پنجشنبه, ۱۶ اسفند, ۱۴۰۳ / 6 March, 2025
شخصیت علمی خیام
«غیاث الدین ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری» نه تنها در میان ایرانیان و فارسی زبانان بلكه نزد جهانیان چهره ای سرشناس در ادبیات، ریاضیات و نجوم به شمار می رود. هر چند درباره رباعیات و نگرش فلسفی خیام اظهارنظرهای متفاوتی از سوی غربیان صورت گرفته است، اما تمامی آنان در برابر نوآوری های علمی و نبوغ فكری او سر تعظیم فرود آورده اند. در این نوشتار به بررسی اظهارنظر منابع غربی درباره خیام می پردازیم.
دایرهٔالمعارف آنلاین «ویكی پدیا» در بخشی از مقاله مبسوط خود ذیل مدخل خیام می نویسد: خیام در دوران حیاتش به خاطر تبحر در ریاضیات مشهور بود و از جمله ابداع های معروف او در ریاضیات، حل معادلات درجه ٣ از طریق تقطیع سهمی به وسیله دایره است. هر چند پیش از او هم برخی دانشمندان رویكرد هندسی را در حل مسائل جبری دنبال كرده بودند، اما خیام این روش را به تمام مكعبات تعمیم داد. به علاوه خیام «بسط دو جمله ای» را كشف و به نظریات اقلیدس در زمینه خطوط موازی نیز نقدهایی وارد كرد. این نقدها به اروپا، مركز گسترش هندسه نااقلیدسی، نیز راه یافت.خیام در سال ٠٧٠١ میلادی معروف ترین اثر خود در علم جبر را تالیف كرد. او در این كتاب معادلات را براساس درجه آنها دسته بندی و قواعدی برای حل معادلات درجه دو ارائه كرد كه به راه حل های امروزی شباهت بسیار دارد. خیام در كتاب خود روشی هندسی نیز برای حل معادلات درجه سه با ریشه های حقیقی ارائه كرد.
در این كتاب درباره آرایه مثلثی ضرایب دو جمله ای، معروف به «مثلث پاسكال» نیز مطالبی آمده است.
خیام در سال ٧٧٠١ كتاب «شرح ما اشكل من مصادرات كتاب اقلیدس» را به رشته تحریر درآورد. بخش مهمی از این كتاب به نقد فرضیه مشهور اقلیدس درباره توازی اختصاص دارد كه خیام در این بخش از دیگر منتقدان پیشی گرفته است. خیام علاوه بر این ها آثار مهم دیگری نیز در زمینه هندسه و به ویژه نظریه نسبت ها به ر شته تحریر درآورده است.خیام در نجوم هم شهرت دارد. سلطان ملكشاه سلجوقی در سال ٣٧٠١م، از خیام خواست تا به همراه عده زیادی از دانشمندان برجسته، رصدخانه ای بنا كند و در آن به كار علمی بپردازد. خیام پس از محاسبات دقیق نجومی، طول سال شمسی را ٦٥١٨٥٨٩١٢٤٢/٥٦٣ روز تعیین كرد. تقویم شمسی براساس این محاسبه، در هر ٠٠٥٥ سال، تنها یك ساعت خطا دارد، در حالی كه تقویم گریگوری (میلادی) رایج امروز، در هر ٠٣٣٣ سال، یك روز خطا دارد. خیام همچنین تقویم قدیم ایران را اصلاح كرد كه توسط ملكشاه به عنوان تقویم رسمی اعلام شد.
خیام به خاطر رصدهای نجومی اش در جهان اسلام و در میان فارسی زبانان چهره شناخته شده ای است.از دیگر تلاش های علمی خیام می توان به ایستادگی او در برابر نظریه رایج مركزیت زمین اشاره كرد. خیام با تشكیك در این نظریه، كه امام غزالی هم به آن قائل بود، بطلان آن را ثابت كرد. وی برای اثبات گردش كره زمین و سیارات دیگر، ماكتی از منظومه شمسی ساخت كه موقعیت زمین و سایر كرات را نسبت به خورشید نشان می داد و با تبیین چگونگی پدید آمدن شب و روز، نظریه خود را ثابت كرد. وی همچنین بر آن بود كه ستارگان اجرام ثابتی هستند كه در صورت حركت به دور زمین، به خاطر جرم زیادشان آتش می گیرند و به خاكسترتبدیل می شوند. منجمان مسیحی قرن ها بعد از خیام همین نظریات را به صورت امروزی مطرح كردند.
در «دایرهالمعارف شرق» نیز درباره خیام چنین می خوانیم:
خیام درس ال ٧٧٠١ م، كتابی مهم نوشت كه در این كتاب به حل مسائل ریاضیات اقلیدسی پرداخت، مسائلی كه ریاضیدانان اروپایی ٠٠٦٥ سال بعد به حل آن دست یازیدند. به پاس خدمات نجومی خیام، یكی از دهانه های آتشفشانی ماه به نام او نامیده شده است. به جز خیام، نام حدود ٠٠٣ ریاضیدان بر پدیده های طبیعی ماه نهاده شده كه از جمله آنها می توان به «ابوالوفای بوزجانی» ، «ابوریحان بیرونی» و «خوارزمی» اشاره كرد.در پایگاه اینترنتی answers.comدرباره خیام چنین می خوانیم:
ثمره تلاش های خیام و دو تن از همكارانش مجموعه ای از جدول های نجومی موسوم به «زیج ملكشاهی» بود كه امروزه از این زیج، تنها جدول ٠٠١ ستاره ثابت شده باقی مانده است. عرض جغرافیایی این ستارگان برای سال (٥٧٠١) داده شده است. در تقویم های ساسانی و قیصری (Julian) رایج در آن زمان هر سال ٥١/٥٦٣ روز است كه خطای زیادی دارد، خیام و همكارانش تلاش كردند كه این خطا را به حداقل برسانند و تقویم دقیقی استخراج كنند.
شهرت خیام در ریاضیات بیشتر مدیون شرح او بر «اصول» اقلیدس و نیز رساله ای در جبر است. خیام در شرح اصول اقلیدس، به طور ویژه تلاش كرده تا نكات مشكل اعداد گنگ و ارتباط آنها را با اعداد گویا رفع كند و از همین رهگذر، وی را می توان اولین كسی دانست كه اعداد گنگ را در شمار اعداد حقیقی به حساب آورده است.خیام همچنین در رساله خود درباره جبر، پس از دسته بندی معادلات، معادلات درجه سه را به روش تقطیع مقاطع مخروطی حل می كند.
«دایرهٔالمعارف دانشگاه كلمبیا» نیز پس از ذكر دستاوردهای علمی خیام می نویسد: هر چند خیام تحقیقات مهمی در ریاضیات انجام داده است، اما شهرت علمی او در غرب تحت الشعاع قدرت شاعری اش قرار گرفته است. رباعیات خیام كه تا پیش از ترجمه آنها توسط «ادوارد فیتز جرالد» در سال ٩٥٨١ در اروپا ناشناخته بود، پس از آن بارها و بارها در اروپا چاپ و منتشر شد. هر چند برخی منتقدان ادبی معتقدند این ترجمه از متن اصلی بسیار فاصله گرفته و خود اثری جداگانه به شمار می رود، اما شكی نیست كه قدرت شعری خیام نیز همچون نبوغ علمی او در سطح بالایی بوده است.اما در زمینه ریاضیات، كار خیام را می توان گامی به سوی اتحاد بخشیدن به جبر و هندسه دانست كه در قرن ٧١ م، توسط «دكارت» و «فرما» انجام گرفت. خیام عقیده داشت كه جبر تنها به كار بردن ترفندهایی برای به دست آوردن جواب نیست، بلكه دانشی است كه با هندسه ارتباطی عمیق دارد. او همچنین با تكیه بر روش های هندسی خود معتقد بود كه معادلات دارای درجه بالاتر از ٣ به هیچ وجه جلوه خارجی ندارند، چون ما در عالم مشهود تنها سه بعد داریم.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست