مفاهیم کلیدی ارتباطات

تقابل دوتایی مقوله ای تحلیلی است كه از ساختارگرایی گرفته شده است و از آن برای نشان دادن نحوه تولید معنا از نظام های دو اصطلا حی دومعنایی استفاده می شود

در مطالعات فرهنگی و ارتجاعی، جست‌وجو برای اطلا‌عات دقیق بسیار اهمیت دارد چرا كه جهان اجتماعی، موضوع مطالعه و مطالعات ارتباطی در زمره علوم دقیقه قرار ندارد. تعدادی از اصلا‌حات از رشته‌های علمی تثبیت‌شده‌ای چون جامعه‌شناسی، روانشناسی، زبانشناسی و فلسفه و نظریه ادبی در این رشته به عاریت گرفته شده‌اند. یكی از این اصطلا‌حات، اصطلا‌ح «رمزگشایی انحرافی» است كه اولین بار اومبرتو اكو آن را به كار برده است تا فرایند اختلا‌ف رمزگذاری و رمزگشایی توسط دو كد متفاوت را توصیف كند. غیبت یكی از مفاهیمی است كه از نشانه‌شناسی و ساختارگرایی وام گرفته شده است و به كنارگذاری معنادار یك نشانه و یا یك عنصراز جایگاهی در یك محور همنشین اطلا‌ق می‌شود كه آن نشانه می‌توانسته در آنجا اشغال كند. «لنگراندازی» اصطلا‌حی است كه اولین بار رولا‌ن باروت برای توصیف شیوه اصلی تاثیرگذاری كلمات بر تصاویر‌ كه غالبا شكل تجاری دارند‌ به كار برده است به طور كلی می‌توان مفاهیم برجسته مطرح در علوم ارتباطات را به شكل الفبایی تنظیم كرد و این كتاب لغت‌نامه‌ای برای چنین كاركردی است.

«بنیان» مفهومی‌است كه از تجزیه و تحلیل ماركس از جوامع مختلف و تغییرات اجتماعی منسوب به آنان گرفته شده است‌ ماركس طرفدار دیدگاهی ماتریالیستی از تاریخ بود كه بر اساس آن تغییرات در جامعه‌ها توضیح داده می‌شوند.

● رفتارگرایی:

فلسفه علم اجتماعی است كه بر تجزیه و تحلیل آزمایشی رفتار مبتنی است و از این رهگذر روی كنش‌های مشاهده پذیرتر تمركز می‌كند. سوگیری اصطلا‌ح متعارف برای تحریف‌های استنباطی در رسانه‌هاست كه ناشی از پیش داوری تعمدی و یا سهل‌انگاری غیرعمدی است. مشكل درخصوص مفهوم سوگیری این نیست كه رسانه‌ها از منافع باید ایدئولوژی خاص عاری هستند و یا اینكه می‌توانند این اتهام را رد كنند كه دیدگاه‌های معینی را بیشتر وا رزشمندانه‌تر از دیگر دیدگاه‌ها بازنمایی كنند.

تقابل دوتایی مقوله‌ای تحلیلی است كه از ساختارگرایی گرفته شده است و از آن برای نشان دادن نحوه تولید معنا از نظام‌های دو اصطلا‌حی (دومعنایی) استفاده می‌شود. دوتایی‌هایی از این جنس البته یكی از ویژگی‌های فرهنگ هستند و نه صفت ممیزه طبیعت. آنها محصولا‌ت نظام‌های دلا‌لت‌كننده‌اند و كاركردنشان این است كه ادراك ما را از جهان طبیعی و اجتماعی به نظام و به معنا ساخت‌بندی كنند. اخبار رسانه‌ها، جهان را بیشتر اوقات به مقوله‌های تقابل دوتایی ساخت‌بندی می‌كند. اما پس از آن با این مشكل دست به گریبان می‌شودوشد كه چگونه با مردم و رخدادهایی كه به سادگی با این مقوله‌ها تطبیق نمی‌كنند، برخورد كند.«دوتایی‌ها» كاركردشان این است كه معناها را سامان دهند و ممكن است متوجه شوید كه دگرگونی در یك دوتایی بنیادی از یك گزارش دیگر سردرآورده است. یكی از مقولا‌تی كه رومن یا كوبسن روی آن تكیه می‌كرد، همین مقوله‌های دوتایی بود. او اعتقاد داشت كه ما بر اساس همین مقولا‌ت دوتایی فكر می‌كنیم و آنها را در برابر یكدیگر قرار می‌دهیم.

مقولا‌تی از قبیل «مرد/زن»، «سیاه /سفید»، «بزرگ / كوچك»، «شرق /غرب» و دریدا اعتقاد داشت كه یكی از طرفین این مقولا‌ت خود را برطرف دیگر به نحوی تحمیل می‌كند و ارزش‌های طرف مقابل را نادیده می‌گیرد. همین تحمیلی كه به نابرابری جنسی (مردسالا‌ری) یا شرق‌ستیزی منجر می‌شود.

مبارزه، فرایند اقناع هماهنگ و سازمان‌یافته برای تاثیرگذاری بر انكار و رفتار عمومی‌است كه معمولا‌ رسانه‌های گروهی در تلا‌ش برای دستیابی به مجموعه‌ای از هدف‌های مشخص، آن را ساماندهی و اجرا می‌كنند. در وضعیت‌های معین، ‌خود رسانه‌ها ممكن است مبارزات را راه بیندازند و تقویت‌كننده‌رسانه‌ها كه مدعی‌اند افكار عمومی‌را بازتاب می‌دهند و از جانب مردم و رهبرانشان با بینندگان خود سخن می‌گویند، همیشه بخشی از ستیزها و فرایندهای كلی‌تر سیاسی و اجتماعی بوده است.

به فرایند انسداد، نظارت بر تمام یا بخشی از یك پیام اصلی ،سانسور می‌گویند. سانسور به شكل آگاهانه یا ناآگاهانه اعمال می‌شود. واضح‌ترین و سازمان یافته‌ترین فرایند سانسور در ارتباط با رسانه‌ها به چشم می‌خورد. سانسور را معمولا‌ یك مراقبت لا‌زم معرفی می‌كنند كه برای صیانت از منافع ملی صورت می‌گیرد. فروید بدوا در نظریه روانكاوی یك عامل ذهنی به نام سانسورگر را مطرح كرد كه مسئول وا‌پس‌زنی و تحریف آن رویایی است كه از تداعی‌های اجتماعی غیرقابل قبول و یا دردناك حافظ ناشی می‌شود كه در ناخودآگاه تثبیت شده‌اند.

زمینه‌های سانسور ناخودآگاه، موضوعات غیرمنتظره، تهدیدكننده و نامطلوبی است كه برای ما هول‌آور است. اصلی، وجود دارد كه بر اساس آن، هرجا انتخاب باشد، معنا هم هست. این اصل یكی از اصول بنیادین در ارتباطات به حساب می‌آید. همه كدها مستلزم انتخاب‌های پارادایمی هستند كه در آنجا اهمیت چیزی را كه انتخاب شد، می‌توان فقط با مقایسه آن با چیزی كه انتخاب نشد، ‌سنجید. انتخاب، اغلب با زنجیره‌ای خاص همنشین می‌شود تا شیوه كار زبان را نشان دهد.

نویسنده: تام اسولیوان

ترجمه: امیرحسین رئیس‌زاده

نشر: فصل‌تر

امین فیروزگر‌