بحران آب از کجا آب می‌خورد؟

زمانی ژرژ دکمانسو، نخست‌وزیر فرانسه در زمان جنگ جهانی گفته بود که «هر قطره نفت ارزش یک قطره از خون سربازان را دارد»؛ در دنیای امروز، این جمله در مورد آب مصداق پیدا کرده و می‌‌توان …

زمانی ژرژ دکمانسو، نخست‌وزیر فرانسه در زمان جنگ جهانی گفته بود که «هر قطره نفت ارزش یک قطره از خون سربازان را دارد»؛ در دنیای امروز، این جمله در مورد آب مصداق پیدا کرده و می‌‌توان گفت هر قطره آب ارزشی بیش از قطرات نفت دارد؛ چرا که قرن حاضر را قرن بحران آب می‌دانند...

در سال ۱۹۰۰ جمعیت جهان حدود ۲ میلیارد نفر بود. این جمعیت در عرض ۱۰۰ سال به چیزی حدود ۶ میلیارد نفر رسید؛ یعنی اینکه رشد جمعیت در صد سال اخیر صدها برابر رشد جمعیت در طول تمام تاریخ حیات بشر بوده است و این رشد به معنای احتیاج بیشتر به منابع زیستی برای چرخیدن چرخه حیات است. این در حالی است که منابع آبی محدودند و انسان‌ها به صورت نامحدودی تکثیر می‌شوند. این موضوع سرچشمه بحران آب است.

آمارها چه می‌گوید؟

بخش اعظم جهان (بیش از ۷۰ درصد آن) را آب پوشانده است، به گونه‌ای که واژه‌ کره آبی، درست‌تر از کره خاکی به نظر می‌رسد اما مشکل این است که آب شور دریاها و اقیانوس‌ها، کاربرد چندانی برای مصرف انسان‌ها ندارد. متاسفانه فقط ۳ درصد آب موجود در جهان شیرین است که در رودخانه‌ها و برخی‌ دریاچه‌ها جریان دارد. از این سه درصد، حدود دو درصدش در یخچال‌ها و سفره‌های زیرزمینی محصور شده است یعنی آب شیرین در دسترس فقط دو درصد است؛ آبی که به راحتی آن را هدر می‌دهیم، آن را آلوده می‌‌سازیم و یا بدون استفاده صحیح از آن، دوباره آن را راهی اقیانوس‌ها می‌کنیم. تغییرات آب و هوایی و گرمایشی زمین، تخریب جنگل‌ها، کاهش ضخامت لایه ازن همه دلایلی هستند که بحران کمبود آب را تشدید می‌کنند؛ بحرانی که پیش‌بینی می‌شود به یک جنگ خانه‌مان‌سوز منجر شود. شاید به همین خاطر باشد که موسساتی نظیر سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا و وزارت دفاع انگلستان گروه‌هایی برای تحقیق در این زمینه ایجاد کرده‌اند.

دریاچه‌های جهان به شدت در حال خشک شدن هستند. فرقی نمی‌کند این دریاچه، دریاچه‌ هامون در ایران باشد یا دریاچه آرال در آسیای مرکزی. زندگی صنعتی باعث شده که سرانه مصرف آب نسبت به قرن گذشته به میزان سه برابر افزایش یابد چون این روزها آب بیشتری در صنعت مصرف می‌شود؛ میوه‌ها آلوده‌تر شده‌اند و در نتیجه آنها را بیشتر می‌شوییم؛ هوا آلوده‌تر شده است و بیشتر حمام می‌رویم.

در طول قرن گذشته مصرف آب تا ۷ برابر افزایش یافته است و میزان تقاضا برای آب هر سال حدود دو درصد افزایش می یابد.

آب آلوده، سالانه جان ۸/۱ میلیون کودک را می‌گیرد

همه شما می‌دانید که آب مایه حیات است اما شاید ندانید که براساس آمار سازمان ملل ۲/۱ میلیارد نفر از جمعیت جهان به آب سالم دسترسی ندارند و ۵/۲ میلیارد نفر از آب تصفیه شده محروم هستند. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵، حدود ۴ میلیارد نفر از جمعیت جهان آب قابل شرب در اختیار نداشته باشند. بیماری‌های ناشی از آلودگی آب به طور روزافزونی در حال افزایش است. سالانه یک میلیون و ۸۰۰ هزار کودک جان خود را به خاطر مصرف آب آلوده از دست می‌دهند و نیمی از جمعیت کشورهای کمتر توسعه‌یافته با بیماری‌های ناشی از آلودگی آب دست و پنجه نرم می‌کنند.

بحران کمبود آب خود به بحران دیگری دامن زده است؛ بحران گرسنگی. براساس آمارها از هر ۷ نفر در جهان، یک نفر از گرسنگی رنج می‌برد.

آب‌ها در کجا مصرف می‌شوند؟

آب مصارف گوناگونی دارد اما در سطح جهان بیش از ۷۰ درصد آن صرف کشاورزی می‌شود تا شکم جمعیت ۵/۶ میلیاردی جهان سیر شود. ۲۰ درصد آب جهان نیز در فعالیت‌های تفریحی، صنعتی و تجاری استفاده می‌شود. ۱۰ درصد باقی مانده را نیز من و تو صرف امور بهداشتی یا تغذیه‌ای می‌کنیم.

با خواندن این آمارها احتمالا به این نتیجه خواهید رسید که اگر می‌خواهیم در مصرف آب صرفه‌جویی شود اول باید نظام کشاورزی خود را بهبود بخشیم و از سیستم‌های آبیاری نوین استفاده کنیم. این نتیجه‌گیری شما تا حدودی صحیح است اما این موضوع دلیل نمی‌شود که نقش خود را در صرفه‌جویی آب انکار کنیم. در ضمن یادمان باشد که صرفه‌جویی در مصرف موادغذایی خود به صرفه‌جویی در مصرف آب منجر می‌شود.

ما در کجای جهان ایستاده‌ایم؟

خاورمیانه یکی از نقاط بحرانی کمبود آب است. این منطقه با دارا بودن ۵ درصد جمعیت جهان، فقط یک درصد منابع آب را در اختیار دارد و پیش‌بینی می‌شود در صورتی که برنامه‌ریزی مناسبی نداشته باشیم و با همکاری یکدیگر مصرف آب را کاهش ندهیم تا دو دهه آ‌ینده با کمبود شدید منابع آب مواجه ‌شویم. این در حالی است که تبخیر آب در ایران سه برابر متوسط جهانی است.

روزبه زعفرانی