نگاهی به شهرستان گنبد کاووس

جمعیت ۲۹۴۶۳۷ نفری شهرستان گنبد کاووس را ترکمن ها , مهاجران ترکی آذری و اقوامی از خراسان , سمنان و سیستان و بلوچستان و تشکیل می دهند پایهٔ اقتصادی این شهرستان کشاورزی بوده و از محصولات عمده آن , گندم , جو , پنبه و دانه های روغنی است دامداری و صنایع وابسته به کشاورزی نیز در آن رواج دارند

این شهرستان با مساحت ۵۰۷۱ کیلومتر مربع در بخش شرقی استان گلستان واقع شده و از طرف شمال به جمهوری ترکمنستان ، از طرف غرب به شهرستان های علی اباد ، آق قلا و گرگان ، از طرف شرق به شهرستان های کلاله و مینودشت و از جنوب به شهرستان های ازاد شهر و رامیان محدود است .ناهمواری های شهرستان گنبد کاووس از مناطق کوهستانی و جلگه ای تشکیل شده . حد فاصل بین گرگان رود و نوار مرزی ترکمنستان که در بخش داشلی برون قرار گرفته ، مناطق استپی وسیعی را بردارد . این مناطق ، مهمترین مراتع قشلاقی اند . آب و هوای این شهرستان در ارتفاعات آزادشهر و رامیان ، معتدل و کوهستانی بوده و در شمال گرگان رود به سوی مرز ترکمنستان به آب و هوای نیمه بیابانی معتدل و نیمه خشک تبدیل می‌شود . میزان بارندگی آن هم از جنوب به شمال . و از شرق به غرب کاهش می‌یابد .

جمعیت ۲۹۴۶۳۷ نفری شهرستان گنبد کاووس را ترکمن ها ، مهاجران ترکی آذری و اقوامی از خراسان ، سمنان و سیستان و بلوچستان و ... تشکیل می دهند . پایهٔ اقتصادی این شهرستان کشاورزی بوده و از محصولات عمده آن ، گندم ، جو ، پنبه و دانه های روغنی است . دامداری و صنایع وابسته به کشاورزی نیز در آن رواج دارند .

از صنایع دستی هم قالی ، قالیچه و قارچین شهرستان گنبد به ویژه فرش های سرخ رنگ و مرغوب ترکمن که مظهر پایداری این قوم است ، دارای شهرتند . پرورش اسب هم در منطقه رایج بوده و اسب ترکمن از معروفیت جهانی برخوردار است ؛ همچنین کارخانه های مانند ارد ، روغن ، پنبه پاک کنی ، کنسرو ، کمپوت ، نپوئان ... در این شهرستان فعالند .

درباره نامگذاری این شهر گنبد هم باید گفت نام ان از قابوس بن وشمگیر گرفته شده است . مقبرهٔ قابوس هم اکنوهن در وسط شهر واقع است . قابوس یکی از حاکمان آل زیار بود که مرکز حکومتش را در گرگان قدیم ، یعنی همین گنبد فعلی قرار دارد . گرگان قدیم بر اثر هجوم مغول و تیموریان از بین رفت و در ان شهر جدیدی بنا شد که در سال ۱۳۶۱ ه.ش گنبد کاووس نام گرفت . نقشهٔ اصلی این شهر را کارشناسان المانی در زمان پهلوی اول مطابق اصول شهرسازی طراحی کردند از همین رو خیابان هایش متقاطع بوده و فاقد معابر تنگ و قدیمی است .

از آثار قدیمی شهرستان گنبد مقبرهٔ قابوس بن وشمگیر ، امام زاده یحیی بن زید و خرابه های گرگان قدیم است . از دیدنی ها و جذابیت های گردشگری آن هم شش آبشار متوالی شیرآباد در حومهٔ شهر خان ببین است . که بزرگترین آن ها ارتفاعی به طول ۲۰ متر دارد با حوضچه ای که عمق آن به ۴۰ تا ۸۰ متر می رسد ؛ هم چنین غار طبیعی شیرآباد با دهانه ای به ارتفاع ۹ متر و طول تقریبی ۱۵۰ متر که با وجود چشمهٔ روان و آویزه های درون غاری ، بس شگفت انگیز می‌نماید .

تالاب های بین المللی آلاگل ، آجی گل و آلما گل در بخش داشلی برون که زیست گاه پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبی است از دیگر جذابیت های طبیعی منطقه می‌باشد .از دیگر دیدنی ها شهرستان گنبد کاووس ، سوار کاری و مسابقات اسبدوانی پاییزه و بهاره است.

● طبیعت در شهرستان گنبد کاووس :

▪رودخانه گنبد کاووس

▪رودخانه دهانه گنبد کاووس

▪رودخانه آق بند گنبد کاووس

▪رودخانه کرنکی گنبد کاووس

▪رودخانه قره ناوه گنبد کاووس

▪رودخانه رامیان گنبد کاووس

● آبشار شیرآباد گنبد کاووس

این آبشار در ۷ کیلومتری جنوب شهر خان ببین شهرستان گنبد و در دامنه کوه های البرز و جنگل های پوشیده از درختان کهن و سر به فلک کشیده واقع شده است. در مسیر این آبشار، رودخانه ها و چشمه سارهای زیبا و خنکی قرار دارد. آبشار شیرآباد به شکل پله ای بوده و مشتمل بر ۱۲ آبشار کوچک و بزرگ است. بزرگ ترین آبشار آن ۳۰ متر ارتفاع داشته و دو حوضچه با عمق ۴۰ تا ۸۰ متر در پای دیواره آن به وجود آمده است.

در شهرستان گنبد کاووس کوه های زیادی وجود دارند که برخی از آن ها نیمه جنگلی است و برای گردشگری مورد استفاده دارای قابلیت های زیادی است.

● بندها و پلها در شهرستان گنبد کاووس

▪ سد کرکس گنبد کاووس

این سد بر روی بستر یکی از شاخه‌های گرگان رود در ۲۲ کیلومتری بالا دست گنبد قابوس بنا شده و اهالی منطقه آن را «امان‌کاله» نیز می‌نامند. این سد قدیمی از نوع سدهای مخزنی و خاکی است و در یکی از تنگ‌ترین مقاطع عرضی رودخانه ساخته شده است. سد دارای هسته آجری و پوشش خاکی است. طول قسمت اصلی سد که در مجاورت ساحل راست رودخانه قرار می‌گیرد ، معادل ۴۱۰ متر است که فقط ۳۰۰ متر آن اکنون پا برجاست و ۱۱۰ متر بقیه در تمام ارتفاع خراب شده است. خاکریز کم ارتفاعی که بر روی تپه‌های ساحل چپ، در طولی معادل ۴۷۰ متر ساخته شده است، ‌نیمرخ طولی سد را تکمیل می‌کند.

شکل مقطع عرضی سد در مرتفع‌ترین نقطه دارای مشخصات زیر است:۳۲ متر ارتفاع، ۵ متر عرض در بالا ، ۶۵ متر عرض در پایین ، ۱۰۰ درصد شیب بالا دست ، ۸۷ درصد شیب پایین دست .

مصالح مورد استفاده در سد خاک بوده ولی هسته مرکزی آن با آجرهای بزرگ و ملات آهکی ساخته شده است؛ البته معلوم نیست که این هسته آجری در تمام طول سد به کار رفته یا این‌که فقط در قسمت خراب شده که احتمالاً مقر سرریز و آبریز سد بوده، در نظر گرفته شده است. حوزه آبگیر سد حدود ۲۹۰/۲ کیلومتر مربع است . این سد در حال حاضر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد .

● سایر قلاع موجود در این شهرستان عبارتند از:

▪قلعه بی بی شیروان گنبدکاووس

▪قلعه عطا آخوند گنبدکاووس

▪قلعه محمود گنبدکاووس

▪قلعه نهرکیزک گنبدکاووس

▪قلعه نور گنبدکاووس

▪قلعه سلطانعلی گنبدکاووس

▪قلعه سارلی آخوند

▪قلعه کافر گنبدکاووس

▪قلعه محمد تپه گنبدکاووس

▪بقایای قلعه مسنجیق گنبدکاووس

▪قلعه جیغ یا قلا جیغ گنبدکاووس

▪دیوار دفاعی اسکندر گنبدکاووس

▪گبری قلعه گنبدکاووس