وداع شیخ حجاج

« بنده به لطف مقام معظم رهبری بیست سال است که نماینده ایشان هستم و خیلی از الطاف ایشان تشکر می کنم دو بار تاکنون در سال های گذشته خدمت ایشان عرض کردم شایسته است کس دیگری را معین فرمایید, قبول نکردند و اخیراً نیز از ایشان خواسته ام تا اگر صلاح بدانند فرد دیگری را تعیین کنند که مسوول فرهنگی جدید با رئیس اجرایی جدید همکاری کند »

«... بنده به لطف مقام معظم رهبری بیست سال است که نماینده ایشان هستم و خیلی از الطاف ایشان تشکر می کنم. دو بار تاکنون در سال های گذشته خدمت ایشان عرض کردم شایسته است کس دیگری را معین فرمایید، قبول نکردند و اخیراً نیز از ایشان خواسته ام تا اگر صلاح بدانند فرد دیگری را تعیین کنند که مسوول فرهنگی جدید با رئیس اجرایی جدید همکاری کند...»

محمد محمدی ری شهری اینچنین با مسوولیت ۱۸ ساله به عنوان نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت وداع گفت و ناظران کنجکاو شدند تا بدانند دو بار استعفا در سال های اخیر از کجا ناشی شده است و چطور شد که شیخ حجاج عطای خدمت به راهیان سرزمین وحی را به لقایش بخشید.

هرچند روحانی ۶۳ ساله اهل شهرری عمر پرفراز و نشیبی داشته و قضاوت برخی از مشهورترین پرونده های تاریخ سیاسی ایران را بر عهده داشته است اما ۲۰سال حضور محمد محمدی ری شهری آنقدر که در یک سال اخیر او را خبرساز کرد، باعث نشده بود تا نامش راهی به رسانه ها بیابد.

محمد محمدی نیک به سال ۱۳۲۵ هجری شمسی در شهرری متولد شد و دوران تحصیلات ابتدایی را در همان شهر گذراند. ۱۴ ساله بود که وارد حوزه علمیه شهرری (مدرسه برهان) شد و تا سال ۴۰ که برای ادامه تحصیل راهی قم شد به تحصیل در آن مدرسه ادامه داد. او به مدت ۱۷ سال تا پیروزی انقلاب اسلامی مدارج عالیه تحصیلی و تدریس را در حوزه های علمیه قم، مشهد و نجف نزد استادان بزرگی همچون حضرات آیات عظام حاج میرزا علی مشکینی، حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی، حاج سیدمحمدباقر طباطبایی، حاج شیخ محمدعلی اراکی، حاج شیخ حسین وحیدخراسانی، حاج شیخ جواد تبریزی، حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی و مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری گذراند.

دوران تحصیل او در حوزه علمیه قم با آغاز مبارزات آزادیخواهانه مردم مسلمان ایران به رهبری امام خمینی (ره) همزمان شد. ری شهری جوان هم تحت تاثیر فضای حوزه پس از جریانات ۱۵خرداد ۱۳۴۲ با اهداف و دیدگاه های حضرت امام(ره) آشنا شد. ری شهری یک بار در تیرماه سال ۱۳۴۴ در سفری که به مشهد داشت، توسط ساواک دستگیر و به زندان محکوم شد. او یک سال بعد ضمن تمرد از شرکت در جلسه دادگاه تجدیدنظر ساواک به نجف اشرف رفت. وی در سال ۱۳۴۶ به ایران بازگشت و حدود ۱۸ماه در حوزه علمیه مشهد به تحصیل پرداخت. در همین مدت مجدداً تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و در دادگاه تجدید نظر بار دیگر به زندان محکوم شد.

ری شهری در سال ۱۳۵۶ به دلیل سخنرانی علیه رژیم شاه در حسینیه اصفهانی های آبادان توسط ساواک ممنوع المنبر شد. در گزارش آذرماه ساواک درباره محمدی ری شهری چنین آمده است؛ «یاد شده به مناسبت ماه محرم سخنانی پیرامون رهبری در اسلام ایراد نمود، یاد شده در دنباله سخنرانی شب قبل خود افزود طبق روایات (صحیحه) قبل از ظهور امام زمان باید در این سرزمین حکومت اسلامی برقرار گردد که برای امام زمان سرباز فداکار تربیت نماید.» وی به دلیل سخنرانی علیه رژیم در نهاوند، آبادان، مشهد، هرمزگان و زابل از سوی ساواک تحت تعقیب بود و در سفر به هرمزگان و زابل چند سخنرانی انجام داد که منجر به تظاهرات مردم علیه حکومت شاهنشاهی در این شهرها شد.

با وقوع انقلاب اسلامی ری شهری نیز مثل بسیاری از روحانیون مبارز وارد مناصب عمدتاً قضایی نظام تازه تاسیس شد و در سمت حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی شهرهایی چون دزفول، بهبهان، گچساران، بروجرد، رشت و گنبدکاووس به قضاوت پرداخت. اما مهم ترین و خبرسازترین قضاوت های ری شهری مربوط به دوران ریاست دادگاه انقلاب ارتش بود. از پرونده های مهمی که او در دوران مسوولیت پنج ساله خود در این سمت به آنها رسیدگی کرد می توان به پرونده «حزب منحله خلق مسلمان»، محاکمه متهمان به شرکت در کودتای نافرجام نوژه، رسیدگی به پرونده صادق قطب زاده، رسیدگی به اتهامات سران نظامی حزب توده و پرونده مهدی هاشمی اشاره کرد.

هنگامی که در سال ۶۳ با ادغام اطلاعات نخست وزیری و اطلاعات سپاه، وزارت اطلاعات تشکیل شد محمد محمدی ری شهری با رای نمایندگان مجلس به عنوان اولین وزیر اطلاعات تاریخ ایران انتخاب شد. بخش عمده یی از دوران وزارت ری شهری همزمان بود با سال های جنگ تحمیلی و به همین دلیل فعالیت اصلی دستگاه امنیتی زیرمجموعه وی در آن سال ها مبارزه با ستون پنجم دشمن و ترور و بمبگذاری و گروهک های ضدانقلاب بود.

با پایان دوران وزارت ری شهری، وی به دادستانی کل کشور منصوب شد و تا اوایل سال ۱۳۷۰ در این سمت خدمت کرد و همزمان به عنوان دادستان ویژه روحانیت منصوب شد. ری شهری سابقه دو دوره عضویت در مجلس خبرگان رهبری را نیز در کارنامه دارد. فعالیت های سیاسی محمدی ری شهری طی دوره کوتاهی از دهه ۷۰ گسترش بیشتری یافت. او در پانزدهم خرداد ۱۳۷۴ به همراه جمعی از چهره های مذهبی و سیاسی، جمعیت دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی را بنیان نهاد. این جمعیت پس از طی مراحل قانونی رسمیت یافت و هیات موسس آن به اتفاق آرا، ری شهری را به سمت دبیرکلی جمعیت انتخاب کردند.

ری شهری در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که به انتخاب سیدمحمد خاتمی انجامید، وارد رقابت با سایر کاندیداها شد اما نامزد ناکام این انتخابات لقب گرفت. یک سال پس از این انتخابات بود که جمعیت دفاع از ارزش ها با صدور بیانیه یی تعطیلی موقت فعالیت های سیاسی خود را اعلام کرد و به تبع این بیانیه ری شهری نیز از فعالیت های سیاسی رسمی کناره گرفت.

به استثنای دوره کوتاه جمعیت دفاع از ارزش ها، عمده فعالیت های محمدی ری شهری از اوایل دهه ۷۰ تا اکنون به فعالیت هایش به عنوان نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت مربوط است. وی در این دوران با ایجاد ساختار تشکیلاتی و کمیته های کارشناسی در زمینه های مختلف مربوط به حج و زیارت تحولی اساسی در حوزه فعالیت های نمایندگی ولی فقیه در حج ایجاد کرد. تاسیس مرکز تحقیقات حج با هدف تهیه متون تحقیقی و آموزشی در تبیین ابعاد مختلف حج و زیارت از دیگر اقدامات محمدی ری شهری در این دوران بود.

در اوایل سال جاری تلاش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تحت مدیریت اسفندیار رحیم مشایی برای الحاق سازمان حج و زیارت به این سازمان اعتراض محمدی ری شهری را در پی آورد. وقتی اردیبهشت ماه امسال در ادامه این تلاش ها احمدی نژاد با ابلاغ دستور ادغام سازمان حج به سازمان میراث فرهنگی به شورای عالی اداری این ادغام را شکلی قانونی بخشید و حکم انتصاب «علی لیالی» به سرپرستی سازمان حج و زیارت از سوی اسفندیار رحیم مشایی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی صادر شد، ری شهری نماینده ولی فقیه و سرپرست حجاج ایرانی این ادغام را برنتابید و اعلام کرد «از آنجا که موضوع حج و زیارت از شئون ولی فقیه است و بر اساس اطلاع واصله الحاق سازمان حج به میراث فرهنگی بدون اخذ نظر از مقام معظم رهبری انجام شده و حکم انتصاب سرپرست جدید نیز بدون هماهنگی با اینجانب صادر شده این اقدام مبنای قانونی ندارد.» پیرو این موضع گیری، دفتر حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت نظر ری شهری را به رئیس سازمان حج و زیارت ابلاغ کرد و از مصطفی قهرودی (رئیس سابق سازمان حج و زیارت) خواست بر اساس نظر نماینده ولی فقیه با جدیت به کار خود ادامه دهد. به دنبال این اتفاقات و مخالفت شدید علمای مذهبی و همچنین انتقادهای مجلس شورای اسلامی، مصوبه شورای عالی اداری در این باره پس گرفته شد و مشایی نتوانست ریاست سازمان حج را به مجموعه تحت مدیریتش اضافه کند اما حالا با گذشت چند ماه از آن ماجرا، انتشار خبر استعفای قهرودی از ریاست سازمان حج و انتصاب مجدد علی لیالی این بار از سوی وزارت ارشاد بار دیگر جدال های کهنه را به رسانه ها کشانده است.

این بار علاوه بر وداع رئیس سازمان حج، یگانه حامی او (محمدی ری شهری) نیز ساز خروج کوک کرده است. هرچند این بار نیز گمانه زنی هایی مبنی بر ارتباط این خروج ها با اختلافات پیشین با مقامات دولتی دهان به دهان می چرخد اما مدیر ارتباطات و اطلاع رسانی بعثه مقام معظم رهبری گفته انتصاب رئیس جدید سازمان حج با توجه به قانون با هماهنگی و موافقت نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت، آیت الله محمدی ری شهری صورت گرفته است. دلایلی که ری شهری در جلسه معارفه و تودیع رئیس جدید و قدیم سازمان حج برای استعفایش مطرح کرد نیز این سخنان را تایید می کند؛ «در حال حاضر دارای مشغله فراوانی هستم و به امور پژوهشی می پردازم و فقط در طول هفته یک روز فرصت پرداختن در حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت را دارم و با توجه به اینکه حج کار عظیمی است و نیازمند این است که فردی که در حوزه نمایندگی ولی فقیه قبول مسوولیت می کند بتواند وقت کافی به این زمینه اختصاص دهد و به امور رسیدگی کند، امیدوارم موافقت شود.»

به هر روی این روزها محمدی ری شهری که به عنوان آیت الله شناخته می شود و شنیده ها از برنامه وی برای کسب عنوان مرجعیت حکایت دارد، برای آنچه امور پژوهشی می نامد مهیای وداع با سازمان حج می شود. پوشیدن ردای مرجعیت از سوی چهره یی چون او می تواند خبرساز شود؛ خبری که دایره تاثیرگذاری اش تا انتشار رسمی در ابهام خواهد ماند.

امید ایران مهر