با نوجوانان ناسازگار چه کار کنیم

پرسشی از دکتر نسرین امیری فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان

همه ما با ویژگی‌‌های دوره بلوغ و تغییرات نسبی که در سنین نوجوانی رخ می‌دهد، آشنا هستیم. نوسان خلق، تحریک پذیری، عواطف افراطی، طفره رفتن، عصبانیت و رفتار نسنجیده و ... از جمله این خصوصیات است...

در واقع یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دوران جوانی، بروز تغییرات فکری است و همین تغییرات در بسیاری از خانواده‌‌ها، زمینه‌ساز ناسازگاری نوجوان با اعضای خانواده به ویژه والدین می‌شود. در این دوران، اغلب جوانان درباره ناکافی بودن آزادی‌‌های فردی بحث می‌کنند و آن را عمده‌ترین دلیل بی‌عدالتی می‌دانند. احتمالا شما هم با این جملات جوانان آشنا هستید: «چرا باید این کار را بکنم؟»، «چرا نباید این کار را بکنم؟» در گفتگو با دکتر نسرین امیری، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان، بهترین راه‌های برخورد با نوجوانان ناسازگار را بررسی کرده‌ایم.

▪ خانم دکتر! دوران نوجوانی دارای چه ویژگی‌‌هایی است؟

- نوجوانی، دوران هویت‌شناسی، رشد و تکامل جسمی، فکری، عاطفی و اجتماعی است و ورود به این دوره، نوجوان را با مشکلات فراوانی مواجه می‌کند. نوجوان به علت پایگاه مبهم (یعنی نه کودک و نه بزرگسال) اغلب خود را با کودکان کم‌سن و سال‌تر در خانواده، والدین و معلمان و دیگر اعضای جامعه خود در تعارض عاطفی می‌یابد. او می‌خواهد دیگران بدانند که بزرگ شده ولی احساس می‌کند که دیگران او را کاملا درک نمی‌کنند و حتی مسوولیت کافی به او نمی‌دهند. در عین حال، نوجوانان درمقابل عقاید و نظرات همسالان خود، حساسیت خاصی دارند به‌طوری که به داوری و قضاوت آنها بیش از بزرگسالان ارج می‌نهند. دوره نوجوانی سرآغاز تحول‌‌ها و دگرگونی‌‌های جسمی و روانی است. در این دوره به دلیل تغییرات جسمی، رشد عاطفی نوجوان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و دچار اضطراب، تعارض، ناآرامی، کج خلقی و زودرنجی می‌شود. از طرفی، نوجوان اغلب از نظر ذهنی کمتر به واقعیت توجه دارد و با وجود رشد عقلی، رفتارش بیشتر تابع عواطف و احساس‌‌ است تا تفکر و منطق. به همین دلیل به جای پرداختن به واقعیت‌‌ها به دنیای تخیل پناه می‌برد.

▪ یکی از همین تغییرات رفتاری، ناسازگارشدن نوجوانان با خانواده است. اصلا چرا این مشکل پیش می‌آید؟

- اختلاف بین نسل‌‌ها و به تبع آن تفاوت در عقاید هر نسل با نسل قبل و بعد خود، زمینه‌ساز بروز بسیاری از ناسازگاری‌‌هاست. به عنوان نمونه نوجوان من دوست دارد به موهایش ژل بزند اما این موضوع برای من به‌عنوان پدر یا مادر غیر قابل قبول است. این سوال پیش می‌آید که در چنین شرایطی چه باید کرد؟ ببینید نوجوان باید به ارزش‌‌ها و قوانین خانوادگی خود احترام بگذارد و در مقابل این احترام باید تشویق‌‌هایی را برای او در نظر گرفت و درباره مشکل به وجود آمده گفت‌وگو کرد اما این گفت‌وگو نباید به مشاجره و پرخاشگری منجر شود.

▪ چگونه می‌توان نوجوان را به صحبت کردن تشویق کرد؟

- در مرحله اول باید به حرف‌‌های نوجوان گوش کنید. معمولا والدین شنونده‌‌های خوبی نیستند و اغلب گوینده‌‌های ماهری محسوب می‌شوند. بسیاری از نوجوانان از این موضوع شاکی هستند که والدین به حرف آنها گوش نمی‌کنند. در واقع ارتباط مانند خیابان دوطرفه است. اگر می‌خواهید نوجوان به حرف شما گوش کند، با دقت شنوای حرف‌‌هایش باشید. البته زمانی که فرزندتان آمادگی دارد با او صحبت کنید. اگر زمانی که فرزندتان حوصله و وقت کافی دارد با او صحبت کنید، بهتر نتیجه می‌گیرید. از طرفی باید برای نظر نوجوان احترام قائل شوید و در برخی موضوعات نظر فرزندان را بپرسید و اگر منطقی با خواسته و نظر شما مخالفت کرد، نظر او را بپذیرید و خشمگین نشوید چرا که درست در این مرحله فرزند شما مهارت نه گفتن و مدیریت کنترل خشم را می‌آموزد و یاد می‌گیرد تا در مورد مسایل مختلف فکر کند و از طرفی اعتماد به نفس او افزایش می‌یابد. در عین حال شما باید به عنوان پدر یا مادر انعطاف پذیر باشید و به موضوعات مورد علاقه نوجوان توجه کنید و بدانید علایق و خواسته‌‌های نوجوان با ما فرق دارد؛ همان‌گونه که وقتی ما نوجوان بودیم، خواسته‌‌های ما با والدین متفاوت بود. خود را جای او بگذارید و مسایل را از دید او ببینید. داشتن ارتباط دوستانه از بروز بسیاری از این مشکلات می‌کاهد. البته ارتباط دوستانه نه به این معنا که حرمت‌‌ها میان نوجوان و خانواده از بین برود و مرزهای احترام و نقش والد از بین برود.

▪ چه رفتارهای منفی را باید در برخورد با نوجوانان کنار گذاشت؟

- مهم‌ترین مساله این است که نباید در هیچ موردی زود قضاوت کنید. ابتدا با دقت به حرف‌‌های فرزندتان گوش کنید و سپس نتیجه‌گیری و داوری کنید زیرا اگر هر جوان والدینش را روشنفکر نداند، حرف آنها را گوش نمی‌کند. در عین حال، نباید در هیچ شرایطی نوجوان تحقیر شود. حتی زمانی که با شما ناسازگاری می‌کند. هرچه بیشتر به نوجوان توهین کنید، بیشتر از شما فاصله می‌گیرد و رفتارش بدتر می‌شود. نظرات خود را نیز به فرزندتان تحمیل نکنید زیرا او هرگز به زور و اجبار نظرتان را نمی‌پذیرد و بر عکس، تحمیل نظر باعث جبهه‌گیری او می‌شود. اگر قادر به مجاب کردن نوجوانتان نیستید حتما از یک مشاور کمک بگیرید تا با فرزندتان به توافق برسید. به دنبال راه حل بهتری باشید. این امر مصالحه خوانده می‌شود. به عنوان نمونه اگر به فرزندتان بگویید: «باید امشب اتاقت را تمیز کنی، هیچ عذری را هم نمی‌پذیرم.» او جبهه می‌گیرد و می‌گوید: «به هیچ وجه نمی‌توانم، می‌خواهم به خانه دوستم بروم.» بنابر این بهتر است بگویید: «من از وضعیت اتاقت خیلی ناراحتم، عزیزم، کی آن را تمیز می‌کنی؟»

▪ اگر موضوع به همین جا ختم نشد، چه؟

- گاهی این پرخاشگری ناشی از عملکردهای خود ما به عنوان پدر یا مادر است. ابتدا باید خونسردی خود را حفظ کنید، عصبانی نشوید و از برخورد فیزیکی خودداری کنید و از فرزندتان بخواهید بحث را به زمان دیگری کول کند تا طرفین به آرامش برسند.

پریسا اصولی