مبتنی بر صداست. لذا گوش‌دادن به این صدا برای شنوندگان زمانی شیرین‌تر و شاد‌تر خواهد شد که با طنز بیامیزد. از آن سو نیز شرایط اجتماعی و فشارهای زندگی می‌طلبد تا صدای شادی و خنده را بیش‌از پیش در سطح جامعه منتشر کرد.

سیدرضا صائمی