فناوری های همگرا اولویت های پژوهشی کشور

تاثیر فناوری های همگرا, در تحول بخشی به ابعاد مختلف حیات آدمی, ارتقای کیفیت زندگی و رفاه وی و اثرات اجتماعی, اقتصادی, فرهنگی و سیاسی آن, چنان پربار و غنی است که دولت ها و نهادهای علمی را ناگزیر ساخته است در خصوص آینده این فناوری ها و بهره گیری از آن ها, سناریوهای مختلفی را تدوین نمایند و در سیاست گذاری های علم و فناوری خود به آن توجه ویژه ای نشان دهند

تاثیر فناوری های همگرا، در تحول بخشی به ابعاد مختلف حیات آدمی، ارتقای کیفیت زندگی و رفاه وی و اثرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن، چنان پربار و غنی است که دولت ها و نهادهای علمی را ناگزیر ساخته است در خصوص آینده این فناوری ها و بهره گیری از آن ها، سناریوهای مختلفی را تدوین نمایند و در سیاست گذاری های علم و فناوری خود به آن توجه ویژه ای نشان دهند.

● علوم و فناوری های همگرا

علوم و فناوری‌های همگرا، به مجموعه چهار فناوری اطلاعات، زیستی، شناختی و نانو گفته می‌شود. هدف از فناوری نانو، درک خواص و ساخت انواع مواد، ساختارها و ابزارها در حد مقیاس نانومتری و مهار ماده یا دستگاه‌هایی در این ابعاد است. فناوری زیستی، به کارگیری ارگانیسم و فرایندهای زیستی در صنایع تولیدی یا خدماتی است.

هر گونه کنش هوشمندانه بشر در آفرینش، بهبود و عرضه فرآورده‌های گوناگون با استفاده از جانداران، به ویژه از طریق دستکاری آن‌ها در سطح مولکولی در حیطه فناوری زیستی، قرار می‌گیرد. علوم و فناوری شناختی به مطالعه کارکردهای شناختی ذهن و مغز و توسعه فناوری های برگرفته از این دانش نو می پردازد تا به ارتقای کیفیت زندگی بشر، رفع کاستی های ناشی از آسیب های مغزی، تولید سامانه های هوشمند و استفاده بهینه از ذهن و قوای فکری انسان بینجامد. فناوری اطلاعات، به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده‌سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر، می‌پردازد.

● اهمیت علوم و فناوری های همگرا

فناوری های همگرا با هم‌افزایی و یکپارچگی قادرند، نیازهایی از انسان معاصر را پاسخ دهند که تاکنون فناوری‌های دیگر قادر به آن نبوده‌اند. از ابتدای قرن بیست و یکم، فناوری‌های همگرا مورد توجه خاص کشورها، جوامع و نهادهای علمی قرار گرفته‌‌اند. این فناوری‌ها با هم افزایی، بنیان ابر فناوری را خواهند گذاشت که تمدن بشری را به کلی تحت تاثیر قرار خواهند داد. این تاثیر چنان فراگیر و بنیادین خواهد بود که دسته‌ای از متفکران و اندیشمندان به آن موج چهارم تمدن بشری می‌گویند. مهم‌ترین ویژگی این موج تمدنی، توسعه قابلیت‌های آدمی و بهبود کیفیت زندگی وی با استفاده از دستاوردهای فناوری های همگرا است.

● لزوم اولویت دادن به علوم و فناوری های همگرا

تاثیر فناوری های همگرا، در تحول بخشی به ابعاد مختلف حیات آدمی، ارتقای کیفیت زندگی و رفاه وی و اثرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن، چنان پربار و غنی است که دولت ها و نهادهای علمی را ناگزیر ساخته است در خصوص آینده این فناوری ها و بهره گیری از آن ها، سناریوهای مختلفی را تدوین نمایند و در سیاست گذاری های علم و فناوری خود به آن توجه ویژه ای نشان دهند و جزو اولویت های اصلی علم و پژوهش خودقرار دهند. کشورهای مختلف جهان در حال بسترسازی مناسب برای بهره برداری هر چه بهتر از این فناوری ها هستند و تلاش های گسترده ای در این راستا، در کشورهای مختلف در حال انجام است.

در کشور ما نیز در سالیان اخیر با سرمایه های گذاری های مادی و معنوی که در حوزه علم، فناوری و پژوهش انجام شده است، شاهد ارتقای سطح علم و فناوری در کشور هستیم. اما با توجه به لزوم تخصیص بهینه منابع و کاهش فاصله علمی با کشورهای پیشرفته، باید بین علوم و فناوری های مختلف، اولویت بندی کرده و به مهم ترین و اثربخش ترین آن ها توجه بیشتری مبذول داریم و سرمایه گذاری بیشتری انجام دهیم. در این میان، اولویت دادن به علوم و فناوری های همگرا به دلیل جایگاه و کاربردهای ویژه آن ها، از اهمیت زیادی برخورداراست.

● جایگاه علوم و فناوری های همگرا در نقشه جامع علمی کشور

نقشه جامع علمی به عنوان یکی از مهم ترین اسناد بالادستی کشور در زمینه علم، پژوهش و فناوری، در فصل سوم به اولویت های علم و فناوری پرداخته است. استخراج این اولویت ها، حاصل ترکیب رویکردهای مزیت محوری، نیازمحوری، مرز شکنانه و آینده نگری بیان شده است.در این سند، به علوم و فناوری های همگرا نیز اولویت داده شده است. به طوری که در حوزه فناوری، فناوری های اطلاعات، نانو و زیستی از اولویت اول برخوردارند. و در حوزه علوم پایه و کاربردی، به علوم شناختی و رفتاری نیز اولویت اول داده شده است.

● فعالیت های صورت گرفته در زمینه توسعه علوم و فناوری های همگرا در کشور

در زمینه توسعه علوم و فناوری های شناختی، شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۳ آبان ۹۰ سند راهبردی علوم و فناوری های شناختی را تصویب کرد. در مقدمه این سند آمده است، علوم شناختی به مطالعه کارکردهای شناختی ذهن و مغز و توسعه فناوری های برگرفته از این دانش نو می پردازد و بدین لحاظ دانشی نو، پویا و آینده ساز است که امید می رود در تعامل با سایر دانش های نو و فناوری های همگرا هم چون فناوری های زیستی، نانو و اطلاعات به ارتقای کیفیت زندگی بشر بینجامد. بدین لحاظ ضرورت دارد علوم و فناوری های شناختی که در سند نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت های الف ذکر شده است، در کشورمان توسعه یابد. به دنبال تصویب این سند، ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی، جهت ایجاد بستر قانونی و تشکیلاتی لازم برای توسعه این دانش نو، تشکیل شده است.

در زمینه توسعه فناوری نانو، هیئت دولت در دوم مرداد ۸۴ برنامه بلندمدت توسعه فناوری نانو در ایران را با عنوان راهبرد آینده تصویب نمود. این برنامه، چارچوب فعالیت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۳ را مشخص نموده است. ستاد برای هماهنگی بین عوامل درگیر در توسعه نانو تشکیل شده است و حمایت های ستاد به منظور تسهیل فعالیت¬ها و تسریع در پیشرفت فناوری نانو درکشور است.

در زمینه توسعه فناوری زیستی، ایجاد و راه‌اندازی کمیته ملی زیست‌فناوری به عنوان نهاد ملی مدیریت توسعه زیست‌فناوری در سال ۷۹، نقطه آغازین ساماندهی نظام ملی مدیریت ‌فناوری زیستی در کشور است. سند ملی زیست‌فناوری به منظور توسعه جهشی و هدفمند این فناوری در کشور، توسط این کمیته آماده شد و در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۸۳ به تصویب هیات دولت رسید. ستاد توسعه زیست‌فناوری در تاریخ ۲۹ خرداد ۸۷ به‌عنوان یکی از ستادهای فناوری‌های راهبردی زیر نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایجاد گردید.

در زمینه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، به منظورتدوین سیاست ها و تعیین اولویت های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) کشور با توجه به اسناد مصوب این حوزه و خصوصاً سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور، ایجاد هماهنگی امور بین دستگاهی و همکاری جهت تسریع در انجام طرح های کلان و فناورانه ICT کشور ستاد توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات تشکیل شده است.همان گونه که مشاهده می کنیم، از لحاظ برنامه ریزی و سیاست گذاری علوم و فناوری های همگرا، گام های خوبی برداشته شده است. امید است در مرحله اجرا نیز به اهداف تعیین شده این برنامه ها و سیاست ها برسیم.

مصطفی جهانگیر فیض آبادی

منبع:رصد