آفات زبان ـ نگهداشتن زبان

▪ نعمت بیان و زبان که یکی از مهم ترین نعمت های الهی است از چه جرائم و آفاتی برخوردار است؟
به هر حال انسان عاقل و دوراندیش اول فکر می کند آنگاه سخن می گوید. چنانکه علی(ع) فرمود: لسان …

نعمت بیان و زبان که یکی از مهم ترین نعمت های الهی است از چه جرائم و آفاتی برخوردار است؟

به هر حال انسان عاقل و دوراندیش اول فکر می کند آنگاه سخن می گوید. چنانکه علی(ع) فرمود: لسان العاقل وراء قلبه و قلب الاحمق و راء لسانه». زبان عاقل در پشت قلب او جای دارد و قلب احمق پشت زبان اوست.(نهج البلاغه، حکمت ۴۰)

مرحوم سیدرضی هنگامی که این جمله را در نهج البلاغه نقل می کند، می گوید: این جمله از کلمات شگفت انگیز و پرارزش علی(ع) است و مقصود این است که انسان عاقل زبان خود را پیش از مشورت کردن و اندیشیدن به سخن نمی گشاید، ولی احمق قبل از اینکه فکر و اندیشه کند سخن می گوید: بنابراین، گویی زبان عاقل دنباله رو قلب اوست ولی قلب احمق از زبانش تبعیت می کند. همین مضمون در عبارت دیگری از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «قلب الاحمق فی فمه، و لسان العاقل فی قلبه». قلب احمق در دهان او و زبان عاقل در قلب اوست. (همان، حکمت۴۱)

در کلامی دیگر آن حضرت می فرماید: «... زبان مومن در پس قلب او و قلب و عقل منافق پشت زبان او است. یعنی مومن هرگاه بخواهد سخنی بگوید نخست می اندیشد، اگر نیک بود می گوید و اگر ناپسند بود از گفتن آن خودداری می کند. اما شخص دورو و منافق آنچه بر زبانش جاری می شود می گوید و نمی داند کدام سخن به سود او و کدام سخن به زیانش تمام می شود.

پس فرمود: رسول خدا(ص) فرموده است: «ایمان هیچ بنده ای درست نمی شود مگر اینکه قلبش درست شود و قلبش درست نمی شود تا آنکه زبان او راست و مستقیم شود». (نهج البلاغه، ص ۱۷۵)

بنابراین انسان باید هنگام سخن گفتن تامل کند و بیهوده سخن نگوید که اگر در گفتار زمام اختیار را از کف داد عواقب سوء و زیانباری به دنبال خواهد داشت. انسان تا سخن نگفته سخن در اختیار اوست، اما وقتی از دهان او خارج شد انسان در اختیار آن قرار می گیرد. این حقیقت را علی(ع) این گونه بیان می فرماید: «لحن مادام که آن را نگفته ای در اختیار تو است اما همین که از دهانت خارج شد، تو در اختیار آن هستی. بنابراین زبانت را همچون طلا و نقره ات نگه دار، زیرا بسیار شده که یک کلمه نعمت بزرگی را از انسان سلب کرده و یا بلا و دردسری برایش فراهم ساخته است». (نهج البلاغه صبحی صالح، حکمت ۳۸۱)