آمار عرضه و تقاضای مسکن در سال ۱۳۴۱

در سال ۱۳۴۱ چهل درصد خانوارهای شهرنشین ایران در واحدهای مسکونی یک اتاقی و ۷۰ درصد آنها در واحدهای مسکونی یک یا دو اتاقی زندگی می کردند در تبریز فقط ۱۶ درصد خانوارها در واحدهای مسکونی یک اتاقی به سر می بردند, در حالی که در آبادان و خرمشهر ۶۵ درصد در واحدهای مسکونی یک اتاقی زندگی می کردند

● وضعیت مسکن

در سال ۱۳۴۱ چهل درصد خانوارهای شهرنشین ایران در واحدهای مسکونی یک اتاقی و ۷۰ درصد آنها در واحدهای مسکونی یک یا دو اتاقی زندگی می‌کردند. در تبریز فقط ۱۶ درصد خانوارها در واحدهای مسکونی یک اتاقی به سر می‌بردند، در حالی که در آبادان و خرمشهر ۶۵ درصد در واحدهای مسکونی یک اتاقی زندگی می‌کردند. درآمد ۹۵ درصد خانوارهای شهری که در واحدهای مسکونی یک اتاقی زندگی می‌کنند از ۷۵۰۰۰ ریال در سال کمتر بود.

۶۵ درصد خانه‌ها، اعم از شهری و روستایی، از گل و خشت ساخته شده و به طور کلی از نوع پست بود. فقط یک چهارم خانوارهای شهری دارای آب جاری و در حدود یک دوم دارای برق بود.

در مناطق شهری در حدود ۵۸ درصد واحدهای مسکونی شخصی، ۳۱ درصد اجاره‌ای و ۱۱ درصد واحدها بدون پرداخت اجاره بود. درصد واحدهای مسکونی شخصی از ۲۰ درصد در آبادان – خرمشهر تا تقریبا ۹۰ درصد در خرمدره بود. تعداد متوسط نفرات هر خانوار در مناطق روستایی ۷۸/۴ نفر نزدیک به تعداد متوسط نفرات هر خانوار در مناطق شهری ۷۳/۴ نفر بود.

● هزینه مسکن و هزینه خانوار

همچون زمان حاضر هزینه‌های مربوط به مسکن یکی از مخارج عمده خانوارها را تشکیل می‌داد. در تهران نسبت آن به کل مخارج ۷/۲۲ درصد و نسبت هزینه خالص مسکن (که شامل مبلمان و دیگر هزینه‌های داخلی خانه نمی‌شود) ۴/۱۵ درصد بود. این نسبت‌ها در شهرهای کوچک به ترتیب ۵/۱۵ درصد و ۴/۸ درصد عنوان شده است.

نسبت کل هزینه‌های مربوط به مسکن به کل مخارج برای خانوارهایی با درآمد سالانه ۷۵۰۰۰ ریال یا بیشتر در شهرهای کوچک تقریبا ثابت بود. این درصد در طبقات با درآمد کمتر از ۷۵۰۰۰ ریال با کاهش درآمد به صورت فاحشی تنزل می‌کرد. به علت سنگینی مخارج ساختمان و نرخ بهره، طبقات با درآمد کم به سختی می‌توانستند وضع مسکن خود را بهبود دهند.

● پیش‌بینی یک راهکار

کل تقاضا برای مسکن در ۲۵ سال آینده ۷۴۲۰۰۰۰ واحد تخمین زده شده بود که بر پایه این مفروضات قرار داشت.

۱- حذف کلیه مساکن یک اتاقی.

۲- مضاعف شدن جمعیت و کاهش تعداد متوسط نفرات هر خانوار.

۳- ادامه یافتن نقل مکان کارگران به شهرها.

۴- تجدید بنای خانه‌های مخروبه.

۵- حذف بسیاری از واحدهای مسکونی به علت اجرای طرح‌های شهرسازی.

با این فرض که افزایش سالانه خانه‌سازی معادل ۱۰ درصد باشد تکمیل ۷۴۲۰۰۰۰ واحد تخمین زده شده برای ۲۵ سال آینده (به طور متوسط ۲۹۷۰۰۰ ساختمان در سال) فقط احتیاج به ساختمان ۷۳۰۰۰ واحد در سال اول داشت. اما این میزان فقط در صورتی می‌توانست تحقق پذیرد که رشد اقتصادی کشور از ۶ درصد در سال کمتر نباشد. اگر چه میزان فعالیت‌های ساختمانی به صورت نسبی برابر با میزان مورد احتیاج برای سال اول بود، ولی به باور کارشناسان امر ترکیب ساختما‌های ایجاد شده از نوع مطلوب نبود.

به هر ترتیب برای سال اول تهیه در حدود ۱۹۰۰۰ واحد مسکونی مستلزم سرمایه‌گذاری معادل ۲۹۱۰ میلیون ریال از طرف دولت و تهیه ۵۴۰۰۰ واحد و سرمایه‌گذاری معادل ۵۶۴۰ میلیون ریال از طرف سرمایه‌گذاران خصوصی بود. امری که به آسانی میسر نمی‌شد.

● راهکار دولت برای مقابله

قسمت اعظم ایجاد مسکن در ایران و در زمان مورد بحث به همت سرمایه‌گذاران خصوصی انجام گرفته بود. کمک اصلی دولت از طریق وام‌های مسکن به وسیله بانک رهنی و وام‌های ساختمانی از طرف بانک‌های ساختمانی بوده است. سازمان بیمه‌های اجتماعی و بانک بیمه نیز اقداماتی به منظور تهیه مسکن برای کارگرهای بیمه شده به عمل آورده بود، با تمام اینها دولت ایران سیاست کلی را به منظور تهیه مسکن اتخاذ نکرده بود و در واقع رفع مشکل مسکن فاقد نقشه راه بود.