دیدار در پایان ماه عسل اوباما و لاتینی ها

نگاهی به یک سال مواجهه تل آویو و واشنگتن با نفوذ ایران

روند تحولات امریکای لاتین در روزهای منتهی به سفر رئیس جمهوری کشورمان به سمتی رفت که رهبران این منطقه بر سر یک انتخاب جدی در باره سیاست خارجی‌شان قرار گرفتند. حتی اگر شیمون پرز رئیس رژیم صهیونیستی انگیزه سفر ویژه خویش به این منطقه را از گسستن دوستی ایران و امریکای لاتین علنی نمی‌کرد، دید و بازدید‌های سیاسی مقام‌های امریکایی و اسرائیلی از برزیل‌-کشوری که امروز قلب سیاسی و اقتصادی امریکای لاتین شده است- به هر ناظری این پیام را می‌داد که امریکایی‌ها در این مرحله سودای بازگشت دوباره به صحنه منطقه را در سر می‌پرورانند.

چندین نشست ظرف روزهای گذشته در پایتخت‌های مهم امریکای لاتین برپا شد که همه آنها حاوی دعوت دوباره از کشورهای این منطقه برای شروع یک همکاری راهبردی با غرب بود.البته در این میان، دیدار شیمون پرز به دلیل آنکه رئیس رژیم صهیونیستی مستقیماًً روابط امریکای لاتین با ایران را هدف قرار داد جایگاهی ویژه دارد. پرز به صورتی صریح نسبت به همپیمانی نظام‌های سیاسی این منطقه بویژه برزیلی‌ها با ایران ابراز نگرانی کرد.

اتفاق مهمتر از تلاش پرز، راهبرد دیپلماسی اوباما برای گشودن دوباره چتر دوستی امریکا با این کشورها بود. رئیس جمهوری امریکا از ۹ ماه پیش (زمان اعلام اولویت‌های دیپلماسی کاخ سفید) از تغییر رویکرد واشنگتن نسبت به امریکای لاتین سخن گفت او شخصاً در اجلاس بزرگ رهبران قاره امریکا حضور یافت و با ادبیاتی آمیخته به عذرخواهی و تجدید نظر از رهبران امریکای لاتین خواست خصومت دوره بوش را فراموش کنند و باب همکاری دوباره با برادر بزرگتر دیروزشان بگشایند. او حتی در دیدار با چاوز، مشوق‌های اقتصادی و سیاسی چشمگیری عرضه کرد، وعده برداشتن تحریم کوبا را داد و از برقراری توازن در مراودات ایالات متحده با امریکای لاتین سخن به میان آورد.

اوباما همه سخن‌هایی که در محافل سیاسی امریکا در باره عواقب رویگردانی شرکای سنتی امریکا گفته شده بود را به دقت شنیده بود. استراتژیست‌های امریکایی ظرف این یک سال چند گزارش تحقیقی در باره نفوذ ۳ قدرت‌ چین، ایران وروسیه -در حیاط خلوت امریکا- منتشر کردند. در این گزارش‌ها از سرمایه‌گذاری گسترده چینی‌ها در بخش‌های زیرساختی و انرژی منطقه، مراودات وسیع ایران با ونزوئلا، کوبا و برزیل و قراردادهای کلان تسلیحاتی روسیه با کشورهای امریکای لاتین بشدت ابراز نگرانی شده بود. با این راهبرد دموکرات‌های کاخ سفید، ظرف این یک سال همه قوای دیپلماسی خویش را در امریکای لاتین به‌کار بستند تا تب «جنوب‌گرایی» و «غرب‌گریزی» نظام‌های سیاسی این منطقه را فرونشانند.

بنابراین سفر امسال رئیس جمهوری کشورمان به امریکای لاتین درفضایی کاملاً متفاوت صورت می‌گیرد. تهران در گام جدید خویش برای توسعه همکاری با این منطقه با مقاومت حریفان بین‌المللی روبه‌رو است. بی‌آنکه اعلام شود ما و دو حریف آشنای‌مان- امریکا و اسرائیل- به یک زورآزمایی جدی در صحنه امریکای لاتین کشیده شده‌ایم. مواجهه ما و امریکایی‌ها در این نقطه استراتژیک تا آنجا پیش رفته است که حتی برخی محافل غربی، شایعه لغو برنامه دیدار رهبر برزیل با هیأت ایران را دامن زدند. به این سبب که همزمان هیأت‌های بلندپایه‌ای از اروپا وامریکا به همراه پیشنهاد‌های تازه در پایتخت‌های این منطقه به سر می‌برند. واکنش امریکایی‌ها در ۴ سال گذشته نسبت به پیوندهای امریکای لاتین با ایران در حد ابراز نگرانی یا تهدیدات لفظی بود اما در دوره اوباما آنها از روش‌ها و تکنیک‌های دیگری مثل مشوق‌های کلان اقتصادی یا گشایش اعتبار مالی بویژه برای کشورهای فقیر این منطقه بهره می‌گیرند.

دیدار اخیر رئیس جمهوری کشورمان می‌تواند یک آزمون برای سنجش رویکرد رهبران امریکای لاتین باشد.

● حس مشترک خاورمیانه‌ای‌ها و امریکایی‌ها

اولین سخنی که روز استقبال گرم رئیس جمهور برزیل از احمدی‌نژاد بر قلم تحلیلگران امریکایی جاری شد این بود که اوباما و شیمون پرز نتوانسته‌‌اند رویکرد نگاه به شرق لولا و رهبران چپگرای این منطقه را تغییر دهند. نکته جالب اینجا است که سه نشریه پرنفوذ امریکا، وال استریت ژورنال، فاینشنال‌تایمز و نیویورک‌تایمز درگزارشی که از نگاه برزیل به ایران منتشر کرده‌اند این موضوع را مورد توجه قرار داده‌اند که رهبران چپگرای امریکای لاتین با این استقبال گرم از رئیس جمهوری ایران بر تداوم سیاست همکاری «جنوب جنوب» تأکید ورزیده‌اند.

مردان امریکای لاتین به مانند ایرانی‌ها ‌یک سال اول ریاست جمهوری اوباما را با تأمل و احتیاط سپری کردند. آنها نیز همه چیز را در باره سیاست خارجی جدید ایالات متحده به تصمیم‌های عملی کاخ سفید موکول کرده بودند.

چنان که در اجلاس فروردین ماه رهبران قاره امریکا مشخص شد رهبرانی مثل هوگو چاوز، لولا داسیلوا و اوو مورالس دو شرط واضح پیش روی اوباما قرار داده بودند اول، برداشتن تحریم‌های ایالات متحده علیه برخی کشورهای مستقل این منطقه بویژه کوبا. قصه تحریم کوبا از جهات گوناگون برای رهبران این منطقه اهمیت دارد. همه رهبران چپگرای منطقه، هاوانا را در جایگاه لیدر سیاسی خویش می‌بینند. این علاقه آنها در دیدارهایی که میان مقام‌های چپگرای این منطقه با کاسترو صورت گرفت نمایان شد از طرف دیگر تحریم کوبا در نظر کسانی چون چاوز و لولا به بزرگترین نماد تداوم سیاست‌های عصر امپریالیستی ایالات متحده در آمده است.

دوم،تغییر دکترین‌های سیاسی- نظامی واشنگتن در امریکای لاتین که از دوره ریاست جمهوری مونروئه در قرن نوزدهم تحت عنوان «حضور در حیاط خلوت ایالات متحده» پیاده می‌شد. دراجلاس بهار امسال و در حضور باراک اوباما، رهبران امریکای لاتین این بخش از خواسته خویش را بی پروا بیان کردند.

نشست سران کشورهای امریکایی با اتفاقاتی پرخبر همراه شد. آن روز دانیل اورتگا، رئیس جمهوری نیکاراگوئه، با یادآوری تاریخ مداخلات امریکا در امریکای لاتین بویژه نیکاراگوئه گفت: سیاست‌های تحمیلگرانه امریکا در قاره امریکا امروز سبب شده است که سران کوبا و پورتوریکو در این اجلاس حضور نداشته باشند. «اسکار آریاس» رئیس جمهور کاستاریکا به اوباما گوشزد کرد که سیاست‌های واشنگتن را در این حوزه تغییر دهد. او گفت: امریکا باید توجه بیشتری به همسایگان خود نشان دهد و این کار را نه به دلایل سیاسی، بلکه بدان علت باید انجام دهد که وجود کشورهایی مترقی، پیشرفته و باثباتی در اطرافش به نفع این کشور است.

به این صورت دوره یک ساله اوباما برای رهبران امریکای لاتین نیز دوره ارزیابی و سنجش بود آنها نیز همانند تهران، پکن یا دمشق رفتارها و تصمیم‌های اوباما در قبال مطالباتی که در اجلاس مهم بهار امسال مطرح کرده بود را با دقت محک زدند.

نتیجه‌ای که از این دوره آزمون و انتظار به دست آمده برای کاخ سفید چندان خوشایند نیست. هوگو چاوز که به عنوان اولین رهبر چپگرای امریکای لاتین حضور اوباما را در کاخ سفید خوشامد گفته بود به صراحت اعلام کرد که رئیس جمهوری امریکا جز تغییر لفظ و گفتار دیپلماسی امریکا کار دیگری صورت نداده است. «اسکار آریاس» رئیس جمهور کاستاریکا که بیشترین مراوده را با امریکایی‌ها دارد در ارزیابی سیاست‌های جدید امریکا در امریکای لاتین اعلام کرد: امریکا به طور کلی این منطقه را در اولویت خود قرار نخواهد داد و من امید زیادی نسبت به همگرایی امریکا با امریکای لاتین ندارم.

بنابراین خاطره دوستی امریکای لاتین با اوباما در یک سال گذشته به همان روبوسی‌های اجلاس بهاره قاره امریکا محدود ماند. هر دو شرطی که لولا و دوستانش برای همراهی با دموکرات‌های امریکا تعیین کرده بودند اکنون روی کاغذ مانده است.

همچنین روابط هاوانا و واشنگتن که اوباما گفته بود در اولین گام آن را متحول خواهد ساخت در همان سطح راکد گذشته باقی مانده است؛ ادامه تحریم واشنگتن علیه کوبا برای لولا و چاوز یک علامت ناامیدکننده است.

در حالی‌که کشورهای امریکا لاتین از ادامه تنش‌های دولت اوباما با کوبا شگفت‌زده بودند ناگهان، رویداد کودتای ۲۸ ژوئن هندوراس دومین ضربه را بر اعتماد رهبران این منطقه نسبت به واشنگتن وارد کرد. کودتای ژوئن هندوراس به حذف یکی از متحدان نام آشنای لولا و چاوز یعنی امانوئل زلایا منجر شد و همه خاطرات تلخ براندازی و سرنگونی حکومت‌های مردمی امریکای لاتین را زنده کرد. نکته قابل تأمل این بود که گروهی که قدرت را در هندوراس در دست گرفتند از متحدان جناح سرمایه‌داری این کشور بودند و اسناد بدست آمده نشان از آن داشت که آنها در گذشته از مرتبطین سازمان‌های اطلاعاتی امریکا هستند. اگر چه اوباما در کنفرانس سازمان کشورهای امریکایی (OAS) خواستار بازگشت سریع زلایا به قدرت شد اما عملاً هیچ فشار جدی به دولت کودتا در هندوراس وارد نکرد و بحران در طول تابستان حل نشده باقی ماند.

● نگاه گرم به تهران

استقبال گرم رهبران امریکای لاتین از چهره‌ای که امروز نماد مخالفت با سیاست سلطه‌جویی ایالات متحده شده این پیام روشن را دارد که تلاش‌های یک ساله کاخ سفید برای تغییر رویکرد به شرق این دولت‌ها راه به جایی نبرده است. «جیم لوب» کارشناس حوزه امریکای لاتین در تحلیل تازه‌اش این واقعیت را به روشنی منعکس کرده است. او نوشته: بیش از یک سال بعد از انتخاب اوباما به ریاست جمهوری امیدهای فراوانی برای تغییرات عمده در سیاست‌های منطقه‌ای امریکا به وجود آمد. این تحلیلگر غربی با قیاس ناامیدی خاورمیانه‌ای‌ها از اوباما با ملت‌های امریکای لاتین می‌نویسد: اقدام اوباما در رها کردن وعده قبلی خود در مورد بازگشت زلایا به قدرت و برگزاری انتخابات در ۲۹ نوامبر یک عقب‌نشینی خطرناک برای وی بود که باعث سرخوردگی متحدین منطقه‌ای امریکا شد.

نیویورک تایمز نیز در گزارش خود از پذیرایی گرم رهبران امریکای لاتین از احمدی نژاد بر این نکته تأکید دارد که در حیاط خلوت ایالات متحده، اوباما را آنگونه می‌نگرند که در پایتحت‌های خاورمیانه. مدیر خبرگزاری IPS، وابسته به نئومحافظه‌کاران در امریکا، با اشاره به پیوندهای تازه امریکای لاتین با کشورهای مستقل خاورمیانه نظیر ایران می‌گوید: اوباما با سخنرانی‌های مهیج خود و وعده تغییرات اساسی در سیاست خارجی امریکا نسبت به دولت بوش باعث افزایش امیدواری دولت‌های منطقه در خاورمیانه و امریکای لاتین شده بود. او در نشست کشورهای امریکایی در ترینیداد، قول داد تا روابط امریکا با همسایگان جنوبی‌اش بر پایه احترام متقابل باشد و فصل جدیدی را در روابط خود با کوبا آغاز نماید. به همین صورت اوباما در سخنرانی تاریخی‌اش در قاهره، از یک شروع جدید در روابط بین امریکا و مسلمانان بر پایه احترام و رفتار متقابل خبر داد. اما شکست‌های اوباما در تحقق این رؤیاهای شیرین کافی بود تا میدان برای افزایش نفوذ ایران، چین و روسیه در این منطقه مهیا شود.