شورایی شدن تئاتر رؤیایی از جنس كابوس

موضوع شورایی شدن تئاتر كشور, چندی است به مهم ترین بحث محافل تئاتری تبدیل شده است در شیوه اداره شورای تئاتر, برخی صاحب نظران و فعالان و بزرگان تئاتر در شورایی كه به پارلمان موسوم است به رایزنی و تصمیم گیری در خصوص مباحث و سیاست های كلان تئاتر كشور می پردازند

موضوع شورایی‌شدن تئاتر كشور، چندی است به مهم ترین بحث محافل تئاتری تبدیل شده است. در شیوه اداره شورای تئاتر، برخی صاحب‌نظران و فعالان و بزرگان تئاتر در شورایی كه به پارلمان موسوم است به رایزنی و تصمیم‌گیری در خصوص مباحث و سیاست‌های كلان تئاتر كشور می‌پردازند. از هنگامی كه دكتر خسرونشان به ریاست مركز هنرهای نمایشی منصوب شد، زمزمه های شكل‌گیری این پارلمان بیش از پیش قوت گرفت. از هم‌اكنون كه مدت زیادی از تشكیل این شورا نمی‌گذرد، باید چشم انتظار تأثیرات و پیامدهای خجسته‌ای در تئاتر كشور بود. در این گزارش سعی شده است ضمن معرفی این شورا و كمیسیون‌های مربوط به آن، روند شكل‌گیری، ضرورت و اهداف آن، تاثیرات و پیامدهای وجود این شورا نیز تشریح شود. به این منظور با تنی چند از اعضای این شورا و صاحب‌نظران تئاتر كشور گفت و گو كرده‌ایم كه در پی می‌آید.

تنوع دیدگاه‌ها و نظرات متفاوت، و گاه متناقض اشخاص با یكدیگر حكایت از حساسیت موضوع دارد. در مجموع آنچه پیش روی شماست، تنها می‌تواند مقدمه و مدخلی برای ورود به یكی از مباحث و مسائل عمده تئاتر كشور - یعنی مدیریت تئاتر - باشد كه در آینده‌ای نزدیك به آن خواهیم پرداخت.

پس از اینكه دكتر ایمانی به معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد، بحث دخالت و مشاركت فعال هنرمندان در تصمیم‌گیری و سیاستگذاری هنری و مشاوره با هنرمندان در امور مدیریتی به عنوان یك اصل مهم در نظر گرفته شد و هنگامی كه دكتر خسرونشان به عنوان رئیس مركز هنرهای نمایشی انتخاب شد، با اعتقاد به این اصل مهم و ضروری، پس از رایزنی‌‌ها و تبادل نظر با كارشناسان تئاتر، تصمیم به تشكیل شورایی متشكل از هنرمندان تئاتر كشور گرفت. چنین شورایی در نظام مدیریتی تئاتر كشور سابقه نداشته و برای نخستین بار است كه شورایی از هنرمندان تئاتر كه همگی با مسائل و مشكلات كار اجرایی این هنر آشنا هستند، در خصوص تصمیم‌گیری‌های كلان تئاتر مشاركت داده می‌شوند. پیش از این، برنامه‌ریزی‌ خاصی كه بتواند حتی برای یكسال چشم‌انداز سیاست‌های تئاتر كشور را تعیین كند، وجود نداشته و مدیران با توجه به سنت كاری مدیران قبلی و نیز با سلیقه خود، برنامه‌ها و سیاست‌های تئاتر را تعیین می‌كردند كه اغلب به دلیل اشراف نداشتن به موضوع، تأثیر چندانی برجا نمی‌گذاشت.

مدیریت مركز هنرهای نمایشی فقدان این امر را خیلی زود احساس كرد و در شرایطی كه كارهای اجرایی بسیاری پیش رو داشت، تولیت این امر را برعهده گرفت. این در حالی است كه خانه‌ تئاتر به عنوان تنها نهاد صنفی هنرمندان تئاتر كه محل گردآمدن اقشار و نسل‌های مختلف و پیشكسوتان تئاتر است، می‌توانست در این زمینه پیش‌قدم شود. شورای تئاتر كشور با تعیین خط مشی كلی تئاتر براساس درك وضعیت موجود، علاوه بر اینكه مدیران را برای ارائه و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های خلاقانه آزاد می‌گذارد، دورنمای آینده تئاتر را براساس برنامه‌های بلند، كوتاه و میان مدت تعیین می‌كند.

●سند توسعه تئاتر كشور

مهم‌ترین اقدام این شورا از بدو تاسیس تاكنون، برنامه‌ریزی برای تنظیم سند توسعه تئاتر كشور بوده است، از زمان تشكیل هسته اولیه شورا تاكنون كه شورای عالی تئاتر با بیش از ۲۷ عضو به كار خود ادامه می‌دهد، طی جلسات متعدد و مختلف، مفاد سند توسعه تئاتر در دست بررسی قرار گرفته است.

نستین جلسه شورای تئاتر، به منظور برنامه‌ریزی برای تنظیم این سند در تاریخ سیزدهم تیرماه سال جاری در محل تئاتر شهر با حضور رئیس مركز هنرهای نمایشی و جمعی از پیشكسوتان و هنرمندان تئاتر كشور از جمله دكتر محمدرضا خاكی، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، دكتر حسینعلی طباطبایی، دكتر محمود عزیزی، تاجبخش فناییان، سعید كشن‌فلاح، ایرج راد، آتیلا پسیانی، فرهاد مهندسی‌پور، مجید جعفری، دكتر فرشید ابراهیمیان، دكتر علی رفیعی، پری صابری، دكتر مجید سرسنگی و رحمت امینی برگزار شد. در شورای تئاتر كشور، كمیسیون‌های كوچك‌تری نیز وجود دارد كه اعضای آن الزاماً هنرمند تئاتر نیستند و از مدیران مختلف مركز هنرهای نمایشی هستند كه در این جلسات حضور دارند. این سند پس از تدوین باید به تأیید اكثریت اعضای شورای تئاتر برسد و سپس در هیأت دولت مطرح شود. پس از آن با تشخیص هیأت دولت این سند می‌تواند برای تصویب نهایی تقدیم مجلس و به قانون تبدیل شود.

به گفته رحمت امینی دبیر شورای توسعه تئاتر، هدف از تدوین این سند، تبیین خطوط كلی تئاتر كشور است، در واقع این طرح به نیاز قدیمی جامعه تئاتری ایران كه مشاركت در امر برنامه‌ریزی كلان تئاتر ایران است، پاسخ خواهد داد. این سند طرح جامعی است كه با توجه به مشكلات، مسائل و شرایط جامعه ایران تنظیم می‌شود و تهیه پیش‌نویس آن تا قبل از پایان سال جاری آماده و ارائه خواهد شد.

درباره این سیاست‌ها، بارها صحبت شده و تلاش‌هایی هم در این باره صورت گرفته ، اما تاكنون به شكل اجرایی درنیامده بود.

رحمت امینی دبیر شورای توسعه تئاتر كشور، در این زمینه می‌افزاید: سند ملی تئاتر برنامه مدونی است كه باید تمامی وجوه آن مورد كارشناسی دقیق كارشناسان، مسؤولان و هنرمندان تئاتر قرار گرفته، موجب ارتقای تشكیلات مدیریت، كیفیت و بودجه تئاتر كشور شود.

به گفته امینی در برنامه مدونی كه در طرح توسعه تئاتر كشور ارائه می‌شود، باید مشخص شود، تئاتر ایران به چه تعداد سالن نیاز دارد؟ شیوه آموزشی نیروهای تجربی و غیرآكادمیك چگونه است؟ و وضعیت واحدهای درسی رشته تئاتر در دانشگاه‌ها چه روندی را باید طی كند. لذا برای اینكه این طرح با دقت و در زمان مناسب آماده شود، زمان مشخصی برای ارائه این سند ارائه نشده است. این برنامه مدون قرار است در بالاترین سطوح دولت و نظام به عنوان سند ملی و سند توسعه تئاتر تصویب شود مصوبات این شورا پس از تصویب و تایید مراجع مربوط، لازم‌الاجرا خواهد بود.

امینی در خصوص مباحث مطرح شده در جلسات گذشته می‌گوید: در اولین جلسه كمیسیون تشكیلات بودجه، همه اعضا متفق‌القول بودند كه اگر قرار است در زمینه سیاستگذاری كاری انجام شود، باید وضع موجود را به دقت، نقد و كالبدشكافی كرد. تئاتر ما متناسب با افزایش فعالان این عرصه رشد نكرده است، تلقی‌ها از تئاتر در حد ۲۰ سال پیش باقی مانده و هنرمندان تئاتر هنوز به طور جدی قدمی به منظور تلاش برای نهادینه‌كردن این هنر برنداشته‌اند. در ۲۵ سال بعد از انقلاب اسلامی و در برنامه‌های توسعه چهارم و پنجم، دولت، حتی یك كلمه درباره توسعه و رشد تئاتر وجود ندارد و ما اكنون افسوس آن را می‌خوریم. شورای تئاتر كشور اتفاقی ویژه و مهم، برای نخستین بار در تاریخ تئاتر ایران است و بر این اساس برنامه‌ها و خط مشی‌ها تدوین و منتشر می‌شود تا سیاست‌های آینده برای همه مشخص شود.

در انتخاب اعضای این شورا سعی شده است تمام تخصص‌های مربوط به تئاتر مانند نمایشنامه‌نویسی، كارگردانی و بازیگری و تعداد زیادی از تئاتری‌ها حضور داشته باشند. دبیر شورای تئاتر كشور در این باره می‌گوید: تركیب متفاوتی از هنرمندان تئاتر مد نظر بوده است و اعضا براساس كسوت، تجربه و سابقه كاری انتخاب شده‌اند. سعی كرده‌ایم از نظرات كارشناسی كسانی كه سابقه مدیریت سالن‌های تئاتر در دوره‌ خاصی را بر عهده داشته‌اند نیز در جلسات رسمی استفاده كنیم. اما اعضای این شورا هنوز نهایی نشده‌اند و با ورود اعضای جدید می‌توان بر تعداد آنها افزود و حتی از كارشناسان غیرتئاتری مثلا در رشته‌های جامعه‌شناسی و مدیریت نیز در این تركیب بهره برد. همه افراد براساس اینكه مقوله تئاتر، مدیریت و تشكیلات دولتی را بشناسند، و حوصله چانه‌زنی و بحث و مجادله را داشته باشند، انتخاب شده‌اند. وی در این خصوص كه آیا میزان رضایت فعالان تئاتر، از تصمیمات این شورا مورد سنجش قرار می‌گیرد یا خیر، می‌گوید: اگر مسائل و مشكلات تئاتر كشور را شناسایی، بررسی و جمع كنیم، بیش از سی مورد نیست. من به عنوان دبیر شورا در نشست‌های مختلف رسمی و غیررسمی با هنرمندان زیادی در این زمینه صحبت كرده‌ام. هم اكنون تقریبا همه مشكلات را می‌دانیم و در شورا به دنبال این هستیم كه چه راهكارها و تدابیری برای حل مشكلات اتخاذ شود. همچنین در طیف‌های گوناگون هنرمندان تئاتر، سلایق متفاوتی وجود دارد كه هیچگاه همه آنها با یك سیاست خاص راضی نمی‌شوند. ما فقط می‌خواهیم همه نظرها شنیده شود و مناسب‌ترین آنها عملی گردد.

رامین فنائیان

---