خوشگویی و خوشخویی

از شاخه های دیگر «حسن خلق» که رابطه ها را استوارتر و پیوندها را صمیمی تر می سازد, گفتار دلپذیر و شادی بخش است متانت در سخن و ادب در گفتار و زیبایی در کلام, خصلت پاکدلانِ بی کینه است و خلق و خوی اولیای دین

از شاخه‌های دیگر «حسن خلق» که رابطه‌ها را استوارتر و پیوندها را صمیمی تر می‌سازد، گفتار دلپذیر و شادی بخش است. متانت در سخن و ادب در گفتار و زیبایی در کلام، خصلت پاکدلانِ بی‌کینه است و خلق و خوی اولیای دین. ارزش انسان و جوهره وجودی اش را زبان و بیان روشن می‌سازد: یکی تحقیر می‌کند، یکی تشویق. یکی عیبجویی می‌کند، دیگری تحسین و تقدیر. یکی ملامت می‌کند، دیگری پر و بال می‌دهد و امید می‌آفریند. کدام یک خوبتر است؟شما خودتان چگونه بیان و زبانی دارید؟ تلخ یا شیرین؟ گزنده یا مرهم گذارنده؟آیا با دیگران همان گونه صحبت می‌کنید که دوست دارید دیگران با شما آنچنان حرف بزنند و خطاب کنند؟پذیرایی از دیگران، همیشه با غذا و میوه و شیرینی نیست. گاهی پذیرایی، با یک کلام خوب و سخن شایسته است. این اِکرام، بالاتر از تغذیه و اطعام است، چرا که گفتار شایسته و زیبا، غذای روح است. گفتن یک «آفرین»، «احسنت»، مگر چقدر هزینه و خرج دارد؟کسانی هستند که جان می‌دهند، ولی حاضر نیستند یک کلام تشویق آمیز و محبّت بار بر زبان جاری کنند. بشنویم از رسول خدا(ص) که اسوه اخلاق حسنه و الگوی ادب در گفتار و رفتار است که فرموده است: مَنْ اَکْرَمَ اَخاهُ المؤمنَ بِکلمةٍ یُلْطِفُهُ بها وَ فَرَّجَ عَنه کُرْبَتَهُ لَمْ یَزَلْ فی ظلّ اللّه ِ المَمدُودِ عَلیهِ الرّحمةُ ما کانَ فی ذلک.

«هر کس برادر باایمانش را با گفتن کلامی ملاطفت آمیز و غم زدا، مورد تکریم قرار دهد، تا وقتی او شادمان است، گوینده آن سخن همواره در سایه رحمت گسترده الهی به سر می‌برد.» کلام تشویقی و آفرین و مرحبا گفتن بر عمل شایسته دیگری نیز، از این گونه صالحات است. از کلام امام صادق(ع) بشنویم: [مَنْ قالَ لِاخیهِ المُؤمِنِ «مَرْحَبا» کَتَبَ اللّه ُ لَهُ مَرْحَبا اِلی یَوْمِ القیامَةِ. «هر کس به برادر مؤمن خود «مرحبا» بگوید، خدای متعال تا روز قیامت برای او مرحبا و آفرین می‌نویسد.» غیر از پاداش الهی، تأثیرات اجتماعی «خوشگویی» در نرم ساختن دلها و جلب عاطفه‌ها و استوار ساختن رابطه‌ها مشهود است. آنکه خوش سخن باشد، از دیگران نیز کلام نیکو می‌شنود. «این جهان کوه است و فعل ما ندا» و البته که حرف و سخن ما هم در کوهستان زندگیها انعکاس دارد و خوبی آن به خود ما منعکس می‌شود.کسی که گفتار مؤدّبانه داشته باشد، دیگران نیز با او مؤدّبانه سخن خواهند گفت. وگرنه ... «کلوخ انداز را پاداش، سنگ است». از کلام مولا علی(ع) است که: اَجْمِلوُا فِی الخِطابِ تَسْمَعوُا جَمیلَ الجَوابِ. «زیبا خطاب کنید، تا جواب زیبا بشنوید!...» کیفیّت برخورد ما با انسانهای دیگر، همان نتیجه را به ما برمی گرداند. ادب، ادب می‌آورد و توهین و فحش، بدزبانی و اهانت متقابل را در پی دارد.

از رموز موفقیت حضرت رسول(ص) در دعوت و رسالت خویش، اخلاق نیکو و برخورد شایسته و جذّاب با مردم بود. «حسن خلق» آن حضرت، امتیاز بارز آن مظهر رأفت و رحمت بود. با همین «اکسیر اعظم» دلها را جذب می‌کرد، دشمنان را دوست می‌ساخت، کینه‌ها را به مهربانی مبدّل می‌کرد، الفت می‌آفرید و پیوند می‌داد، دلها را با دلها، دستها را با دستها! و به همین سبب مدال «اِنَّکَ لَعَلی خُلْقٍ عَظیمٍ»از خدای عظیم دریافت کرد. کلام نرم، رفتار شایسته، گفتار مؤدّبانه و جاذبه دار، تحمل فراوان و حلم و بردباری و چهره گشاده و بشّاش، از مظاهر و جلوه‌های «حسن خلق» است. به تعبیر دیگر، وقتی محبّت خود را به دیگران ببخشید، در حوادث، صبور و شکیبا باشید، خشم خود را فرو خورده، خویشتن داری کنید، بدی را با خوبی پاسخ دهید و از خشونت و عصبانیّت و بدزبانی و تحقیر و توهین و تکبّر به دور باشید، دارای «حسن خلق» هستید. از کلمات نورانی اوست: اِنَّ الرَّجُلَ یُدْرِکُ بِحُسْنِ خُلْقِهِ دَرَجَةَ الصّائِمِ القائِمِ. «گاهی انسان در سایه خوشخویی، به مقام و رتبه روزه داران شب زنده دار می‌رسد!» انسی که مؤمنان با یکدیگر می‌گیرند، بسیار قیمتی و باارزش است و این در سایه خوش اخلاقی پدید می‌آید که حلقه وصل انسانها به هم است. در جوامع غربی، برخوردها اگر شاد و همراه با لبخند است، آن خوشرویی‌ها حرکات سطحی و ظاهری است و ریشه در عمق دلها ندارد.

«اخلاق آمریکایی» و «اروپایی»، تصنّعی است. اما حسن خلق و خوش برخوردی در جوامع ایمانی و اسلامی، ریشه در متن عقیده دارد و انسانها با هم یکدل و صمیمی‌اند و دلسوز و رئوف و بامحبّت! پیامبر اکرم(ص) رابطه مؤمن با مؤمن و برخوردشان را با هم، همچون رسیدن یک تشنه به آب سرد و گوارا می‌داند که با آن سیراب می‌شود: اِنَّ المؤمِنَ لَیَسْکُنُ اِلَی المؤمِنِ کَما یَسْکُنُ قَلْبُ الظَّمْأآنِ اِلَی الماء البارِدِ. در کجای اخلاق غربی، این حالت یافت می‌شود؟در معاشرت مسلمانان با هم، باید «همدلی»، بیش از «وحدت فیزیکی» و «پیوند سطحی» حاکم باشد، تا به انس و الفتهای پایدار و رابطه‌های درونی بینجامد. با سلام و مصافحه و حسن خلق و چهره باز و لبخند محبّت زا و غم زدا و برخورد نیک، این مهّم تأمین می‌شود. میزان اسلامی بودن اخلاق هر مسلمان را باید در نحوه معاشرتش با دیگران جست‌وجو کرد. خوش‌خلقی، دین و مرام مسلمانی است. به فرموده حضرت رسول(ص): «ایمان کسی کامل‌تر است که اخلاقش بهتر باشد، کسی به پیامبر شبیه تر و به او نزدیکتر است که خوش خلق تر باشد» و به تعبیر امام صادق(ع): «پس از عمل به واجبات الهی، محبوب‌ترین کارها نزد خداوند، آن است که انسان اخلاقی سازگار با مردم داشته و اهل «مدارا» باشد.» باری ... گفتار و رفتار ما «آیینه شخصیّت» ماست، بکوشیم هر چه روشن‌تر و شفّاف‌تر باشد.