پنج چالش اصلی زنان و دختران

بنابر باور بسیاری از صاحب نظران, انسان, محور توسعه پایدار است و جامعه ای می تواند توسعه یابد که همه افراد آن, ظرفیت توسعه پذیری را داشته باشند و راه ها و روش های مناسب برای حصول توسعه ی پایدار را بیابند

بنابر باور بسیاری از صاحب‏نظران، انسان، محور توسعه پایدار است و جامعه‏ای می‏تواند توسعه یابد که همه افراد آن، ظرفیت توسعه‏پذیری را داشته باشند و راه‏ها و روش‏های مناسب برای حصول توسعه ی پایدار را بیابند. بنابراین، تا زمانی که به زنان کشورمان به عنوان نیمی از نیروی انسانی در روند توسعه، توجّه کافی مبذول نگردد، تحقّق این آرمان، آرزویی محال به نظر می‏رسد.

بررسی قوانین موجود، اعم از قانون اساسی و سایر قوانین، نشان می‏دهد که زنان ایران، مشکل اساسی‏ای از لحاظ قانونی ندارند؛ لکن عوامل اقتصادی، فرهنگی و سنّتی ویژه‏ای، در قالب قوانین نانوشته، مانع مشارکت کامل زنان در روند توسعه و استفاده از مزایای توسعه‏اند.

در این نوشتار کوتاه، به دو مسئله مربوط به زنان و دختران در جوامع توسعه‏یافته و عقب‏مانده، اشاره می‏شود و در مقاله ی بعد به ۳ مورد دیگر اشاره می کنیم :

● اشتغال زنان

زنان، از اوّلین پگاه حیات جمعی بشر، در تمام عرصه‏های اجتماعی، نقشی مؤثّر و تعیین کننده داشته‏اند و براساس نظر بسیاری از محقّقان و مردم شناسان، سنگ بنای تمدّن‏های مادی جوامع در پی فراگیری کشاورزی و زراعت توسط زنان نهاده شده است و شاید بتوان گفت که تداوم، پیشرفت و تکامل جامعه ی اولیه انسانی، بیشتر مدیون تلاش‏ها، کوشش‏ها، مجاهدت‏ها و زحمات بی‏دریغ زنان بوده است تا مردان!

در جوامع گوناگون و در بین افراد مختلف، انگیزه‏های بسیاری، زنان را به بازار کار می‏کشاند که در این‏جا به مهم‏ترین آنها (که بالاخص در جامعه ما می‏تواند مطرح باشد)، اشاره‏ای کوتاه خواهیم داشت:

۱) انگیزه‏های اقتصادی

یکی از شایع‏ترین دلایل اشتغال زنان، نه تنها در ایران، بلکه در جوامع مختلف، کمک به وضعیت اقتصادی همسر و خانواده است. بالا بودن هزینه‏ها و تنوّع نیازها و خواسته‏های خانواده، معمولاً مانع از آن است که درآمد مرد به تنهایی از عهده ی اداره خانوار برآید. این نیاز، مخصوصاً در شرایط نابه‏سامانیِ اقتصادی، بیشتر ضرورت می‏یابد و موجب روی آوردن زنان، به انواع و اقسام کارهای دست پایین، با مزد بسیار کم می‏شود.

۲) انگیزه‏های روانی و استقلال‏طلبی

بسیاری از زنان، صرفاً به انگیزه ی نیل به استقلال مالی، راهی بازار کار می‏شوند. بدین معنا که حتی در صورت بی‏نیازی خانواده از درآمد آنها، به کار می‏پردازند و دستمزد خود را به دلخواه، پس‏انداز یا هزینه می‏نمایند. یکی از جنبه‏های مهم اشتغال با انگیزه مذکور، احساس نوعی همآوردی با مرد در اداره امور خانه و در واقع، تقسیم مدیریت خانواده بین زن و مرد است.

میل به استقلال مالی در محیط‏ها و جوامعی که آمار طلاق بالایی دارند یا در آنها نرخ بی‏کاری و تلفات مردان بالاست و طبعاً زنان را با نوعی نگرانی و ترس از شرایط آینده مواجه می‏سازد، اهمیت بیشتری می‏یابد.

۳ ) انگیزه‏های اجتماعی

گاهی هم میل به کسب هوّیت و شخصیت اجتماعیِ مؤثر، افراد را وادار به حضور در جامعه می‏کند. محیط محدود خانه و کارهای تکراری آن، که تقریباً تمام وقت مفید فرد را به خود اختصاص می‏دهد، کمتر زمینه‏ای برای رشد ادراکی و شخصیتی فرد، باقی می‏گذارد و در چنین شرایطی، زن برای جلوگیری از رخوت و خُمود فکری و روحی، خروج چند ساعته از محیط خانه را انتخاب می‏کند. امّا در برخی از موارد، عامل اصلی شکل‏گیری انگیزه حضور فعال در اجتماع و ورود به بازار کار، عرصه توانایی‏ها و تخصّص‏های به دست آمده است. این مورد، شخصاً در مورد زنان تحصیل کرده و واجد تخصّص‏های مورد نیاز جامعه، مصداق پیدا می‏کند.

اشتغال زنان، زمینه و مقدمه‏ای برای حضور اجتماعی آنان است و آثار اجتماعی این امر، دامنه وسیعی را در برمی‏گیرد. ضمن این که امروزه، اشتغال زنان به عنوان یکی از عوامل تحقّق توسعه پایدار و همه جانبه تلقی می‏گردد.

● فرار دختران

فرار از خانه، رفتاری است که در ابتدا به صورت یک اقدام ساده انجام می‏گیرد و سپس تا تکّدی، سرقت، خرید و فروش مواد مخدّر، اعتیاد، فحشا، قتل، و در نهایتْ خودکشی کشیده می‏شود.

پدیده «دختران فراری» با گسترش روز افزون خود، امروز به عنوان یک تهدید جدّی برای کانون گرم خانواده‏ها مطرح و عامل افزایش ناهنجاری‏های اجتماعی در کلانْ‏شهرها شناخته شده است.

دختران فراری، اقدام خود را نوعی «اعتراض» می‏دانند و خود را قربانی روابط ناسالم خانواده‏ها و فراموش شدن خود در جامعه می‏دانند. به اعتراف پژوهشگران اجتماعی، فرار دختران، نتیجه یک فرایند روانی و ذهنی در نوجوانان است که برای رسیدن به امنیّت درونی و رهایی از سلطه ی والدین، زندگی خانه به دوشی را برمی‏گزینند.

در ایران، از حدود پنج سال پیش به دلیل افزایش فراریان از خانه، به این معضل توجه شده است و فرار کودکان و نوجوانان، به عنوان یک آسیب جدّی، مورد بررسی قرار گرفته است.

طبق آمارهای منتشر شده: در سال ۱۳۷۸، ۹۳۷ دختر فراری و ۷۳۵ پسر فراری توسط نیروی انتظامی در تهران دستگیر شده‏اند. به این ترتیب، تعداد فراریان از خانه ۳۰ درصد نسبت به سال قبل، افزایش داشته است. سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۷۹، ۵۴۵۰ دختر فراری و ۵۰۰۰ پسر فراری در تهران دستگیر شده‏اند که ۹۶% آنان بدون سابقه کیفری بوده‏اند.

تحقیقات نشان می‏دهد که سبب حدود ۷۰ درصد فرار فرزندان، والدین هستند، به طوری که از خرداد تا شهریور ماه، وقتی نوجوانان پس از فراغت از مدرسه نمی‏توانند محیط نامساعد خانواده را تحمّل کنند، به امید قرار گرفتن در فضای بهتر و مساعدتر، از خانه فرار می‏کنند و در فروردین ماه ـ که اعضای خانواده و فامیل به دید و بازدید و انجام دادن مراسم سال نو مشغول هستند ـ کمترین فرار را شاهد هستیم.

آمارها نشان می‏دهد افرادی که از خانه فرار می‏کنند، غالباً ۱۴ تا ۲۵ سال دارند و ۸۰ درصد آنها به دلیل ناسازگاری با والدین، ترجیح می‏دهند خانه ی خود را ترک کنند.

از مهم‏ترین علت‏های فرار دختران، طلاق و اعتیاد والدین است. طلاق، روابط عاطفی و ارتباطات سالم انسانی را سست می‏کند و این خلأ عاطفی، باعث می‏شود که دختران، از خانه بگریزند.

منابع

۱ . مباحثی پیرامون اشتغال زنان، حمید محمدی، تهران: اداره کل پژوهش‏های سیما، ۱۳۸۰ .

۲ . زن و توسعه پایدار، گروه تدوین، تهران: انتشارات سازمان محیط زیست، ۱۳۷۸ .

۳ . فرار دختران، صادق برزگر، قم: نشر جمال، ۱۳۸۲.

۴ . روان شناسی فرار از خانه، مریم حیدری، قم: مهر قائم، ۱۳۸۱.

۵ . زنان، مشارکت و برنامه‏ریزی برای توسعه پایدار (ج۲)، تهران: مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری