تدبیر بهار

آغاز فصل بهار از دیدگاه علم نجوم و ستاره‌شناسی از آغاز برج حمل تا اول سرطان است. اما از دیدگاه حکما و طبیبان نوعی طبقه‌بندی دیگر وجود داشته که براساس آن آغاز فصل بهار از زمانی …

آغاز فصل بهار از دیدگاه علم نجوم و ستاره‌شناسی از آغاز برج حمل تا اول سرطان است. اما از دیدگاه حکما و طبیبان نوعی طبقه‌بندی دیگر وجود داشته که براساس آن آغاز فصل بهار از زمانی است که هوا نه آن‌چنان سرد باشد که نیاز به لباس گرم و آتش باشد و نه آن‌چنان گرم که وسایل سرمایشی نیاز باشد. این زمان تقریباً حدود ۵۰ روز (کمتر از دو ماه) بوده و گاهی تطابق دقیقی با شروع فصل بهار از دیدگاه منجمان ندارد.

مزاج و طبیعت فصل بهار

در این فصل فاصله خورشید از زمین در حد اعتدال است و هوا به‌تدریج گرم شده و سرما و تری زمستان به آهستگی تحلیل می‌رود. بهار معتدل‌ترین فصل از لحاظ سردی، گرمی، تری و خشکی است و این تعادل هوا برای افراد دارای مزاج معتدل بسیار سودمند است اما برای کسانی که مزاجی خارج از حد اعتدال دارند، هوائی با مزاج مخالف برای آنان مانند داروست.

هریک از فصول سال طبیعت و مزاج خاصی دارند. برای آن‌که کل سال در اعتدال باشد باید همه فصول از نظر سردی، گرمی، تری و خشکی مطابق مزاج خود باشند زیرا اگر مزاج فصول مختلف شبیه هم شود، آب و هوا به‌طور کلی از اعتدال خارج شده و زمینه‌ساز شیوع بیماری‌های مختلف می‌گردد.

فصل بهار طبیعتی مانند خلط دم دارد و مزاج این فصل بیشتر موافق مزاج کودکان است. گرما و حرارت در این فصل در حد اعتدال بوده و موجب تحلیل بدن نمی‌شود (برخلاف گرما و حرارت در تابستان) و موجب حرکت خون به سطح بدن در حد اعتدال شده و سبب سرخی رنگ چهره و پوست افراد می‌گردد.

بیماری‌ها در بهار

گاهی در اثر افراط در خوردن و آشامیدن در فصل زمستان، اخلاط اضافی تجمع کرده و در اصطلاح در بدن فسرده می‌شوند. گرمای بهار موجب متخلخل شدن و روان گردیدن این اخلاط شده و همه رگ‌ها و اندام‌ها از آن خلط پر شده و بیماری‌های مربوط به فزونی این خلط بروز می‌نماید. در این فصل بیماری‌هائی مانند آماس‌ها و التهاب‌ها (التهاب حلق و گلو و بیماری‌های دستگاه تنفسی)، دمل‌ها و جوش‌ها و درد مفاصل بیشتر دیده می‌شود بنابراین بهتر آن است که قبل از آن‌که این اخلاط فسرده با گرما و حرارت تابستان گداخته و منبسط شوند، با تدابیر صحیح و به‌جا در فصل بهار از آنها کاسته شود.

تدابیر در بهار

هم‌چنان که طبع هر فصلی از فصل‌های سال با طبع فصل دیگر تفاوت دارد، لازم است جهت حفظ سلامتی در هر فصلی از تدابیر مناسب آن استفاده شود.

اول آن‌که بهتر است در این فصل غذاهای لطیف‌تر و سبک‌تر مصرف کرده و در خوردن، حد اعتدال نگه داشته شود. از خوردن غذاهای گرم و تر ( مانند رشته و گوشت بسیار) و خوراکی‌های تلخ و شور پرهیز کنند. مصرف شربت‌های خنک مانند شربت انار و سکنجبین و سبزی‌های معطر مانند ریحان و گل سرخ و مورد سودمند است.

ورزش در حد اعتدال توصیه می‌شود.

در مواردی ممکن است به علت غلبه اخلاط ناصالح، فرد دچار بیماری شده و یا قوه مدبره ضعیف شده و تدابیر ذکر شده مؤثر نباشد؛ باید با نظر طبیب از تدابیر دیگری مانند ”استفراغ خون“ از راه فصد و حجامت برای کاهش اخلاط استفاده کرد.

منبع:

کتاب ذخیره خوارزمشاهی، سید اسماعیل جرجانی، کتاب سوم.

حسین رضائی‌زاده. پزشک

طیبه طاهری‌پناه. پزشک

عضو گروه تحقیقات طب سنتی ایران، دانشگاه شاهد

انجمن علمی طب سنتی ایران

مرکز رشد استعدادهای درخشان

دانشگاه علوم پزشکی تهران