درباره نقش ستاره ها در فیلم متفاوت «شبانه روز»

بالاخره بعد از گذشت نزدیک به سه سال, فیلم سینمایی «شبانه روز» به کارگردانی کیوان علی محمدی و امید بنکدار به اکران سینماها درآمد

بالاخره بعد از گذشت نزدیک به سه سال، فیلم سینمایی «شبانه روز» به کارگردانی کیوان علی‌محمدی و امید بنکدار به اکران سینماها درآمد. نگارنده دیدگاه مثبتی نسبت به این فیلم داشته و «شبانه روز» را در محدوده خودش فیلمی قابل دیدن و در تجربه خودش فیلمی موفق می دانم.

قرار بر این است که در ستون زندگی دیگران از زاویه بازیگری به آثار بپردازیم. پس باید محدوده‌اش رعایت شود و درباره «شبانه روز» و کیفیتش می توان بعدها بسیار گفت و نوشت. فقط این مقدمه کوتاه را لازمه نوشتن این یادداشت دانستم تا بگویم قصد ارزش گذاری کیفی ندارم و می خواهیم از زاویه نقد به یک دیدگاه اشتباه بپردازیم و وارد بحث شویم. این نه فقط نقد تفکری در فیلم «شبانه روز »که نقدی است به اشتباهات پایان ناپذیر سینمای ایران. مشکل ما با «شبانه روز» لطمه ای است که به ویترین سینمای ایران می‌زند. بهتر است در همین ابتدا لیست بازیگران این فیلم را مروری کنیم: محمدرضا فروتن، مهناز افشار، حامد بهداد، پارسا پیروزفر، مهتاب کرامتی، نیکی کریمی،خاطره اسدی، ستاره اسکندری، بهنوش بختیاری و ... . حالا با دیدن چنین نام‌هایی بر روی پوسترها و آنونس و تبلیغات هر فیلمی چه فکری و چه واکنشی خواهید داشت؟ چه چیزی ترغیب کننده است که به تماشای چنین آثاری بنشینید؟ با حضور این تعداد از بازیگر و ستاره سرشناس منتظر چه هستید؟

اینکه هنر خط کشی شده نیست و چنین محدودیت‌هایی بی معنا و اینکه هر بازیگری و هر کارگردانی آزاد به انتخاب است کاملا مورد قبول نگارنده هم هست. اما باید دید بهانه چیست؟ استفاده از این حجم بازیگر-ستاره در فیلمی با خصوصیات «شبانه روز» که اثری است کاملا تجربی و انتزاعی، چه بهانه‌ای جز جوسازی و به نوعی سوء‌استفاده(چقدر استفاده از چنین واژگانی در مورد کارگردانان مورد احترام این فیلم مشکل است) می‌تواند داشته باشد؟ این به بدنه نحیف سینمای ما ضربه می‌زند. مخاطبی را که به بهانه حضور بازیگر محبوبش به سالن های سینما می‌رود، خسته و آزرده خاطر می‌کند. مخاطب را نامطمئن می‌سازد. انتظار او با دیدن تصاویر و نام چهره‌هایی چون فروتن و نیکی کریمی و حامد بهداد و ... چیزی است که مطمئنا با دیدن فیلمی در قواره‌های «شبانه روز» بر آورده نمی‌شود. نکته‌ای که بی شک تولیدکنندگان و خود بازیگران این فیلم بهتر از ما می‌دانستند. آن وقت است که استفاده از این چهره ها و تاکید بر نام و تصویرشان در تبلیغات، به یک فریب می‌ماند که زیبنده نیست. اینکه از بازیگری به عنوان طعمه استفاده شود، به بهانه غنا بخشیدن و کمک به بخش فرهنگی سینما. فرهنگی که بدون پی ریزی، بدون تبلیغات آگاهانه و صادقانه و بدون طی کردن پله به پله، بخواهد فاصله صفر تا صد را طی کند به جایی نخواهد رسید.

کاری فرهنگی صورت می‌گیرد غافل از اینکه استفاده بی پشتوانه از معدود سرمایه‌های بازیگری سینمای ایران و ایجاد حس بی اعتمادی در میان مخاطب می‌تواند یکی از چند روزنه اصلی بدنه سینما را هم مسدود کند. مهناز افشار و محمد فروتن و نیکی کریمی و حامد بهداد و ... عواملی هستند تا سینمای ما نفسی محدود بکشد. راه درمان این نیست. این در حد یک مسکن زودگذر هم نیست. مثل کلبه‌ای می ماند که در زمستان برای گرم نگه داشتنش از بدنه خودش تکه تکه اش کنیم و آتشش بزنیم.

اکران سینمایی امسال شاهد دو مورد جو سازی غیرصادقانه و با اهداف بلند پروازانه و فرهنگ نمایانه بوده است. یکی با همراهی عوامل بیرونی که در مورد فیلم «مرهم»(علیرضا داوود نژاد) اتفاق افتاد و شاهد حمایت های پر اغراق اهالی سینما از آن بودیم، در حالی که به هیچ وجه حد و اندازه فیلم مورد نظر، در این میزان نبود و دیگری هم که همین فیلم تازه اکران شده شبانه روز است که با ایجاد جوی درونی و با توجه به حضور متعدد بازیگران و ستاره هایی مطرح، با مانور تبلیغاتی شدید روی نام و چهره آن ها شکل گرفته است. باید دانست که این مسئله بیشتر از اینکه تلاشی فرهنگی یا فرهنگسازی باشد فریب است.

«شبانه روز» فیلم بدی نیست ولی مسیر بدی را انتخاب کرده است. این فیلم متعلق به جریان و تفکری است که اگر بخواهیم مثالی برای نمونه درست آن در سینمای خودمان داشته باشیم باید از شهرام مکری و فیلم «اشکان،انگشتر متبرک و ...» نام برد. در آنجا هم شاهد تجربه‌های مدرن روایتی و فرمی هستیم. ولی همه چیز در محدوده و با آگاهی اتفاق افتاده است.

هرچند اینجا هم با یک مشکل و تناقض دیگر روبه‌رو هستیم. اینکه اگر مسیر فیلم مکری و انتخاب‌ها و محدوده‌اش درست بوده، پس چرا هنوز که هنوز است موفق به اکران و نمایش عمومی نشده است. فیلمی که اینقدر مشتاق دارد و اینقدر در بین منتقدان مورد حمایت است و ... چرا تا این حد مهجور واقع شده. اینجاست که شاید تناقض عجیبی در این یادداشت و در مناسبات سینمای ایران به چشم آید. اینجاست که حتی می‌‌توان به عوامل و سرمایه گذاران شبانه روز حق داد و همینطور به بازیگرانی که شاید به قصد کمک و دیده شدن چنین فیلمی به آن پیوسته اند‌ یا می توان مثل همیشه از مناسبات بیمارگونه اکران و تحکم سرمایه نالید و در نهایت باز حق را به شبانه روز و نوع انتخابش داد.

ولی در پاسخ به این تناقض‌های بزرگ باید گفت بالاخره فیلمی چون «اشکان، انگشتر متبرک و...» هم اکران خواهد شد یا حداقل در نمایش‌های خانگی دیده خواهد شد و مخاطب خودش را هم جذب خواهد کرد و مهم اینجاست که چنین اثری نه تنها ضربه‌ای به رسومات علت و معلولی سینمای ایران وارد نمی کند که اتفاقا سلیقه ساز خواهد شد و به مرور طیف مخاطب فیلم‌هایی چون «شبانه روز» و ... را هم گسترش خواهد داد. درست بر خلاف همه نتایجی که اینگونه نمایش امثال شبانه روز برجای خواهند گذاشت.

محسن شرف الدین