یادمان درگذشت استاد مینوبو ُهوندا

استاد مینوبو هوندا که برجسته‌ترین دانشمند ژاپنی تاریخ ایران دوره مغول شناخته می‌شد، روز ۶ ژانویه ۱۹۹۹ (۱۶ دی ۱۳۷۷) به مرگی ناگهانی درگذشت. چنانکه پرفسور کازوهیده کاتو محقق …

استاد مینوبو هوندا که برجسته‌ترین دانشمند ژاپنی تاریخ ایران دوره مغول شناخته می‌شد، روز ۶ ژانویه ۱۹۹۹ (۱۶ دی ۱۳۷۷) به مرگی ناگهانی درگذشت. چنانکه پرفسور کازوهیده کاتو محقق تاریخ امپراتوری مغولان و استاد دانشگاه توکای در خبرنامه ماه مارس ۱۹۹۹ انجمن خاورمیانه‌شناسی ژاپن یادآور شده، <زنده‌یاد هوندا تا واپسین روزهای حیات در کار تحقیق و تالیف بود، و از دست رفتنش ضایعه‌ای است جبران‌نشدنی برای جامعه ایرانشناسی ژاپن و نیز حلقه پژوهش تاریخ ایران در سده‌های میانه، بسیاری از ایران‌پژوهان ژاپنی خاطره خوش سالیانی را که همراه استاد هوندا و به رهبری و راهیابی او برای تحقیق آثار بازمانده از اسماعیلیان در کوههای الموت جست‌وجو می‌کردند، به یاد دارند.>‌

از دیدارهای اخیر استاد هوندا از ایران سفری بود در اردیبهشت ماه ۱۳۷۳ همراه بیش از ۶۰ ایران‌پژوه ژاپنی و به دعوت بنیادهای فرهنگی ایران. او در این فرصت در پاسخ خبرنگاری با یادآوردن اینکه بیش از ۴۰ بار از قلاع اسماعیلیان در ایران دیدن کرده، گفته بود که اگر بخواهیم تاریخ ایران و فرهنگ غنی و پربار آن را در نموداری ترسیم کنیم، از لحاظ عمودی تاریخی بسیار کهن و غرورآفرین و از نظر افقی فرهنگی فراخ‌دامن و اثرگذار بر سرزمین‌ها و قاره‌ها می‌یابیم؛ و در حقیقت مایه و پایه تمدن و تاریخ بسیاری از مناطق شرق و غرب عالم، فرهنگ بالنده و گسترنده ایران بزرگ بوده است(روزنامه همشهری ، سال دوم، شماره ۴۱۴ ، ۱۶ خرداد ۱۳۷۳).‌

استاد هوندا در سال ۱۹۲۳ در ایالت آئیچی ژاپن به دنیا آمد. در سال ۱۹۴۵ وارد دانشگاه توکیو شد و درس و تحقیق خود را تا دوره عالی در زمینه تاریخ مغول دنبال کرد. سالهای ۵۷ - ۱۹۵۳ را به تحصیل ایرانشناسی در دانشگاه کمبریج گذراند و از این دانشگاه درجه دکتری گرفت. عرصه پژوهش او گسترده بود؛ و سوای تاریخ امپراتوری مغولان در ایران و آسیای میانه، محققی برجسته در تاریخ چین در این ادوار شناخته می‌شد. زنده‌یاد هوندا سالهای ۱۹۵۷ تا ۱۹۷۵ را به تدریس و تحقیق در دانشگاه هوکایدو (ایالت شمالی ژاپن) گذراند؛ و از بهار ۱۹۷۵ به دانشگاه معتبر کیوتو انتقال یافت، و کرسی تدریس تاریخ آسیای جنوب شرقی، و در سال ۱۹۸۵ ریاست دانشکده ادبیات این دانشگاه را یافت. از سال ۱۹۸۶ که هنگام بازنشستگی‌اش از دانشگاههای دولتی فرارسید تا تاریخی که درگذشت در دانشگاه بازرگانی ناگویا تدریس می‌کرد. او از اوایل دهه ۱۹۶۰ (۱۳۴۰خ) که تحصیل و تحقیق دانشجویان و استادان ژاپنی در ایران فزونی گرفت بارها برای کار پژوهش به تنهایی یا همراه گروههای دانشگاهی ژاپن به ایران سفر کرده و با بسیاری محققان ایرانی تاریخ‌شناس آشنایی و دوستی یافته بود. رشته‌های این الفت را نگاه داشت و قدر می‌دانست.‌

کارهای پژوهشی و مقاله‌های تحقیقی زنده‌یاد هوندا، که بیشتر به تاریخ ایران در پادشاهی ایلخانان پرداخته، متعدد است. چند مقاله آغازین او که در دهه ۱۹۵۰ نگاشته شده، بیشتر در بررسی وضع امپراتوری مغولان و کار و کردار چنگیزخان است. نخستین گزارش ایرانشناسی وی که در راهنمای مقاله‌های ایرانشناسی ژاپن یاد شده است، با عنوان <تحقیقات تازه در زمینه تاریخ ایران در اتحاد جماهیر شوروی> در سال ۱۹۶۱ درمجله مطالعاتی شرقی (شماره ۳، سال ۴۳، ص ۶۷ تا ۸۵) درج شد. پس از آن، مقاله‌های زیر را می‌یابیم:‌

مغول و اسماعیلیان، در:

مجله دنیای اسلام، توکیو، شماره ۲، ژوئیه ۱۹۶۴، ص ۱ تا .۱۶‌

گزارش پژوهش و کاوش آثار بازمانده در ایران که روشنگر تاریخ سده‌های میانه است، سالهای ۱۹۷۱ و .۱۹۷۴‌

‌ قلاع اسماعیلیان در الموت، در:

مجله موسسه مطالعه زبانها و فرهنگهای آسیا و آفریقا، مارس ۱۹۷۲، ص ۷۳ تا .۷۸‌

شناخت منابع و مآخذ تاریخ ایران، در:

مجله مطالعات تاریخی آسیا، توکیو، ۱۹۸۴ مقاله‌ای هم درباره <مطالعات ایرانی در ژاپن> (به فارسی) در مجله راهنمای کتاب (دوره ۲۱، شماره‌های ۵، ۶ و ۷، سال ۱۳۵۷، ص ۸۸ تا ۹۶) نگاشت.‌

در همین سالها در کنار پژوهشهای ایرانی و آسیای میانه، <فرهنگ چندزبانه نامهای کسان و اعلام جغرافیایی ترکستان شرقی، سونقارایا و تبت> ساخته دو فرهنگ‌نویس چینی را همراه سه پژوهنده دیگر ویراست و منتشر ساخت.‌

عمده مقاله‌های مغول‌شناسی استاد هوندا در مجموعه‌ای با عنوان <مونگول - جیدای شی کنکیو Jidai Shi Kenkyyu‌-> ‌Mongol(مجموعه مقاله‌های مغول‌شناسی) در سلسله انتشارات دانشگاه توکیو (سال ۱۹۹۱) چاپ شده است.