نوای خوش تندرستی

گفت وگو با دکتر زاده محمدی

حواس وسیله ارتباط انسان با عالم خارج است. تحریکات محیط توسط گیرنده‌های حسی به صورت پیام‌های مغناطیسی به مرکز عصبی انتقال پیدا می‌کند.

پیام عصبی هنگامی که از گیرنده‌های حسی مانند چشم، گوش و پوست به مرکز عصبی یعنی کورتکس مغز (قشر مغز) منتقل می‌شود فرآیند احساس شکل می‌گیرد. اصوات موسیقی از طریق گوش به مغز می‌رسد و حواس و عواطف را تحریک کرده و با ایجاد انرژی موجب انگیزه و فعالیت می‌شود. موسیقی‌های مختلف تاثیرات متفاوتی روی افراد دارند و افراد مختلف به موسیقی‌های خاص گرایش دارند. برای آشنایی بیشتر با تاثیر موسیقی بر جسم و روان انسان گفت‌وگویی با دکتر زاده‌محمدی مدیر مرکز مطالعات هنردرمانی پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی داریم.

▪ در حال حاضر موسیقی در علم پزشکی دارای چه جایگاهی است؟

ـ امروزه موسیقی‌درمانی یکی از تکنیک‌های حمایتی و مکمل است که در زمینه پزشکی، روانپزشکی و توانبخشی دارای جایگاه علمی و دانشگاهی است. یافته‌های علمی ثابت کرده موسیقی می‌تواند به عنوان یک نیروی حمایتگر برخی از علائم بیماری‌ها را کاهش دهد.

▪ چگونه؟

ـ معمولا ریتم موسیقی از طریق ضربان قلب، نبض، فشار خون، تنفس و واکنش‌های پوستی روی هورمون‌ها به‌ویژه هورمون استرس و امواج مغزی و به تبع آن احساسات و خلق تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر موسیقی می‌تواند از راه احساس علاقه و دلبستگی و تداعی و یادآوری خاطرات مثبتی که با شنیدن موسیقی خاصی در ذهن انسان شکل می‌گیرد روی بیماری‌ها تاثیرگذار باشد.

گزارش‌های پزشکی نشان می‌دهد استفاده از موسیقی در زمینه‌های جراحی، داخلی و کاهش درد مدت زایمان، افزایش تحمل بیمار و غیره مفید است و روی احساسات عواطف و ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد. موسیقی باعث افزایش ارتباط کلامی می‌شود. روی تفکر مثبت تاثیر می‌گذارد، تنهایی را کاهش می‌دهد و روی تحریکات روانی موثر است. البته همه این تاثیرات بسته به نوع موسیقی متفاوت است و هر کدام از آنها در بخش‌های مختلف تاثیری خاص خواهد داشت.

▪ به نوع موسیقی اشاره کردید ما چند نوع (تم) موسیقی داریم؟

ـ تقریبا هفت نوع (تم) موسیقی با حالت عاطفی داریم که از نظر روانشناختی حالت خاصی ایجاد می‌کنند. تم موسیقی آرامبخش، فرحبخش (نشاط‌انگیز)، هیجانی، نیروبخش، شیدایی، حزین و خلسه‌آور.

▪ هر کدام از این انواع دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟

ـ موسیقی آرامبخش خیلی آرام است و تحریک‌کننده نیست. ملودی آن نه باعث شادی فرد می‌شود و نه اندوه او. مجموعه رقص گل‌ها اثر چایکوفسکی و برخی از پیش‌درآمدهای دستگاه ماهور از جمله این موسیقی‌ها هستند. موسیقی فرحبخش یا نشاط‌آنگیز هم نوعی موسیقی است که باعث ایجاد شادی می‌شود و ریتم نسبتا تندی دارد و نوعی سرزندگی در ملودی آن احساس می‌شود. البته این موسیقی فرد را هیجان زده نمی‌کند و با موسیقی هیجانی فرق دارد.

موسیقی فرحبخش انسان را از خود بی‌خود نمی‌کند. روحیه را بهتر کرده و بدون ایجاد اختلال در تمرکز شادی را به فرد منتقل می‌کند این موسیقی میزان سلامتی بدن را بالا می‌برد. گوئه رنرگ شهرآشوب در دستگاه ماهور و چهارمضراب راست‌پنجگاه لطفی، والس دانوب آبی و والس آوای بهاری یوهان اشتراوس از جمله موسیقی‌های فرحبخش است.

▪ و تم‌های هیجانی؟

ـ این تم‌ها تاثیر تحریک‌پذیری قوی و برانگیختگی شدیدی دارند و تحریک آنها توام با خودنمایی و حالات نمایشی است.

▪ موسیقی نیروبخش چه فاکتورهایی دارد؟

ـ این موسیقی دارای ریتم پرقدرت و ملودی محرک است و به فرد انرژی می‌دهد. موسیقی‌هایی که در ورزش استفاده می‌شوند و مارش‌های نظامی از این نوع هستند. این موسیقی‌ها باعث ایجاد قدرت و نیرو شده و در کاهش اندوه و افسردگی موثر هستند.

▪ و موسیقی شیدایی چطور؟

ـ موسیقی شیدایی باعث سرگشتگی و عاشقی می‌شود و حزن و نشاط را توامان درون خود دارد. گردش‌های ادواری موسیقی ایرانی حالت شیدایی دارد. موسیقی ایرانی در حالت تصنیفی و بیشتر ضربی‌های موسیقی مانند اگر مستم، بهار دلنشین، شب مهتاب و غیره تم شیدایی دارد.

▪ لطفا در مورد تم حزین و خلسه‌آور هم توضیح دهید.

ـ تم حزین غم‌انگیز است و احساس اندوه و افسوس فراق را تداعی می‌کند. بخشی از شیدایی موسیقی ایرانی را این تم تشکیل می‌دهد. بیشتر پیش‌درآمدهایی مانند دشتی و شور از یوسف فروتن و رضا محجوبی و پیش‌درآمدهای ابوعطا درویش‌خان از این تم‌ها هستند.

تم خلسه‌آور هم معمولا ملودی فضایی دارد. ملودی فضایی نوعی خواب‌آوری دارد و بیشتر در ریلکسیشن (تن‌آرامی) از آن استفاده می‌شود.

▪ مردم ایران بیشتر به کدام یک از این تم‌ها علاقه نشان می‌دهند؟

ـ تم‌های هیجانی. متاسفانه این نوع موسیقی از نظر فرهنگی تاثیر مخربی بر حالات ایرانیان دارد و روحیه افراد را هیستریک می‌کند چون باعث تحرک می‌شود. مردم ایران فکر می‌کنند این موسیقی نشاط‌انگیز است در حالی که این‌طور نیست وباعث نوسانی شدن خلق ایرانی‌ها می‌شود و بیشتر نواهای کوچه‌بازاری این تم‌ها را دارند.

▪ علت این گرایش چیست؟

ـ چون افراد می‌خواهند مشکلات، احساسات و مسائل روحی خود را با هیجانات و لذت‌های فوری از بین ببرند و در واقع این موسیقی باعث تسکین‌ فوری فرد می‌شود.

▪ چه آثار ایرانی را برای ایجاد نیرو و نشاط واقعی توصیه می‌کنید؟

ـ آثار ابوالحسن صبا و کلنل علی‌نقی‌ وزیری قوی‌ترین و بهترین تم‌های مثبت و نشاط‌انگیز است و همچنین از جمله سالم‌ترین آثار از نظر روانشناختی هستند که تاثیری مثبت در ذهن ایجاد می‌کند.

▪ چه عواملی در گرایش‌های افراد به انواع خاص موسیقی تاثیرگذار است؟

ـ شخصیت، عادات شنیداری و تحصیلات فرد و دو عامل درونگرایی و برونگرایی هم در این زمینه موثر هستند. معمولاً افراد برونگرا بیشتر به تم‌های عامه‌پسند گرایش دارند و هرچه تحصیلات فرد بیشتر باشد احتمال گرایش او به موسیقی‌های کلاسیک یا پاپ ملایم بیشتر از موسیقی‌های محرک و هیجانی است. البته نباید فراموش کرد که انسان به‌طور طبیعی گرایش نسبی به همه انواع موسیقی دارد و عادات موسیقایی در این زمینه بسیار موثر هستند.

▪ به‌نظر می‌رسد برای ایجاد عادات موسیقی خوب باید از دوران کودکی بچه‌ها را به شنیدن آثار خوب تشویق کرد در این زمینه چه توصیه‌ای به والدین دارید؟

ـ کودکان خود را به‌طور جدی از شنیدن موسیقی‌های هیجانی و عادت به آن دور کنند. اگر شنیدن موسیقی‌های هیجانی به صورت عادت درآید باعث کاهش میزان هوش کودک می‌شود و به دلیل هیجان‌‌طلبی موجود در آن قدرت تحمل و مدارای فرد در برابر سختی‌ها و رویارویی با مشکلات کاهش پیدا می‌کند.

باید توجه داشت که موسیقی کودکان ویژگی‌های خاصی دارد و نباید دارای زمینه عاطفی هیجانی زیادی باشد. این درحالی است که موسیقی‌های رایج ایرانی که برای بچه‌ها هم استفاده می‌شود از نظر عاطفی و هیجان بار زیادی دارند و برای رشد خلقی و عاطفی آنها زیانبار است متاسفانه مردم ما از این نظر آسیب زیادی می‌بینند. نباید اجازه دهیم حافظه بچه‌های ما به این موسیقی خو بگیرد و تداعی‌ها و محفوظات ذهنی آنها شود. موسیقی مناسب کودکانه جنبه عاطفی و هیجان‌زدگی ندارد و باعث آرامش و سرزندگی می‌شود.

▪ موسیقی مناسب کودکان مانند؟

ـ ملودی‌های باغچه‌بان و آقای نظر از این جمله هستند.

▪ موسیقی‌هایی را که در برنامه‌های کودک تلویزیون پخش می‌شود چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ـ متاسفانه آنها هم مناسب نیستند و تاثیر مخربی دارند چون ملودی آنها برای کودکان نیست و احساسی و عاطفی است.در واقع در بیشتر موارد از موسیقی بزرگسالان با اشعار کودکانه استفاده می‌شود. این موسیقی‌ها ذهن را عاطفی کرده و دقت و هوشیاری را کاهش می‌دهد و کودک را در چرخه عاطفی فرو می‌برد.

▪ موسیقی کودکان باید دارای چه فاکتورهایی باشد؟

ـ موسیقی کودک از نظر فواصل و گردش ملودی و نوع ساز اهمیت ویژه‌ای دارد.

▪ آیا گوش دادن موسیقی مادر در دوران بارداری روی جنین تاثیر می‌گذارد؟

ـ بله، توصیه می‌کنم اگر این مادران تمایل به گوش دادن موسیقی دارند فقط موسیقی‌های آرامبخش و نشاط‌انگیزی که هیجان‌انگیز نیستند را گوش دهند و از موسیقی‌هایی با تم‌های هیجانی و کوچه‌بازاری و هیستریکال جدا بپرهیزند.

▪ موسیقی مناسب در دوران‌های مختلف زندگی متفاوت است؟

ـ بله در جوانی موسیقی‌ هیجانی (پاپ) کمتر از کودکی و میانسالی تاثیر مخرب دارد چون در این سنین گوش دادن به این نوع موسیقی‌ها تا حدودی می‌تواند باعث تخلیه هیجانات فرد شود و با اوج‌ و نوسانات فیزیولوژی نوجوانان همراه‌تر است.

اما در میانسالی موسیقی اصیل ایرانی ارتباط معناداری با حالات کمال طلبانه و پرتجربه ایرانی دارد.

شهرزاد عبدیه