چرا سرعت ابتلا به ایدز در ایران زیاد شده

تا مدت ها حرف زدن درباره بیماری «ایدز» با ملاحظات اخلاقی همراه بود و در رسانه ها اسمی از این بیماری برده نمی شد و مردم ایدز را مختص جوامع بی بند و بار غربی می دانستند

تا مدت‌ها حرف‌زدن درباره بیماری «ایدز» با ملاحظات اخلاقی همراه بود و در رسانه‌ها اسمی از این بیماری برده نمی‌شد و مردم ایدز را مختص جوامع بی‌بند و بار غربی می‌دانستند...

از ورود این بیماری در کشور زمان زیادی نمی‌گذرد؛ سال ۱۳۶۶ یک کودک ۶ ساله مبتلا به هموفیلی که فرآورده‌های خونی آلوده دریافت کرده بود، اولین قربانی بیماری ایدز در کشور بود. شاید بتوان گفت سال‌ها بعد از ورود ایدز در ایران وجود این بیماری در کشور انکار می‌شد، اما با افزایش ایدز به‌خصوص در بین معتادان تزریقی، کم‌کم نگرانی‌ها بیشتر شد و ملاحظات کمی رنگ‌ و بوی واقعیت به خود گرفت. در چند سال اخیر و با کم‌شدن موارد ابتلا از طریق تزریق، آمارها نشان می‌دهد انتقال از طریق جنسی در حال افزایش است. وزیر بهداشت چندی پیش نسبت به آتشفشان ایدز از راه جنسی هشدار داده بود: «اگر همین روند رشد ایدز از طریق روابط جنسی ناسالم طی شود، در ۱۰ سال آینده، ۵۰ درصد بیماران از طریق جنسی مبتلا شده‌اند.» در چند روز گذشته یکی از اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در مورد سرعت گرفتن شیوع بیماری ایدز هشدار داده بود.

معمولا وزارت بهداشت هر ۳ ماه یک بار آمار مبتلایان به ایدز و الگوی انتقال را اعلام می‌کند. هر بار که این آمار بیان می‌شود، تعداد مبتلایان و تعداد زنان مبتلا بیشتر شده است. براساس آخرین برآورد وزارت بهداشت، بیش از ۲۴ هزار نفر مبتلا به ایدز در کشور شناسایی شده‌اند که ۸/۹۰ درصد آنها را مردان و ۲/۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. در مقایسه این آمار با مواردی که ابتلای آنها در سال ۹۰ گزارش شده، علت ابتلا اعتیاد تزریقی ۵/۶۲ درصد و برقراری روابط‌جنسی ۲/۲۱ درصد گزارش شده است. چندی پیش دکتر جواد نظری‌مهر، عضو هیات رییسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، با انتقاد از شیوع بیماری‌ ایدز در کشور گفته بود: «متاسفانه سرعت شیوع این بیماری در کشور با وجود تمهیدات وزارت بهداشت افزایش‌یافته، در حالی که شیوع ایدز در کشورهای اروپایی سیر نزولی پیدا کرده و این با برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های آموزشی محقق شده است.» اما آیا واقعا سرعت شیوع بیماری ایدز در کشور افزایش‌یافته است؟

● نگرانی از شیوع ایدز از طریق جنسی و افزایش ابتلای زنان

دکتر عباس‌ صداقت، رییس اداره کنترل ایدز وزارت بهداشت، برای پاسخ به این سوال ابتدا روند جهانی اپیدمی ایدز را بیان می‌کند: «براساس آخرین آماری که سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت به دست آورده‌اند، وضعیت اپیدمی ایدز در جهان در سال‌های اخیر در حال کند شدن است و علت آن تاثیر برنامه‌‌های مداخلاتی، اطلاع‌رسانی، آموزش و سرمایه‌گذاری به‌خصوص در کشورهای زیر صحرای آفریقا است اما این روند رو به کاهش در همه جای جهان یکسان نیست. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، در منطقه اروپای شرقی، آسیای میانه و جنوب‌شرقی موارد جدید HIV روند فزاینده داشته و اگر مداخلات موثر انجام نشود، این روند روبه‌رشد خواهد بود. کشور ما در منطقه مدیترانه‌شرقی است که در این منطقه برنامه‌های جامع و گسترده‌ای در کشورها برای کنترل ایدز وجود ندارد و اطلاعات رفتاری در مورد گروه‌های پرخطر ناقص و ضعیف است. براساس یافته‌های سازمان جهانی بهداشت، اگر مداخلات موثر نداشته باشیم، بیماری ایدز روند روبه‌رشدی خواهدداشت. از سوی دیگر، کشور ما همسایگانی دارد که برخی نظام سلامت کاملی ندارند و برنامه‌های کنترلی برای ایدز به خوبی در آنها اجرایی نشده است. نکته مهم‌تر آنکه جمعیت کشور ما جوان است و جوانان در معرض تهدید این ویروس قرار دارند. علاوه بر آن، در سال‌های اخیر شیوع مصرف مواد روانگردان، داروهای محرک، آمفتامین‌ها مانند شیشه، کریستال‌ و قرص‌های مشابه تهدید دیگری است که با شیوع بیماری ایدز ارتباط دارد بنابراین کشور ما در منطقه‌ای واقع شده که وضعیت ایدز در آن نگران‌کننده است.» رییس اداره کنترل ایدز در ادامه به برنامه‌های موفق وزارت بهداشت در کندکردن الگوی انتقال بیماری ایدز از طریق معتادان تزریقی اشاره می‌کند: «خوشبختانه مداخلات ما اواخر سال ۷۰ و اوایل ۸۰ در قالب برنامه‌‌های کاهش آسیب‌ باعث شد شیوع ایدز در بین مصرف‌کنندگان تزریقی موادمخدر کاهش پیدا کند و به عنوان الگوی موفق مورد تایید سازمان بهداشت جهانی قرار گیرد اما واقعیت این است که سیر طبیعی اپیدمی بیماری ایدز به گونه‌ای است که الگوی انتقال در بین گروه‌های پرخطر به چرخش درمی‌آید و وضعیت اپیدمی را تغییر می‌دهد. به همین دلیل نظام مراقبت ما به شکلی طراحی‌شده که گروه‌های پرخطر را از نظر رفتاری و سرولوژی رصد و اطلاعات را برای پیش‌بینی آینده تکمیل‌تر و به ما گوشزد می‌کند که اگر مداخلاتمان را مطابق با روند اپیدمی بیماری طراحی نکنیم، در آینده‌ای نه‌چندان دور با افزایش انتقال از طریق جنسی و افزایش ابتلای زنان به این بیماری مواجه خواهیم بود.» به گفته دکتر صداقت، نگرانی اصلی در مورد بیماری ایدز در حال حاضر افزایش انتقال از راه جنسی است.

● برنامه‌های آموزشی کافی نیست

یکی از مهم‌ترین اقدام‌هایی که می‌توان برای پیشگیری از ابتلا به ایدز انجام داد، آگاه‌کردن مردم و اطلاع‌رسانی گسترده‌ است، اما این آموزش‌ها تاکنون پررنگ نبوده است و مستمر وجود ندارد. دکتر صداقت در این زمینه اعتقاد دارد: «آموزش و پرورش متولی آموزش کشور و یکی از اعضای کمیته کشوری کنترل ایدز است. از آنجا که این بیماری مبتنی بر رفتار و الگوهای رفتاری است، عوامل اجتماعی بر آن تاثیر دارد بنابراین نهادها و سازمان‌های مرتبط باید با هم همکاری کنند. در یکی دو سال اخیر، رسانه‌ها به‌خصوص صدا وسیما در زمینه آموزش وارد شدند ولی برنامه‌هایشان کافی نیست.» رییس اداره ایدز بر آموزش نوجوانان و جوانان که بیشتر در معرض خطر قرار دارند، تاکید می‌کند: «باید در مدارس در مقاطع مختلف تحصیلی برنامه‌‌های توانمندسازی دانش‌آموزان در قالب مهارت‌های زندگی وجود داشته باشد تا بتوانند رفتار سالم را از ناسالم و محیط سالم را از ناسالم شناسایی و بحران‌ها را مدیریت کنند.» حتی در دانشگاه‌ها نیز چنین آموزش‌‌هایی وجود ندارد. به گفته دکتر صداقت، هسته‌های دانشجویی آموزش‌هایی را شروع کرده‌اند که باید تقویت شود و افزایش پیدا کند.

● رسانه‌ها اطلاع‌رسانی کنند

دکتر مینو محرز، رییس مرکز تحقیقات ایدز و استاد عفونی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز با ابراز نگرانی از افزایش موارد انتقال ایدز از راه جنسی، تنها راه جلوگیری از افزایش ابتلا به ایدز را آموزش و اطلاع‌رسانی می‌‌داند: «علت سرعت‌گرفتن افزایش ابتلا به ایدز، کم‌کاری رسانه‌ها و افزایش مصرف مواد محرک است چون رفتارهای پرخطر محافظت نشده را بیشتر می‌کند و مصرف این مواد در حال افزایش است. از سوی دیگر، تخمین‌زده می‌شود بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار فرد مبتلا به ایدز در کشور داشته باشیم که افرادی که هنوز شناسایی نشده‌اند، بیشتر از راه جنسی مبتلا شده‌اند.» دکتر محرز به تجربه موفق سایر کشورها اشاره می‌کند: «کشورهایی که توانسته‌اند سرعت سیر ابتلا به ایدز را در کشورشان کم کنند، فقط با همکاری تمام سازمان‌ها و بالابردن آگاهی مردم و آموزش مستمر به این موفقیت رسیده‌اند. باید بدانیم وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد، همکاری آموزش?وپرورش و رسانه‌ها هم بسیار تعیین‌کننده است.» به گفته دکتر محرز، باید برنامه‌ها را به گونه‌ای طراحی کنیم که آگاهی مردم نسبت به بیماری ایدز افزایش پیدا کند و افراد در معرض خطر، از خدمات مشاوره‌ای بهره‌مند باشند.

● فقر و بالارفتن سن ازدواج با افزایش آمار ایدز مرتبط‌اند

زنان یکی از گروه‌های پرخطر در معرض ابتلا به بیماری ایدز هستند و موارد ابتلای آنها نیز روبه‌افزایش است. ابتلای بیشتر زنان به ایدز افزایش موارد انتقال از راه جنسی را نشان می‌دهد و اینکه آنها می‌توانند فرزندان خود را نیز مبتلا کنند. رییس کمیسیون بهداشت مجلس در مورد سرعت افزایش تعداد مبتلایان به ایدز و افزایش انتقال این بیماری از راه جنسی اعتقاد دارد: «بالا رفتن سن ازدواج و اینکه جوانان به دلیل مساله اشتغال نمی‌توانند به موقع ازدواج کنند، باعث می‌شود به انحراف کشیده شوند. علاوه بر آن، هرچه فقر در جامعه بیشتر شود، بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی بیشتر می‌‌شود به گونه‌ای که برخی افراد برای سیر کردن شکم خود و خانواده‌شان دست به هر کاری می‌زنند.»

دکتر حسینعلی شهریاری، به زنان روسپی و خیابانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه زنانی که همسر معتاد یا بزهکار دارند یا دختران خیابانی که به دلیل اعتیاد والدین از خانه رانده شده‌اند و حتی زنانی که در فقر به سر می‌برند، در معرض خطر هستند و دولت باید به این مساله توجه ویژه?ای داشته باشد.» دکتر شهریاری ایدز را یک معضل چندوجهی می‌داند و توضیح می‌دهد: «ایدز یک بیماری است که علت آن مسایل اجتماعی جامعه مانند اعتیاد، فقر و ازدواج است و نمی‌توان از وزارت بهداشت انتظار داشت به تنهایی برای آن برنامه‌‌ریزی کند. از آنجا که سن برقراری روابط نامشروع کاهش پیدا کرده، آموزش‌ها باید از مدارس آغاز شود و تا دانشگاه ها ادامه یابد.»

وزارت بهداشت برای کمک به زنان آسیب‌پذیر مراکزی را طراحی کرده تا به آنها مشاوره و آموزش داده شود. به گفته رییس اداره ایدز وزارت بهداشت، تاکنون ۲۲ مرکز در سراسر کشور برای دسترسی زنان در معرض خطر به خدمات پیشگیری و کاهش آسیب راه‌اندازی شده که تا پایان سال ۱۰ مرکز دیگر به آن اضافه خواهد شد. از آنجا که عامل و آسیب ناشی از رفتارهای پرخطر معمولا مشترک است، مراکز کاهش آسیب با عنوان مراکز گذری و درمان‌های نگهدارنده راه‌اندازی شده تا زنان بتوانند به آنها مراجعه کنند اما آنچه بیش از همه اهمیت دارد، این است که انگار هنوز آتشفشان ایدزی که وزیر بهداشت سال گذشته در مورد آن هشدار داده جدی گرفته نشده و هنوز همکاری‌ جدی بین سازمان‌ها برای آموزش و اطلاع‌رسانی و پیشگیری از این بیماری وجود ندارد.

مهدیه آقازمانی