اعتدال در تبلیغ دین و اخلاق

تبلیغ دین یکی از اصول اساسی برای هر مسلمان است و لازم است در مسیر تبلیغ دین، تمامی آداب اجتماعی رعایت گردد؛ زیرا دعوت دیگران به فکر، رفتار و نگرش صحیح، زمانی می‌تواند تاثیرگذار …

تبلیغ دین یکی از اصول اساسی برای هر مسلمان است و لازم است در مسیر تبلیغ دین، تمامی آداب اجتماعی رعایت گردد؛ زیرا دعوت دیگران به فکر، رفتار و نگرش صحیح، زمانی می‌تواند تاثیرگذار باشد که به دور از هرگونه رفتار غیراخلاقی و افراط و تفریط در آداب اجتماعی باشد.

اعتدال در امر تبلیغ دین و تعصبات دینی:

یکی از ملزومات امر تبلیغ، رعایت اعتدال است و این بدان معناست که فرد مبلغ با عملکرد صحیح خویش، شخصیت خود را به گونه‌ای معرفی نماید که مردم از دیدن و مراوده با ایشان احساس راحتی و مسرت نموده، به راهنمایی‌ها و سخنان وی تمایل نشان دهند. مطابق آیه “لم تقولون ما لا تفعلون”، فرد مبلغ در عملکرد خویش می‌بایست دقت کافی داشته باشد و با رعایت کامل موازین اخلاقی و شرعی، خود را به عنوان الگویی معتدل و مناسب در امور عبادی و اخلاقی معرفی نماید. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: “فقیه و دانای کامل کسی است که مردم را از رحمت الهی ناامید و از لطف و رحمت او مایوس نکند و آنها را از کیفر و مکر و مجازات‌های غافلگیرانه خداوند ایمن و آسوده ننماید”(۱.) در شان نزول آیه “لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی”(بقره/ ۲۵۶) آمده که پیش از نزول این آیه و به دلیل خیانت یهودیان به پیامبر(ص)، قرار بر هجرت یهودیان شد که تعدادی از فرزندان انصار که انسی با این یهودیان داشتند، قصد ترک مدینه به همراه یهودیان را نمودند. پدران آنها نه تنها به ایشان اجازه خروج ندادند، بلکه ایشان را مجبور به پذیرش اسلام نمودند. پیامبر(ص) با استناد به این آیه، فرمودند: “باید ندارد، شما اسلام را به آنها عرضه کنید، اگر پذیرفتند که پذیرفتند وگرنه اسلام اجباری هرگز نمی‌خواهیم. اکنون حقیقت و راه صحیح از ناصحیح روشن شده است، اگر راه ناصحیح را برگزینند، مشکل مربوط به خود آنهاست(و ما حجت را بر آنها تمام کرده‌ایم)“. بنابراین، برای آموزش هر نوع عقیده‌ای و لو عقاید حقه نیز باید از تمسک به اجبار، افراط و تندروی اجتناب کرده، با نرمی‌، ملاطفت اقدام به تبلیغ نمود. از این روست که رسول خدا (ص) می‌فرماید: “یسروا و لا تعسروا و سکنوا و لا تنفروا؛ آسان بگیرید و سخت مگیرید و رام کنید و رم ندهید”(۲.)

بی‌شک، تبلیغی که توام با خشونت، افراط و تندروی باشد، نه تنها در هدف خویش موفق نبوده و هیچ پیشرفتی نخواهد داشت، بلکه چنان تصویر متحجرانه‌ای از دین در ذهن انسان شکل می‌گیرد که تا مدتهای طولانی و گاه تا پایان عمر، این تصور غلط از بین نرفته، بلکه روز به روز تنفر وی از دین تعمیق می‌یابد. امام صادق (ع) در ضمن روایتی اصحاب را به رفق و مدارا با مردم و اجتناب از افراط و تفریط در امور توصیه فرموده؛ آن گاه حکایت زیر را برای آنها نقل می فرماید:

“مسلمانی همسایه‌ای نصرانی داشت. همسایه نصرانی به دعوت مسلمان، اسلام آورد. به هنگام سحر مرد مسلمان، نصرانی تازه مسلمان شده را جهت اقامه نماز صبح به مسجد برده و وی را دعوت به خواندن نماز، بدون هیچ محدودیتی نمود. ایشان نماز خواندند تا طلوع آفتاب. مرد نصرانی قصد رفتن به منزل خویش نمود که مرد مسلمان به جهت نزدیکی ظهر او را دعوت به ماندن در مسجد و خواندن نماز ظهر نمود. این امر در خصوص نمازهای عصر و مغرب و عشا نیز اتفاق افتاد. سحر روز بعد مرد مسلمان، نصرانی را به رفتن به مسجد دعوت نمود که نصرانی چنین گفت: برای این دین، یک آدمی بی‌کارتر از من پیدا کن، من آدمی بیچاره و عیالمندم. امام صادق(ع) در ادامه می‌فرمایند: او را داخل در چیزی (دین اسلام) کرد و (باز خودش) او را از همان چیز (اسلام) خارج کرد”(۳.)

این افراط و عدم اعتدال در تبلیغ دین به شدت مورد سوء استفاده دشمنان اسلام قرار گرفته و ایشان از این ناحیه، چهره‌ای خشن، افراطی و متحجر از دین اسلام برای غیر مسلمانان ارائه می‌نمایند که اثرات این تبلیغات مسموم با فعالیت شبانه‌روزی مسلمانان نیز قابل جبران نمی‌باشد. متاسفانه در این راستا افراد متدین و بی‌غرض نیز ناخواسته برای این دشمنان تبدیل به نیرویی در راستای اهداف و اغراض ضد اسلامی می‌گردند.

اعتدال در دعا و نماز:

در دعا، نیایش و عبادت نیز می‌بایست راه اعتدال را پیمود و زندگی را تنها وقف عبادت و نماز نکرد. عبادت و نماز بخشی از وظایف بشر است و انسان برای دستیابی به تکامل وظایف بسیاری چون، تلاش برای کسب روزی حلال، تعلیم و تعلم، جهاد، زکات و انفاق مالی و ... دارد. بنابراین تمرکز بر برخی از عبادات به معنا و مفهوم آن نیست که آدمی می‌تواند با آنها به کمال مطلق دست یابد. آدمی می‌باید همه امکانات و ظرفیت‌های وجودی خویش را شکوفا سازد و به کار اندازد. تمرکز بر امور عبادی و عدم اهتمام به مسائل و وظایف و تکالیف مختلف اجتماعی، سیاسی و ... می‌تواند او را از زندگی تکاملی باز دارد، چه اینکه هر ماموریتی که به انسان داده شده، بخشی از وجود و شاکله وجودی وی را کامل می‌سازد. بنابراین لازم است که انسان به همه ابعاد وجودی خویش توجه داشته باشد و اعتدال در امور عبادی را رعایت کند.

پی‌نوشتها:

-۱ نهج البلاغه فیض الاسلام، حکمت ۸۷

-۲ درالمنثور، ج۱، ص۴۶۵

-۳ وسائل‌الشیعه، ج۱۱، ص۴۲۷

مهدی امینیان