دانش TRIZ

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول کلمات در عبارت روسی زیر می باشد Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch که برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving با مخفف TIPS است که به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می باشد

واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول کلمات در عبارت روسی زیر می‌باشد: (Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch) که برابر انگلیسی آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving (با مخفف TIPS) است که به معنای نظریه حل ابداعانه مساله می‌باشد . این دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته می‌شود و متداول شدن این نام به این علت است که بنیانگذار آن ، دانشمند خلاقیت‌شناس روسی گنریچ سائولویچ آلتشولر (G.S. Altshuller) می‌باشد .

دانش TRIZ با نامها و عنوانهای توصیف‌گر مختلفی همانند نوآوری نظام‌یافته ، خلاقیت اختراعی ، فناوری خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی اختراع ، الگوریتم اختراع ، روش‌شناسی حل مساله‌های ابداعی ، روش‌شناسی حل ابتکاری و ابداعانه مساله ، مهندسی خلاقیت و نوآوری ، روش‌شناسی خلاقیت ، خلاقیت‌شناسی اختراع ، خلاقیت‌شناسی فناوری و مواردی از این قبیل نامیده می‌شود .

دانش TRIZ می‌تواند در دامنه‌ای از یک طیف مفهومی و گستره‌ای از تعاریف قرار گیرد که یک انتهای آن نوعی جهان‌بینی خلاق یا رویکردی جامع به علوم و فناوری و انتهای دیگر آن انواعی از ابزارهای حل خلاق مساله و فنون خلاقیت و نوآوری را شامل گردد .

آلتشولر TRIZ را تحت عنوان علم فناوری خلاقیت و نوآوری می‌داند ؛ با نتیجه‌گیری از دیدگاه آلتشولر می توان TRIZ را نوعی علم خلاقیت‌شناسی (Creatology) دانست .

یکی از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سیمون ساورانسکی این دانش را چنین تعریف کرده است :

TRIZ ، یک دانش انسانگرای مبتنی بر روش‌شناسی نظام‌یافته برای حل ابداعانه مساله است .

همچنین برخی صاحبنظران TRIZ را این چنین تعریف می‌کنند :

TRIZ عبارت است از نوعی رویکرد الگوریتمی برای حل ابداعانه مسائل فنی و فناورانه .

با توجه به عنوانهای توصیف‌گر مختلفی که برای نامیدن TRIZ ذکر کردیم می‌توانیم به شناخت بیشتری درباره مفهوم کلی دانش TRIZ دست یابیم

● تاریخچه دانش TRIZ به چه زمانی باز می‌گردد ؟

شالوده‌های دانش TRIZ از سال ۱۹۴۶ توسط گنریچ آلتشولر بر اساس نتایج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پایه‌گذاری شد .

آلتشولر که به پدر TRIZ شهره است در سال ۱۹۲۶ در روسیه متولد گردید ؛ وی که از همان دوران نوجوانی نسبت به ابداعات و اختراعات کنجکاوی و علاقه خاصی داشت و اولین اختراع خود را در سن چهارده سالگی انجام داد ، در اداره ثبت اختراعات مشغول به کار شد .

کار او کمک به مخترعین برای ثبت اختراعاتشان بود ؛ او در حین کار ، گاهی به حل مسائل فنی آنان کمک می‌کرد . در این دوران بود که او دریافت حل مسائل فنی که منجر به اختراع و نوآوری می‌شود به اصول و روشهایی فراتر از تکنیکهای خلاقیت شناخته‌شده تا آن هنگام نیاز دارد . آلتشولر در طی مطالعات خود به این نتیجه مهم رسید که یک نظریه اختراع بایستی دارای چند ویژگی اصلی از جمله موارد زیر باشد :

۱- شامل یک فرایند گام‌به‌گام و نظام‌یافته باشد .

۲- بتواند از میان گستره‌ای از راه‌حلها ، مستقیما به بهترین راه‌حل (راه‌حل ایده‌آل یا کمال) منجر گردد .

۳- دارای ویژگی تکرارپذیری باشد .

۴- بتواند ساختاری برای دانش ابداع ارائه نماید .

آلتشولر بیش از بیست‌هزار اختراع ثبت شده (Patent) را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مساله‌های ابداعی (یعنی مساله‌هایی که راه‌حل آنها مشخص نیست و بایستی آن را با روشهای خلاق و ابداعی کشف نمود .) چگونه حل شده‌اند .

از بین این تعداد آلتشولر چهار‌هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتی راه‌حلهای خلاق و ابداعی اصلی را مورد مطالعه عمیقتر قرار داد . براساس نتایج حاصل از این نوع مطالعات خلاقیت‌شناسی تحلیلی ، آلتشولر به کشفیات بسیار مهمی دست یافت و اصول ، مفاهیم و روش های TRIZ را به عنوان یک علم نوین و بسیار باارزش به جهان ارائه نمود .

البته این خلاقیت و نوآوری فوق‌العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسیار از کشفیات و اختراعات کوچک و بزرگ تاریخ در ابتدا درک نشده و با انواع مخالفتها ، مقاومتها و بی‌مهری‌های تاسف‌برانگیز (آنچه که در خلاقیت‌شناسی تحت عنوان اینرسی خلاقیت و نوآوری نامیده می‌شود .) مواجه شد و آلتشولر همانند بسیاری از دانشمندان و مخترعین سختیها و مرارتهای بسیار زیادی را متحمل گردید که مطالعه آن حاکی از اراده والا و تلاش و پشتکار شگفت‌انگیز آنان است .

به دلیل بی‌توجهی‌ها و مخالفتها در آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبی در روسیه ایفای نقش نماید اما پس از پایان جنگ جهانی دوم و گسترش ارتباطات ، کشورهای اروپایی ، آمریکا ، ژاپن و دیگر کشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پی بردن به اهمیت فوق‌العاده زیاد آن بلافاصله آن را جذب کرده و ضمن بکارگیری ، در صدد رشد و توسعه آن برآمدند .

چنانکه در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان یک دانش تخصصی تحقیقات وسیعی به عمل می‌آید و اصول و مفاهیم آن توسط بسیاری از دانشمندان ، پژوهشگران ، مدیران ، مهندسان و کارشناسان رشته‌های مختلف علمی در جهت حل مسائل و ایجاد نوآوری¬ها به کار گرفته می‌شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تکامل است .

بزرگترین خلاقیت و نوآوری آلتشولر به عنوان یک دانشمند علوم و مهندسی ، یک دانشمند خلاقیت‌شناس و نیز به عنوان یک مخترع ، خلاقیت و نوآوری او درباره خود موضوع خلاقیت و نوآوری بود .

آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پایه‌گذار دانش TRIZ ، با تلاش و پشتکار بسیار زیاد به مدت پنجاه‌ودو سال در راستای رشد و توسعه آن کوشید و یکی از اصلی‌ترین و موثرترین بنیانگذاران علم خلاقیت‌شناسی و از بزرگترین دانشمندان قرن بیستم محسوب می‌شود . (آلتشولر در سال ۱۹۹۸ در آمریکا از دنیا رفت) نقش و اهمیت نظریه TRIZ شاهکار علمی آلتشولر به قدریست که از جنبه‌ای می‌تواند در ردیف نظریه‌های علمی بزرگی مانند نظریه کوانتومی و نظریه نسبیت قرار گیرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگی مانند پلانک ، انیشتین ، شرودینگر ، پیاژه و پائولینگ همسنگ نماید .

● اجزای اصلی دانش TRIZ کدامند ؟

به طور کلی مجموعه نتایج حاصل از خلاقیت‌شناسی تحلیلی اختراعات توسط آلتشولر که تشکیل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهیم مختلفی است که مهمترین آنها به صورت فهرست‌وار بیان می‌نماییم :

۱- قانون افزایش سطح ایده‌آل بودن (قانون کمال) : به این معنی که نظامهای فنی همواره به سمت افزایش درجه ایده‌آل بودن یا کمال خود پیش می‌روند . ایده‌آلی یا سطح ایده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع کلیه جنبه‌های مثبت و مفید سیستم به مجموع کلیه جنبه‌های منفی و مضر سیستم .

۲- سیستم چهار مرحله‌ای حل مساله :

ـ شناخت مساله .

ـ فرمول‌بندی مساله .

ـ جستجوی مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سی‌ونه پارامتر مهندسی)

ـ استفاده از الگوهای راه‌حلهای کشف شده . ( بکارگیری چهل اصل اختراع)

۳- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوری :

ـ راه‌حلهای مشخص .

ـ بهبودهای کوچک .

ـ بهبودهای بزرگ .

ـ مفاهیم جدید .

ـ کشف‌های بنیادی .

۴- تحلیل ماده-میدان (تحلیل Vepol) :

با استفاده از این تحلیل مسائل به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند :

ـ مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .

ـ مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غیر استاندارد .

۵- قوانین هشتگانه تحول و تکامل نظامهای فنی (قوانین پیشرفت فناوری) .

۶- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد :

مسائل استاندارد شناخته شده با تحلیل Vepol می‌توانند با استفاده از این هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .

۷- ماتریس تناقض‌ها :

در نظریه TRIZ از مساله ابداعی تحت عنوان تناقض تعبیر می‌شود که معنای آن دو موقعیت متضاد یا دو کیفیت متعارض است ؛ یعنی افزایش سطح کیفیت یکی موجب کاهش سطح کیفیت دیگری می‌شود و حل ابداعانه مساله ، کشف راه حل این تناقض می‌باشد .

۸- چهل اصل برای اختراع و نوآوری .

۹- مجموعه ای از تاثیرات علمی اساسی :

شامل تاثیرات فیزیکی ، شیمیایی ، هندسی و زیست‌شناختی .

۱۰- روش ARIZ (الگوریتم حل ابداعانه مساله) :

ARIZ یک دستورالعمل نظام‌یافته برای شناسایی راه‌حل مسائل غیراستاندارد با استفاده از قابلیتهای فنون و روشهای خلاقیت می‌باشد .

● از فواید و کاربردهای TRIZ بیشتر بدانیم !

با استفاده از دانش TRIZ می‌توان به نتایج و دستاوردهای متعددی یافت که در ذیل به شماری از آنها اشاره می‌نماییم :

۱- دستیابی به نوعی نگرش جامع علمی به ابداعات و اختراعات .

۲- شکل‌گیری جنبه‌های بسیار مهمی از علم خلاقیت‌شناسی .

۳- دستیابی به نوعی جهان‌بینی خلاق .

۴- کشف انواعی از راه‌حلها برای مسائل ابداعی یعنی مسائلی که با روشهای معمولی و متداول ، راه‌حل آنها به دست نمی‌آید .

۵- دستیابی به بهترین و موثرترین راه‌حلها برای انواع مسائل علمی ، فنی ، انسانی و اجتماعی .

۶- پیش‌بینی روند ابداعات و اختراعات در آینده . (خلاقیت‌شناسی آینده‌شناختی)

۷- ارائه آموزشهای نوین مبتنی بر TRIZ در مدارس و دانشگاه‌ها . (خلاقیت‌شناسی پرورشی مبتنی بر TRIZ)

۸- تسهیل و تسریع روند رشد و توسعه علوم و فناوری .

http://www.harkat.com