استخاره برای پایان تردید

جایگاه استخاره از منظر عقاید و باورهای قرآنی

برای بسیاری از ما پیش آمده است که در مواردی، بر سر دوراهی قرار گرفته ایم. مردد شده ایم که کاری را انجام دهیم یا نه و شاید با همین زمینه فکری، به استخاره روی آورده باشیم. اما تا به حال به این فکر کرده ایم که استخاره از چه جایگاهی در قرآن و در زندگی اجتماعی ما برخوردار است؟ استخاره، به معنی طلب خیر کردن است. در بین متشرعین، چنین مرسوم است که هرگاه انسان بین انجام دادن کاری که پس از مشورت نمودن با اهل خبره و رعایت همه جوانب مثبت و منفی آن، هم چنان مردد و متحیر در انجام و یا ترک آن است، از راه استخاره که مشورت با خداوند است به رفع تحیر و تردید در آن کار می پردازد.

● استخاره و دلایل روی آوردن به آن

انسان پس از مشورت با افراد عاقل و مومن اگر راه به جایی نبرد و همچنان متحیر و سرگردان ماند، می تواند که با رعایت شرایطی، استخاره کند. زندگی انسان این موجود پیچیده، همواره دارای ابعاد و زوایای مبهم و نامعلومی بوده است که گاه او را وادار می کرد تا برای علم به هر چه که نمی دانست، روی به سحر و جادو و اعمال غریب آورد. اگرچه که پیشرفت علم و تکنولوژی، پاسخی مناسب برای بسیاری از سوالات آدمی فراهم کرد، اما خود، مجموعه سوالات جدیدتری را در ذهن آدمی ایجاد کرد و بی پاسخ رها کرد. یکی از شیوه هایی که افراد به منظور رفع جهل و تردید و گاه برای آگاهی از آینده از آن کمک می گیرند، «استخاره» است که امروزه دامنه، تنوع و ابعاد گسترده ای یافته است و در جامعه شاهد آنیم.

● استخاره به چه معناست؟

اما براستی استخاره به چه معناست و این مقوله دارای چه ابعاد و شمولی است. به باور بسیاری از ما، استخاره به راهی برای فائق آمدن بر جهل مبدل شده است. از این رو چنین شیوه نگرشی، باور غالب بسیاری از افراد در جامعه شده است. اما آیا همه ما با استخاره، معانی و تعاریف خاص آن، شیوه ها و کاربردهایش آشنایی داریم و در صورت دست زدن به آن، در نهایت پایبند به آن خواهیم بود یا نه؟ مهمترین چیزی که در باب استخاره باید مد نظر قرار دهیم این است که استخاره، با احراز شرایطی، به منظور رفع شبه و تردید است و هرگز نباید با استعانت از آن، کاربرد عقل و منطق را تعطیل کرد و از تحقیق شایسته درباره آن مسئله و روشن سازی ابعاد مختلف قضیه، کوتاهی کرد .

● کارکرد استخاره

اما براستی آیا تمامی کسانی که به این عمل روی می آورند، دارای چنین اعتقادی هستند. بسیار دیده می شود که افراد در مراحل مختلف زندگی خود، با مسائلی روبرو می شوند که در جای خود نیازمند تفکر و تامل و در مواردی، مشاوره و رایزنی است و معمولا در این موارد، ضرر یا منفعتی عمده در آن کار وجود دارد که درک و در نهایت بهره برداری از آن، مدنظر افراد و مطلوب آنهاست. اما گاهی از موارد تشخیص آنچه که به سود و یا زیان فرد است، از حد معلومات شخصی، تجربیات، مشاوره و رایزنی هم می گذرد ولی بازهم فرد نمی تواند حالت شک و تردید خود نسبت به موضوع مجهولی که در کارش واقع شده است را برطرف نماید.

اگر در معنای استخاره تامل کنیم، آنچه از آن بر می آید آن است که افراد از خداوند طلب خیر می کنند تا بتوانند در کار خود با جدیت و آرامش بیشتری به پیش روند. در جامعه ما، استخاره در پاره ای موارد، به راهی برای فرار از بار مسئولیت تبدیل شده است و برای عده ای هم به معنای تن آسایی و عدم تحقیق در امور تغییر یافته است. عده خاصی هم با پرو بال دادن به این کار و نیز خلق روشهای جدید برای آن، آنرا تبدیل به راهی برای ایجاد درآمد کرده اند و در دید عده ای هم این کار بیشتر جنبه سرگرمی پیدا کرده است. انجام استخاره، پس از تحقق شرایطی است ازجمله آنکه، فرد پس از تدبر و تامل در کارش، خود نتواند به نتیجه مطلوب برسد پس مرحله دومی به نام رایزنی و مشورت با افراد آگاه و دانا در این زمینه، احساس می شود و چنانچه فرد در این زمینه بازهم نتوانست صلاح کار خود را دریابد، با توسل به استخاره، سعی می کند تا خود را از دوراهی درآورد. در واقع ما باید به این باور برسیم که تمامی امور جانبی که فرد در زندگی خود و برای حل مشکلاتش به کار می بندد در نهایت باید به مدد عقل و نیروی تفکر فرد بیانجامد، نه آنکه اراده فرد را سست و ناتوان سازد.

استخاره طلب خیر کردن از خداوند است در مسائلی که شخص می خواهد انجام دهد. این بدان صورت است که انسان هر کاری را می خواهد انجام دهد بگوید: « استخیر الله برحمته خیره فی عافیه» یعنی: از خداوند طلب خیر می کنم و رحمت او را طلب می نمایم که او در عافیت، کار بهتر را برایم فراهم سازد. نوع دیگر استخاره این است که در مسائلی که انسان خیر و شر و یا مصلحت و مفسده خویش را تشخیص نمی دهد و یا از آینده کار خبر ندارد و به تعبیر روشن تر متحیر است که این کار به صلاح اوست یا نه، استخاره کند که خود آدابی دارد و دارای انواع مختلفی است.

● اهمیت بحث

با نگاهی به مبحث استخاره و فتاوایی که از سوی دفتر مقام معظم رهبری در این مورد ارائه شده است می توان دریافت که از نظر ایشان، استخاره برای رفع حیرت و تردید در انجام کارهای مباح است، اعم از اینکه تردید در اصل عمل باشد یا در چگونگی انجام آن. بنابر این در کارهای خیر که در آنها حیرت وجود ندارد، استخاره لازم نیست و همچنین استخاره برای آگاهی از آینده شخص یا عمل نمی باشد.

● نگاه کارشناسی به مسئله

البته استخاره، خود دارای اصول و قوائد و آداب خاص خود می باشد. در حقیقت برای استخاره، مراحلی وجود دارد. مرحله اول، آن است که فرد، خود تامل کند و با خود بیاندیشد و چنانچه نتیجه ای از این امر او را حاصل نشد، در مرحله بعد، به مشورت بپردازد و با استعانت از افراد کاردان، مسئله خود را به شور و مشورت بگذارد. مرحله ای که در آن استخاره انجام می گیرد، مرحله ای است که نه از طریق خود اندیشی و نه از طریق مشورت با دیگران به هیچ نتیجه ای نرسیده و تردید او مرتفع نشده است. در فقه اسلامی داریم که آن هنگامی که مردد و مستاصل شدید، استخاره نمایید.

به اعتقاد بسیاری، استفاده بیش از حد از استخاره، در گام اول، اراده انسانی را تضعیف خواهد کرد. در حقیقت جایگاه استخاره در زندگی فردی و اجتماعی افراد، بستگی به میزان اعقادات افراد و میزان پایبندی آنها دارد. در کل این حقیقت را باید بپذیریم که استخاره، دارای جا و مکان خاصی است و نیاز به پایبندی دارد.

زهرا ترحمی