دیابتی ها ورزش را جدی بگیرند

مشکلی که بیماران دیابتی با آن دست به گریبان اند, قند خون بالاست یعنی می توان انتظار داشت که با کنترل بهتر قندخون تا حدود زیادی مسایل و مشکلات طبی آنها برطرف شود

مشکلی که بیماران دیابتی با آن دست به گریبان‌اند، قند خون بالاست؛ یعنی می‌توان انتظار داشت که با کنترل بهتر قندخون تا حدود زیادی مسایل و مشکلات طبی آنها برطرف شود. کنترل قند خون باعث می‌شود که بیماران دیابتی از آسیب‌های چشمی، کلیوی، قلبی و عصبی تا حدود زیادی در امان باشند. از فاکتورهای مداخله‌گر مثبت در کنترل قندخون بیماران دیابتی می‌توان به فعالیت‌های جسمانی مداوم و منظم اشاره کرد. به همین دلیل، عدم کناره‌گیری بیماران دیابتی از ورزش در کلیه سنین حایز اهمیت است. با توجه به شرایط متفاوت این بیماران باید هنگام توصیه آنها به ورزش، نکات ویژه‌ای را مد نظر داشت...

ورزش، گلوکز و گلیکوژن را در داخل ماهیچه‌های بدن می‌سوزاند؛ البته این پدیده در صورتی رخ می‌دهد که دیابت کنترل شده باشد و در حین ورزش و بعد از آن، قندخون وارد ماهیچه‌ها شود و سطح گلوکز و گلیکوژن را به حد طبیعی برساند. نبود برنامه‌های منظم ورزشی در بیماران دیابتی عکس‌العمل به انسولین را از بین می‌برد چون عضلات و کبد عادت می‌کنند گلیکوژن بیشتری ذخیره کنند. ورزش بیماران دیابتی به صورت تمرین‌های هوازی است. تمرین‌های هوازی هم به فعالیت‌هایی گفته می‌شود که با مصرف اکسیژن توام باشد.این نوع تمرین‌ها دستگاه‌هایی را که برای سلول‌های بدن اکسیژن تهیه می‌کنند، فعال می‌نمایند. به دنبال انجام تمرین‌های هوازی، تغییرات سودمند و مفیدی در ریه‌ها، قلب و عروق خونی ایجاد می‌شود. با انجام تمرین‌های هوازی، بدن هوای بیشتری را به ریه‌ها منتقل می‌کند. به طور معمول تمرین‌های هوازی به فعالیت‌های استقامتی گفته می‌شود که به سرعت زیاد نیاز ندارند.

در واقع هنگامی که انواع تمرین‌های هوازی عنوان می‌شود، بهترین تمرین هوازی دویدن در مسافت‌های طولانی و با آهنگ آرام است. این تمرین‌ها عبارتند از اسکی، صحرانوردی، شنا، دویدن آرام، دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی و...

● تاریخچه

امروزه محققان دریافته‌اند که استراحت در درمان بیماران دیابتی کار نادرستی است. مطالعات نشان داده است که استراحت در تخت برای مدت حداقل ۷ روز باعث اختلال در متابولیسم قند خون می‌شود. در سال ۱۹۰۰ محققان دیابت دریافته‌اند که ورزش باید در توانبخشی بیماران دیابتی مورد استفاده قرار گیرد. در سال ۱۹۱۹ دانشمندان به اثبات رساندند که ورزش می‌تواند باعث کاهش میزان قند خون شود. در سال ۱۹۲۶ لارسن گزارش کرد که ورزش می‌تواند اثرات پایین آورنده قندخون توسط انسولین را بیشتر کند و بنابراین باعث کاهش نیاز انسولین در بیماران وابسته به انسولین شود. در نتایج مقاله لارسن ذکر شده است که ورزش منظم در بیماران دیابتی اساس درمان دیابت است.

● ورزش باید وارد زندگی دیابتی‌ها شود

افراد مبتلا به دیابت که ورزش می‌کنند باید بدانند که چگونه فعالیت‌های بدنی روی متابولیسم قندخون اثر می‌گذارد و از اثرات سودمند ورزش منظم و کاهش خطرات بالقوه ورزش سود ببرند. به خاطر داشته باشید ورزش حتی برای افراد سالم نیز خطرات اندکی دارد و خطرش مختص افراد دیابتی نیست. برنامه ورزش دیابتی‌ها با اهداف زیر باید صورت گیرد:

▪ کمک به کنترل قندخون مطلوب

▪ ارتقای کیفیت زندگی

▪ پیشگیری از عوارض دیابت

● برنامه منظم ورزشی و کنترل دیابت

در ورزش‌های درازمدت مشاهده شده که حساسیت سلو‌ل‌ها به انسولین افزایش می‌یابد که این امر در بهبود وضعیت بیماری دیابت به خصوص بیماران دیابتی غیر وابسته به انسولین بسیار بااهمیت است.اگر ورزش در شرایط مناسب صورت گیرد، یعنی بیمار قندخون به نسبت کنترل شده داشته باشد، غلظت گلوکز پلاسما را ثابت نگه می‌دارد که علت این رویداد توازن بین برداشت گلوکز توسط عضلات و تولید مقابل گلوکز در کبد است.

● ورزش و کنترل وزن در دیابتی‌ها

یک برنامه صحیح کنترل بیماری قند در بیماران دیابتی غیروابسته به انسولین به کاهش وزن این بیماران کمک می‌کند. کاهش وزن بر اثر ورزش باعث کاهش بافت چربی می‌گردد بنابراین مقاومت به انسولین در سلول‌ها کاهش می‌یابد و به این ترتیب مصرف داروهای خوراکی پایین‌آورنده قندخون کم می‌شود.

با انجام ورزش‌های برنامه‌ریزی شده بافت چربی کاهش یافته و توده عضلانی افزایش می‌یابد. بیمارانی که تحت درمان با انسولین قرار دارند، به کمک ورزش‌های سبک روزانه می‌توانند مصرف انسولین خود را به حداقل کاهش دهند. ضمنا ورزش مناسب، تناسب عضلات را بالا می‌برد. تحقیقات نشان داده است که انقباضات عضلانی و عمل انسولین هر دو با هم برداشت گلوکز در طول ورزش را زیاد می‌کند.

● عوامل مداخله‌گر در پاسخ قندخون به ورزش ناگهانی در بیماران دیابتی

▪ قندخون کاهش می‌یابد اگر:

ـ سطح انسولین خون در طول ورزش بالا باشد (به‌طور مثال، ورزش کردن در زمانی که انسولین حداکثر اثرش را دارد.)

ـ ورزش در مدت زمان طولانی انجام شود.

ـ بیش از ۳ ساعت از صرف غذا گذشته باشد.

▪ قندخون بدون تغییر می‌ماند اگر:

ـ مدت زمان ورزش کوتاه باشد.

ـ میزان انسولین پلاسما طبیعی باشد.

ـ میان‌وعده‌های مناسب قبل از ورزش و در طول فعالیت‌های ورزشی مصرف شود.

▪ قندخون افزایش می‌یابد اگر:

ـ ورزش کردن در زمان پایان اثر انسولین تزریقی در بدن باشد.

ـ ورزش‌های سنگین انجام شود.

ـ مصرف بیش از حد کربوهیدرات (قند) قبل و در طول انجام فعالیت‌های بدنی باشد.

دکتر باقر لاریجانی

متخصص داخلی و فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم