خانه های مقاوم در مقابل زلزله برای فقیرها

تهیه مسکن برای اقشار کم درآمد و آسیب پذیر در کشورهای در حال توسعه بسیار پیچیده تر از آنچه تصور می شود, است

تهیه مسکن برای اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر در کشورهای در حال توسعه بسیار پیچیده‌تر از آنچه تصور می‌شود، است. اگر ما بخواهیم تغییراتی اساسی و ماندگار ایجاد کنیم به گونه‌ای که خانوارهای کم‌درآمد و فقیر که بیشتر در معرض مخاطرات طبیعی هستند در مکانی ایمن‌تر زندگی کنند، نیازمند به کار‌گیری روش‌هایی پیچیده‌تر و چندسطحی هستیم که بتوانند مسایل فنی، آموزشی و فرهنگی را در نظر بگیرند. این خانه‌ها همان خانه‌هایی هستند که الیزابت هاسلر می‌سازد.

الیزابت هاسلر موسسه Build Change را در واکنش به خسارات و تلفات انسانی و مالی قابل اجتناب ناشی از خرابی ساختمان‌ها در اثر زلزله بنیان گذاشت. این موسسه، موسسه‌ای غیرانتفاعی است که هدفش بهبود ایمنی در روش‌های محلی و مرسوم ساختمان‌سازی در عین حفظ و تشویق جوامع برای ساختن ساختمان‌هایی که از نظر فرهنگی برایشان مناسب‌تر است، می‌باشد. تئوری زیربنایی این موسسه آن است که مسکن مقاوم در برابر زلزله فقط زمانی فراگیر می‌شود که تکنولوژی مناسبی در سطح محلی در دسترس بوده و همگان با آن آشنا باشند و از نظر فرهنگی پذیرفته‌شده باشد. علاوه بر این هزینه ساخت هم باید قابل رقابت با شیوه‌های معمول باشد.

هاسلر می‌گوید: «ما با مردم در محل زندگی آنها روی شیوه‌های ساخت و ساز بهتر کار می‌کنیم.» موسسه او تاکنون به بیش از هزار معمار و کارگر ساختمانی و دوهزار و۴۰۰ مالک ساختمان آموزش داده و با تعداد زیادی از مسوولان و کارشناسان همکاری کرده تا دستورالعمل‌هایی برای ساخت خانه‌های مقاوم در برابر زلزله و در عین حال در حد توان مالی مردم کم‌درآمد تهیه کنند. این گروه عمدتا در چین، اندونزی و هاییتی فعال بوده است. این موسسه یک فرآیند نوین شش‌مرحله‌ای را برای تشویق مردم به ساخت خانه‌های مقاوم در برابر زلزله دنبال می‌کند. این شش مرحله عبارتند از:

۱-یادگیری: اول باید فهمید که چرا برخی خانه‌ها فرو می‌ریزند و برخی برپا می‌مانند.

۲- طراحی خانه‌های مقاوم در برابر زلزله: باید فهمید که مردم چگونه می‌خواهند خانه‌های خود را بازسازی کنند و چه خانه‌هایی را مطلوب می‌دانند. ممکن است بهتر باشد که شیوه‌های مرسوم ساخت‌وساز با تغییرات جزیی به جای شیوه‌های کاملا جدید مورد استفاده قرار گیرند. طراحی خانه‌های مقاوم در برابر زلزله باید با فرهنگ مردم سازگار باشد.

۳-ظرفیت‌سازی محلی: این کار باید همراه با ظرفیت‌سازی محلی از طریق آموزش و تربیت معماران و مهندسان محلی صورت پذیرد. درگیر کردن مردم در فرآیند کار بسیار مهم است. مردم باید بدانند که چه می‌خواهند و چگونه باید به آن برسند.

۴- تحریک تقاضاهای محلی: چگونه می‌توان یک سرپرست خانوار روستایی کم‌درآمد را متقاعد کرد که خانه خود را مقاوم بسازد؟ طرح‌ها هم باید به گونه‌ای باشد که محصول آن قابل تامین مالی و به سادگی قابل اجرا باشد.

۵-تسهیل دسترسی به سرمایه: قدم پنجم تسهیل کردن دسترسی این اقشار به منابع تامین مالی است. در واقع این موسسه خودش منابع مالی در اختیار خانوارها قرار نمی‌دهد بلکه با سازمان‌های دیگر کار می‌کند تا منابع مالی لازم برای خانوارها را از آنها تهیه کند. بدون دسترسی به این منابع امیدی برای ساختن خانه‌های مقاوم‌تر وجود نخواهد داشت.

۶- قدم ششم ارزیابی و اندازه‌گیری تغییرات قبل، حین و بعد از اجرای این اقدامات است: اگرچه برخی از چالش‌های ساختن خانه‌های مقاوم در برابر زلزله فنی و مهندسی هستند ولی بسیاری دیگر از آنها فرهنگی و اقتصادی هستند. هاسلر مساله ساخت‌وساز با بلوک سیمانی در هاییتی را به‌عنوان نمونه ذکر می‌کند. استفاده از بلوک‌های سیمانی در ساخت و ساز به‌عنوان یکی از عوامل اصلی مرگ و میر در زلزله هاییتی ذکر شده است. برخی از مسایل مربوط به بلوک‌های سیمانی جنبه فنی دارند ولی در اینجا مسایل مالی و اقتصادی نیز وجود دارند. به‌عنوان مثال بسیاری از تولید‌کنندگان بلوک‌های سیمانی فاقد فضای کافی جهت نگهداری بلوک‌ها برای رسیدن به مرحله استفاده هستند بنابراین بلوک‌ها را قبل از آنکه آماده کنند، می‌فروشند. علاوه بر این برخی از تولید‌کنندگان برای دستیابی به نقدینگی و ادامه فعالیتشان مجبور به فروش زودتر از موعد بلوک‌ها می‌شوند. از آنجا که استفاده از این مواد با اقتصاد هاییتی گره خورده است، نمی‌توان آنها را به راحتی از فرآیند ساخت‌وساز کنار گذاشت. از طرف دیگر از آنجا که معماران و بناها عمدتا تجربه کار با این مصالح را دارند، به سمت استفاده از آن روی می‌آورند. بنابراین بهترین راه‌حل آن است که به مردم آموزش دهیم با همان‌ که دارند، کار کنند. کار با مردم برای اعمال تغییراتی کوچک در شیوه معمول‌شان بسیار آسان‌تر از کار با آنها روی روش‌های کاملا جدید است.

دکتر علی عسگری