قاتلی که با سکوت می کشد

نمایش «قاتل بی مزد» این روزها در تماشاخانه سه نقطه روی صحنه می رود

نمایش «قاتل بی‌مزد» این روزها در تماشاخانه سه نقطه روی صحنه می‌رود. نمایشنامه این نمایش از معدود نمایش‌های اوژن یونسکو است که از زمان حیات خود نویسنده تا به امروز اجرا نشده و متن نمایش توسط گروه اجرایی از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه شده است. این نمایش توسط گروهی جوان آماده اجراشده است. نمایش قاتل بی‌مزد داستان شهری را روایت می‌کند که هم ابعاد آن شگفت‌انگیز است اما در این میان قاتلی وجود دارد که تمامی مردم شهر را به قتل می‌رساند و تمام مردم شهر قاتل را می‌شناسند اما در برابر این قتل‌ها سکوت می‌کنند در همین رابطه بامحمد فاتحی، کارگردان نمایش گفت‌وگویی صورت گرفته که می‌خوانید.

تاکید مدیران تئاتر کشور بر اجرای نمایشنامه‌های ایرانی است، این مساله شما را ترغیب به انتخاب متنی ایرانی نکرد؟

خیر، چون من معتقدم هنگامی که ما به کتاب‌هایی که در طول تاریخ نوشته شده نگاه کنیم موضوعات بسیاری را می‌توانیم پیدا کنیم که با وجود گذشت زمان همچنان نو و بکر باقی مانده است. گهگاه نوشتن یک نمایشنامه جدید یعنی نوشتن یک داستان قدیمی از نو ،که متاسفانه هیچ زاویه نگاه جدیدی به آن افزوده نمی‌شود. حال اگر ما به عنوان کارگردان دراماتورژ یا حتی بازیگر تحلیلی متفاوت از آن داستان یا نمایشنامه را به وجود بیاوریم می‌توانیم یک اثر نمایشی را (اگر حتی قرن‌ها پیش نوشته شده باشد) دوباره به روی صحنه بیاوریم و مخاطب هم از آن لذت خواهد برد. دوستانی که دایما در تلاشند که متون ایرانی در اولویت قرار بگیرند هم استدلال درستی دارند و استدلال‌شان این است که تفاوت‌های فرهنگی و زبانی مانع فهم تماشاگران از متون خارجی می‌شود. اما من و امثال من می‌گوییم زاویه دید باید شکل جدیدی به خود بگیردو اگر این زاویه نگاه در یک اثر هنری شکل بگیرد من می‌توانم بگویم تفاوت‌های فرهنگی نیز از بین خواهد رفت.

چرا تصمیم گرفتید در شرایطی که متن‌های زیادی برای اجرا وجود دارد متن توسط خود گروه ترجمه شود؟

زحمت ترجمه این متن را دکتر یحیی آذرنوش تقبل کرد و من هم گوشه‌یی از ویراست متن و همچنین تقابل برخی نقاط آن را با اصل متن انجام دادم. اما نکته‌یی که در انتخاب متن نمایشنامه برای من بسیار حایز اهمیت بود به روز بودن و همچنین پرداختن به مسائل اجتماعی از مهم‌ترین نکته‌هایی بود که برای انتخاب متن نمایشی همیشه در نظر می‌گیرم و فکر می‌کنم نمایش قاتل بی‌مزد همه این مسائل را در خود جا داده بود. علاوه بر این یک نکته هم به آن اضافه کنید نمایشنامه‌یی ناشناخته از یک نویسنده بزرگ و شناخته شده. این امتیاز بزرگی بود تا من اشتیاق زیادی برای انتخاب این نمایشنامه پیدا کنم. به تمام این امتیازها اضافه کنید این نمایشنامه تنها برای یک بار در فرانسه به اجرا رسیده. من فکر می‌کنم شما هم اگر در این شرایط تصمیم به کارگردانی تئاتر داشتید و متنی با این مشخصه‌ها در اختیارتان بود قطعا در اجرای آن تردید نمی‌کردید.

به نظرتان چرا بعد از حیات یونسکو این نمایشنامه چه در فرانسه چه در سایر کشورها اجرایی نداشته است؟

اجرا نشدن این نمایش در فرانسه نیاز به واکاوی‌های بسیاری دارد. اما روی صحنه نرفتن این نمایش در ایران را به وضوح می‌دانم دلیلش چیست. من این نمایشنامه را سه سال پیش به دبیرخانه جشنواره ارائه دادم که متاسفانه بازخوانان این جشنواره بسیاری از متن‌های دیگر را به این اثر ترجیح دادند.

باتوجه به این مساله که نمایشنامه‌های اوژن یونسکو همیشه تصویری از مرگ را نشان می‌دهد نمایش شما این مفهوم را چگونه نشان می‌دهد؟

تمرکز من در کارگردانی این نمایشنامه چندان روی مساله مرگ نبوده است بلکه بیشترین توجهم به علت مرگ‌هایی است که در این اثر رخ می‌دهد. نکته اینجاست که یونسکو در نمایشنامه‌هایش تنها به مرگ توجه می‌کرد، بله مسخ‌شدگی آدم‌ها و بحران هویت در نوع بشر هم اهمیت بسیاری برای او داشت.

در صحنه‌یی از نمایش شما شخصیتی وجود دارد به نام ننه چپق این شخصیت بیان‌کننده کدام دسته از جامعه است و غاز در فرهنگ فرانسه نماد چیست؟

باید یادتان باشد که این اثر در نهایت یک اثر سیاسی است و در تقابل با بسیاری از رفتارهای حکومت نازی‌ها نوشته شده.

شخصیت دنی که در این نمایش تنها فردی است که در برابر شخصیت معمار طغیان می‌کند و البته در این راه کشته می‌شود علت وجود این شخصیت در این نمایش چیست؟

دنی نشانه‌یی از طغیان بدون تفکر است؛ طغیانی که درست است که ماحصل شرایط شکل می‌گیرد اما همین طغیان بی‌تفکر موجب از بین رفتن دنی هم می‌شود.

در حال حاضر تمام کارگردان‌های تئاتر در تلاش هستند تا با چهره‌های معروف و حرفه‌یی تئاتر و سینما همکاری کنند شما چرا با بازیگران جوان این نمایش را آماده کردید؟

این نکته را باید متذکر شوید که اگر کسی را به عنوان بازیگر نمی‌شناسیم دلیل بر کم تجربه بودن دوستان نیست بلکه تا به امروز شرایط به گونه‌یی بوده که این بازیگران دیده نشده‌اند. بازیگرانی که در این اثر من را همراهی می‌کنند شاید به جز یکی دونفرشان همه پیش از این تجربه نمایشی داشته و دارند. اما وجود تجربه نمایشی در این بازیگران هیچ گاه مانع تلاش‌شان برای رسیدن به فرم و تحلیل‌های تازه نبوده است.

چرا تماشاخانه سه نقطه را انتخاب کردید؟

در عین حال که این سوال خوبی است به همان اندازه هم می‌تواند سوال بدی باشد. ما در ایران متاسفانه سالن‌های محدودی برای اجرای تئاتر داریم. متاسفانه بخش مدیریت فرهنگی کشور هیچ گاه به جدیت این مساله را پیگیری نکرده است. در این میان نوبت برای اجرا گرفتن در همین سالن‌های محدود منوط به انتظار در صفی طولانی است که گهگاه با تغییر مدیریت یا اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی شماره‌گیر این صف طولانی خراب می‌شود و شماره‌ها را پس و پیش صدا می‌زند. من نیز با توجه به این اوضاع و احوال تصمیم گرفتم که در سالنی اجرا بروم که کمتر این گونه از ماجراها، من و گروه اجرایی را اذیت کند. اگر زمانی مدیران و قانونگذاران به این نتیجه برسند که همان‌گونه که ما به سد و کارخانه و غیره و غیره نیاز داریم به سالن سینما، تئاتر، گالری و در کل زیرساخت‌های تولید آثار هنری هم نیاز داریم بسیاری از مشکلات جامعه هنری حل خواهد شد. این مساله را هم نباید از یاد ببریم که بسیاری از مشکلات فرهنگی که امروزه گریبانگیر جامعه ما است از همین عدم تمرکز روی هنر و فرهنگ شکل می‌گیرد. برای نشان‌دادن همین کم‌کاری در حوزه فرهنگ یک مثال کافی است: تهران هشت میلیونی و تعداد سالن‌های تئاتری که از تعداد انگشتان دو دست هم تجاوز نمی‌کند.

هر تماشاخانه‌یی ویژگی‌ها و معایبی دارد تماشاخانه سه نقطه چه ویژگی‌هایی دارد؟

حرکت به سوی راه‌اندازی تماشاخانه‌های خصوصی حرکت بسیار بزرگ و قابل تقدیری است اما تا حمایت مدیران فرهنگی کشور به معنای واقعی از این ماجرا شکل نگیرد این حرکت به سرانجام نمی‌رسد. امکانات اولیه از بزرگ‌ترین مشکلات اجرا در چنین تماشاخانه‌هایی است به هر حال باید یادمان باشد که در ابتدا این تماشاخانه‌ها کاربری غیرتئاتر داشتند و ما سعی می‌کنیم که کاربری تماشاخانه از آنها بیرون بکشیم، یکی حمام عمومی بوده و دیگری...

آیا تماشاگران این تماشاخانه تماشاگران تئاتر هستند یا مردم عادی؟

عمدتا تماشاگرانی که در این سالن‌ها حضور پیدا می‌کنند به خاطر چهره‌ها به این سالن‌ها نمی‌آیند. به خاطر پژمان جمشیدی یا مهناز افشار نیز به سالن‌های دیگر نمی‌روند بلکه این چهره‌ها بیشتر به خاطر خود تئاتر و تماشای یک تئاتر در این سالن‌ها حضور پیدا می‌کنند.

الهه حاجی‌زاده