اپیدمی نشئگی

اعتیاد روندی صعودی را در پیش گرفته و در این بین, افغانستان نقش فراوانی در اشاعه آن دارد

افغانستان توانایی تولید سالانه ۱۰ میلیون کیلو تریاک را دارا است که این رقم ۹۳ درصد تریاک تولید شده در جهان است. این میزان می‌تواند سرانه‌ای را در حدود ۴۳/۱ گرم تریاک برای مردم دنیا رقم بزند.

اداره مرکزی آمار این کشور اعلام کرده است که در حدود ۲۵۰ هزار خانوار افغان در کشت تریاک در این کشور نقش دارند و علیرغم آن که سالانه در حدود ۲۰ هزار هکتار از مزارع خشخاش توسط نیروهای داخلی و خارجی نابود می‌شوند، اما هنوز در حدود ۱۲۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی افغانستان زیر پوشش خشخاش قرار دارد.

در سال ۲۰۰۹ قیمت هر کیلوگرم تریاک در داخل افغانستان به طور میانگین در حدود ۸۱ دلار آمریکا بود، اما این رقم در سال ۲۰۱۰ به حدود ۱۳۵ دلار رسیده است. این رقم در ماه‌های پایانی سال گذشته تا ۲۰۰ دلار هم رسیده است. مقایسه این رقم با قیمت‌های تریاک در سایر کشورهای دنیا نشان از سود آوری بالای تجارت تریاک و البته هرویین دارد. با این حال، اقداماتی در سال‌های اخیر در راستای کنترل تولید تریاک و کشت خشخاش در این کشور صورت گرفته که روند فزاینده تولید را در آن تحت کنترل درآورده است. طبق نظر سنجی که سازمان مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل انجام داده است، ۷/۲۶ درصد از کشاورزان در افغانستان به دلیل مسایل اعتقادی مانند اعتقادات دینی در مورد حرمت کشت خشخاش از فعالیت در این حوزه خودداری کرده‌اند. همچنین ۱/۱۶ درصد نیز بر اساس احکام ممنوعیت کشت خشخاش که توسط شوراهای محلی در استان‌های مختلف صادر شده، دست از کشت خشخاش کشیده‌اند. از آنجا که در این سال‌ها دولت مرکزی اقداماتی را در زمینه ریشه کنی مزارع کشت خشخاش عملی کرده است، این آمار از هراس ۱۶ درصد از کشاورزان از این موضوع خبر می‌دهد. گفتنی است عواملی نظیر ترس از زندان، قیمت پایین تریاک، هزینه‌های بالای تولید و امثالهم در کاهش رشد تولید خشخاش در این سال‌ها دخیل بوده‌اند.

گزارش‌های دولتی در افغانستان ادعا می‌کنند ۹۸ درصد از تولید کنندگان خشخاش افغان حاضرند از تولید این ماده افیونی دست بکشند؛ به شرطی که دولت جایگزین دیگری برای آنان فراهم سازد. آنان حتی حاضرند با درآمدی به اندازه نصف درآمد حاصل از کشت تریاک و خشخاش به کشاورزی ادامه دهند، اما دست از این فعالیت بکشند. در مناطق مرکزی این کشور، درآمد ناشی از کشت خشخاش تا ۳۰ درصد از سایر فعالیت‌های کشاورزی بیشتر است و این اختلاف حتی در نواحی شمال شرقی آن که از نظر آب و هوایی با کشت خشخاش هماهنگ‌تر است به ۵۰ درصد می‌رسد. گزارشی که اخیراً سازمان مبارزه با جرم و مواد مخدر سازمان ملل اعلام کرده است حکایت از آن دارد که در سال ۲۰۱۰، ۲۹ درصد از خانواده‌هایی که از تولید خشخاش دست کشیده‌اند، به تولید گندم روی آورده‌اند و بقیه به کارهای غیرکشاورزی متوسل شده‌اند و این موضوع، از عدم موفقیت دولت افغانستان در ایجاد فرصت‌های مناسب برای کشاورزان حکایت دارد.

● درآمد ملی هپروتی!

آمارهای رسمی دولت افغانستان نشان می‌دهند کل درآمد ناشی از کشت خشخاش در این کشور کاهش یافته و از یک میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷ به ۶۵۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۰ رسیده است. به علاوه، چون تعداد خانواری که درگیر تولید خشخاش‌اند، از ۵۰۹ هزار خانوار به ۲۴۸ هزار و ۷۰۰ خانوار رسیده، سرانه درآمد حاصل از این فعالیت ۲۴ درصد رشد کرده است. لازم به ذکر است که درآمد جهانی ناشی از تجارت مواد مخدر اعم از مواد قابل کشت و مواد آزمایشگاهی مخدر بیش از این ارقام است، به طوری که سازمان ملل تخمین می‌زند در سال ۲۰۰۹ درآمدی در حدود ۶۵ میلیارد دلار در جهان از این طریق حاصل شده باشد. این رقم به اندازه محصول ناخالص داخلی کشوری مانند کرواسی است.

روسیه، پاکستان، کشورهای اروپایی و ایران بازارهای عمده مواد مخدر در جهان به شمار می‌روند. این کشورها، رقمی در حدود ۶۶ درصد کل مواد مخدر تولید شده را در افغانستان مصرف می‌کنند. روسیه و اروپا رتبه‌های اول را در زمینه قاچاق و مصرف هرویین به خود اختصاص داده‌اند، به طوری که به ترتیب ۲۱ و ۲۶ درصد هرویین جهان را مصرف می‌کنند. تنها در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹، تعداد مصرف کنندگان هرویین در روسیه با رشدی ۴۰۰ درصدی مواجه شده که این موضوع، منجر به جذب بخش اعظم مواد مخدر به بازارهای این کشور شده است. هرویین در مقایسه با تریاک از اثرگذاری بیشتر (۱۰۰ برابر بیش از تریاک) و حمل و نقل و قاچاق ساده‌تر بهره می‌برد. از ۱۰ کیلوگرم تریاک می‌توان در حدود یک کیلوگرم هرویین تولید کرد و به همین دلیل، تولید هرویین در خاک افغانستان و قاچاق آن به سایر کشورها معضل تهدید کننده دیگری است که در سال‌های گذشته اثرات مخربی را در کشورهایی نظیر ایران، پاکستان و روسیه بر جای گذاشته است.

اخیراً حتی بخشی از مواد مخدر تولید شده در افغانستان به بازارهای چین قاچاق می‌شوند که آمارها از رقمی در حدود ۲۵ درصد قاچاق مواد مخدر به این کشور حکایت دارند. سایر کشورهای بزرگ مصرف کننده دنیا نظیر ایالات متحد آمریکا، اگر چه صاحب بازار بزرگی از مصرف مواد مخدر می‌باشند، اما بخش قابل توجهی از این مصرف توسط کشورهایی نظیر کلمبیا و مکزیک تأمین می‌شود، نه افغانستان.

در این میان، قاچاقچیان روسی از طریق مرزهای جنوبی خود با کشورمان و ترکیه و راه‌های دریایی مشترک با اروپا، عرضه مواد مخدر - به خصوص هرویین - را بر عهده دارند. روسیه سالانه در حدود ۱۷ میلیارد دلار بابت خرید مواد مخدر به قاچاقچیان افغان پول می‌پردازد و مواد مخدر را به حدود ۵/۲ میلیون مصرف کننده مواد در سراسر اروپا قاچاق می‌کند. این مبلغ جدا از پرداخت‌هایی است که به واسطه‌های ایرانی، تُرک و پاکستانی برای نقل و انتقال‌های بین‌المللی مواد صورت می‌گیرد.

چندی پیش، رویترز در مقاله‌ای روسیه را به عنوان کشوری معرفی کرد که سابقه طولانی در پنهان‌سازی مشکلات اجتماعی و اقتصادی خود دارد. روس‌ها به دلیل حس وطن پرستی که از گذشته ابرقدرتی اتحاد جماهیر شوروی با آنان همراه بوده، خود را تافته جدا بافته جهان می‌پندارند و بروز مشکلاتی نظیر وجود ۳۴/۲ میلیون نفر معتاد به هرویین را نمی‌پذیرند. این رقم، آمار سازمان ملل درباره تعداد معتادان به هرویین این کشور در ژوئن ۲۰۱۰ است و آمار منتشر شده توسط دولت روسیه، این رقم را ۸/۱ میلیون نفر تخمین می‌زند. جالب آن که هرویین زمانی در روسیه مخدری ناشناخته بوده، اما امروز به راحتی تهیه می‌شود. مرکز مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل معتقد است روسیه سومین مصرف کننده بزرگ هرویین در جهان است. متناسب با رشد این میزان معتاد به هرویین، نکته نگران کننده وجود ۵۲۰ هزار بیمار مبتلا به ایدز در این کشور است که البته از دید سازمان‌های رسمی بین‌المللی تعداد آنان حتی بیش از یک میلیون نفر می‌باشد.

● پیشتاز مبارزه با اعتیاد

بیش از ۸۰ درصد کشف و ضبط تریاک قاچاق جهان و ۲۸ درصد هرویین توسط کشور ما صورت می‌گیرد. تعداد افرادی که از سال ۱۹۷۹ در جریان درگیری‌های پلیس و قاچاقچیان مواد مخدر به شهادت رسیده‌اند، بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ پلیس است که در نتیجه تلاش برای مهار قاچاق مواد مخدر در کشورمان جان خود را از دست داده‌اند. این آمار و ارقام، مبیّن این حقیقت‌اند که علیرغم تمام تلاش‌هایی که در راستای پاکیزگی کشور از وجود مواد مخدر صورت گرفته، اما باید ریشه موضوع را به صورت جدّی جست‌وجو کرد و مورد تحلیل قرار داد.

در هر حال، همسایگی با افغانستان و افزایش زمینه‌های اعتیاد در بین کشورهای همسایه این کشور در کنار نابسامانی اوضاع سیاسی و اقتصادی افغان‌ها، تهدید منطقه ما و کشورهای همسایه است. عزم جدّی وجود ندارد که این معضل را به صورت منطقه‌ای رفع کند و به این ترتیب، تنها راه ممکن که البته، هم ریسک بالایی دارد و هم کارایی پایین، کنترل مرزها است، در حالی که باید کار را از اساس حل کرد.