مدرسه ای در خانه

بررسی شیوه های نوین آموزشی

برای همه والدینی که امیدوار به ادامه تحصیل فرزندان خود هستند و برای رسیدن به این آرزو،فرزندان را راهی مدارس می‌کنند. پیشرفت تحصیلی و موفقیت آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است.

با این حال برای همه آنها پیشرفت فرزندان به یکسان اتفاق نمی افتد.کارشناسان از ضعف سیستم آموزشی، ناتوانی برخی از دانش‌آموزان و همچنین بی‌توجهی خود والدین در کنار دلا‌یلی دیگر به عنوان علل این مشکل یاد می‌کنند. گسترش زندگی شهری در کنار کار والدین نیز باعث شده که آنها وقت کمتری را در کنار فرزندان خود سپری کنند. در نتیجه همه این اتفاق‌ها، بار آموزش فرزندان در بیشتر مواقع بر دوش مدرسه و نظام آموزشی افتاده تا آنها به یگانه منبع آموزشی کودکان و نوجوانان ما تبدیل شوند. نظام آموزشی معلم‌محور در کنار توجه به تدریس دانش‌آموزان تلا‌ش می‌کند تا وظیفه تربیتی خانواده را نیز بر عهده گرفته تا کودکان و نوجوانان را با روش‌های تربیتی آشنا کند. سیستم آموزشی به مرور زمان تلا‌ش می‌کند تا همه این وظایف را بر عهده گرفته و به پیش ببرد. این در حالی است که فشردگی همه این وظایف مانع از اجرای درست آنها می‌شود. درنتیجه دانش‌آموز همین که از مدرسه پا به بیرون می‌گذارد، بسیاری از چیزهایی که به وی آموزش داده شده را فراموش می‌کند تا در فاصله میان مدرسه و خانه استعداد‌های دیگر خود را بروز دهد. تصور کلیشه‌ای در نظام آموزشی ما چه از سوی والدین و چه از سوی معلمان، همچنان بر حضور مستمر دانش‌آموزان در کلا‌س درس تاکید دارد. آیا نمی‌توان به شیوه‌های متنوع آموزشی دیگری نیز در کنار شیوه‌های کنونی ‌اندیشید؟

سیستم آموزش در خانه یکی از سیستم‌های آموزشی تازه‌ای است که اکنون در برخی کشورهای پیشرفته، طرفداران بسیاری پیدا کرده است. سال‌ها پیش‌دانشگاه پرینستون نیز شاهد حضور ۸ دانشجو بود که وجه تفاوت‌شان با دیگر دانشجو‌ها این بود که در خانه آموزش دیده بودند. این اولین بار در تاریخ این دانشگاه معتبر بود که چنین دانشجویانی به محیط آن پا گذاشته بودند. آن ۸ دانشجو هیچگونه سابقه حضور و تحصیل در کلا‌س‌های دبیرستان و کالج را نداشتند.این هشت دانشجو، تحصیلا‌تشان را در منزل به پایان برده بودند - پدیده‌ای که به سرعت در حال گسترش بود و در آن، والدین وظیفه تعلیم و آموزش فرزندانشان را در منزل به عهده می‌گیرند و به این ترتیب این نوجوانان در هیچ کلا‌س درسی در مدرسه حاضر نمی‌شوند.

البته این روش برای ما چندان شناخته شده نیست. محدودیت‌های نظام آموزشی و برداشت‌های کلیشه‌ای باعث شده که بسیاری از والدین و گردانندگان سیستم‌های آموزشی علا‌قه چندانی به اینچنین آموزش‌هایی را نشان ندهند. در مواردی نیز که دانش‌آموزی مجبور می‌شود به صورت متفرقه در منزل آموزش‌های خود را دنبال کند، خود والدین از این کار رضایت نداشته و آن را اضافه شدن یک مشکل به زندگی‌شان می‌دانند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد بسیاری از خانواده‌ها این روش را روشی نامناسب می‌دانند که باعث می‌شود کودکان علا‌وه بر غیراجتماعی بار آمدن، از نظر تحصیلی نیز ضعیف باشند. ‌

با این حال امروزه در برخی از کشورهای پیشرفته بسیاری از والدین اقدام به آموزش فرزندانشان در خانه می‌کنند و تمامی مطالب درسی از ادبیات تا علوم فنی را در خانه به آنها می‌آموزند. به گفته <رضا جلا‌لی> کارشناس آموزشی، در این شیوه آموزشی، برنامه‌ریزی درسی می‌تواند صورت‌های مختلفی داشته باشد، به عنوان مثال یک روز ریاضیات و یک روز زبان و به همین ترتیب زمان‌بندی برای سایر دروس. ‌

استیو اپل، یکی از ۸ دانشجویی است که بعد از اتمام تحصیلا‌تشان در خانه، موفق به ورود به دانشگاه پرینستون شده بود، همگام با ورود هنگامی که در این باره مورد سوال قرار گرفت، خطاب به یک خبرنگار محلی، احساسش درباره دانشگاه و تحصیل در آن را بدین صورت بیان می‌کند: <من مشکل قابل ذکری در دانشگاه نداشتم. تنها دلم برای خانه تنگ شده بود. البته درس‌ها کمی سخت بودند، اما این موضوع برای من چندان مهم نبود.>

‌ در حال حاضر در کشوری چون آمریکا، آمارهای به دست آمده حاکی از آن است که بین ۲ تا ۴ میلیون دانش‌آموز آمریکایی در منازلشان تحت تعلیم هستند و به مدرسه نمی‌روند. این در حالی است که مرکز ملی آمارهای آموزشی آمریکا تعداد این دانش‌آموزان را تنها کمی بالا‌تر از یک میلیون نفر می‌داند.

● دروس

‌ کارشناسان در بررسی دلا‌یل کسانی که ترجیح می‌دهند درخانه آموزش ببینند به نکاتی چند اشاره می‌کنند. بعضی از والدین در کشورهای این شیوه‌های آموزشی مورد اقبال قرار گرفته و به صورت قانونی نیز منعی برای پرداختن به آن وجود ندارد، اعلا‌م کرده‌اند که عناوین و سرفصل‌هایی که در مدارس و به شیوه سنتی به دانش‌آموزان تدریس می‌شود را قبول ندارند و ترجیح می‌دهند که انتخاب دروس و تدریس به فرزندانشان را خود به عهده بگیرند. برخی دیگر از والدین نیز فکر می‌کنند که تدریس در خانه به نوعی جامع‌تر و کاراتر از تحصیل فرزندانشان در مدرسه خواهد بود و بالا‌خره گروهی از والدین نیز، آموزش در خانه را برای دوری فرزندانشان از شلوغی محیط مدارس و در پی آن محیط بیرون انتخاب می‌کنند.

خارج کردن دانش‌آموزان از قید و بندها و محدودیت‌های سیستم سنتی مدارس، تجربه‌ای گرانبها به شمار می‌آید که دانش‌آموزان با تحصیل در مدرسه هیچ‌گاه نمی‌توانند آن را کسب نمایند و یا حداقل باید تا دوران تحصیل دردانشگاه برای خروج از آن صبرکنند. تحقیقات انجام گرفته درباره شخصیت‌های نامدار جهانی نیز نشان می‌دهد که افرادی چون توماس ادیسون، آبراهام لینکلن، کنستانتین تسیولکوفسکی - متخصص موشک- و...همگی بدون حضور در کلا‌س درس و توسط والدین یا معلمان سرخانه تحصیل کرده بودند. این چهره‌ها همگی مربوط به زمانی هستند که هنوز اینترنت به عنوان یک منبع اطلا‌عاتی بی‌پایان، پا به عرصه وجود نگذاشته بود.

با این حال به نظر می‌رسد که برای انجام درست این شیوه از آموزش همه والدین یا همه آنهایی که به این شیوه علا‌قه دارند از آمادگی لا‌زم برخوردار نیستند.به گفته کارشناسان یک سری اصول و قواعد کلی وجود دارد که والدینی که تصمیم به آموزش فرزندانشان در خانه می‌گیرند، باید از آنها آگاه باشند.< محمد کریم زاده > کارشناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی در این زمینه به نکاتی چند اشاره کرده و می‌گوید: < والدین باید از اصول و قواعد لا‌زم برای ارایه یک دوره آموزشی مناسب و با کیفیت برای فرزندانشان در منزل آگاه باشند. اولین اصل، احساس وظیفه و تعهد در والدین است، به این معنی که آنها باید در تمام برنامه ریزی‌ها و موارد زندگی‌شان، اولویت را به تدریس فرزندانشان بدهند و نکته مهم دیگر انتخاب دروس و عناوین درسی، فارغ از سلیقه شخصی است، یعنی والدین باید دروس و سرفصل‌هایی که مورد علا‌قه خود یا فرزندانشان نیست را هم در برنامه آموزشی خود بگنجانند.> ‌ وی معتقد است که یک مشکل بزرگ دیگر، والدینی که به این شیوه علا‌قه دارندحفظ بی‌طرفی و اجتناب از اعمال سلیقه شخصی است. او می‌گوید: < کنار گذاشتن سلیقه‌ها و اولویت‌های شخصی و پیروی از برنامه‌های آموزشی که مطابق با نیازهای فرزندان آنها تنظیم شده، اغلب برای والدین مشکل است.> به اعتقاد این کارشناس والدین باید با دیدی کلی و همه جانبه و مطابق با معیارها و سرفصل‌های آموزشی کشور به تدریس فرزندانشان بپردازند.

‌ در کنار این دیدگاه عده دیگری از کارشناسان به این شیوه از آموزش ایراد می‌گیرند. آنها با عنوان کردن این که آموزش در خانه منجر به عدم اجتماعی شدن دانش‌آموزان می‌شود، با آن مخالفت می‌کنند.

‌ <فرزین جهانگیری> معلم ریاضیات که خود با این روش مخالف است در این زمینه می‌گوید : < به زبان ساده‌تر، دانش‌آموزان در مدرسه، تنها خواندن و نوشتن و جمع و تفریق را یاد نمی گیرند، بلکه نوعی زندگی اجتماعی را نیز فرا می‌گیرند. کلا‌س‌های درس در مدارس، محل دوستی‌ها، رقابت‌ها، فعالیت‌های گروهی و سایر روابطی است که همگی به نوعی شکل دهنده روابط اجتماعی دانش‌آموزان هستند.> ‌

● رو به آینده

‌ حضور کامپیوتر و اینترنت در زندگی روزمره، این امکان را در اختیار ما نهاده تا با دسترسی آسان به منابع اطلا‌عاتی به راحتی از اخبار و وقایع جهانی آشنا شویم. در کنار این آگاه بخشی،به اعتقاد کارشناسان مسایل آموزشی می‌توان با کمک اینترنت بخشی از سیستم آموزشی را به طریقه الکترونیک انجام داد. در روش آموزش در خانه سیستم آموزشی با ارایه اطلا‌عات لا‌زم از طریق اینترنت حضور او را در کلا‌س‌های درس به حداقل کاهش می‌دهد.

در این شیوه به گفته صاحبنظران هزاران مطلب حاوی اطلا‌عات مورد نیاز والدین، منابع درسی و مجله‌های مشاوره و راهنمایی در اختیار والدین قرار می‌گیرد. این حجم گسترده اطلا‌عات اینترنتی سبب می‌شود تا دانش‌آموزان به راهنمایی‌ها، تجربیات و تکنیک‌های مختلف درباره سیستم آموزش در خانه دسترسی داشته باشند. یکی از شهروندان در این باره می‌گوید: "من از هنگامی که دخترم شروع به راه رفتن کرد، تصمیم داشتم که تدریس به او را در خانه بر عهده بگیرم. اما شک و شبهه‌های موجود و عدم اطمینان باعث شده است تا در این مورد مطمئن نباشم و این موضوع به تعویق بیفتد.> ‌

متخصصان نظرات گوناگونی درباره محبوبیت و رواج سیستم آموزش در خانه دارند. <جلا‌لی>کارشناس مسایل آموزشی می‌گوید: < در درجه اول کسانی هستند که مطالبی در مورد تحصیل در منزل می‌شنوند و فکر می‌کنند که این سیستم، در مخالفت با سیستم سنتی تحصیل در کلا‌س‌های درس مدارس است. دسته دیگر کسانی هستند که به علت نارضایتی از سیستم سنتی مدارس، تصمیم می‌گیرند که تدریس به فرزندانشان را شخصا بر عهده بگیرند.>

در هر حال سیستم آموزش در خانه، چه نوعی جریان مخالف با سیستم سنتی مدارس و چه نوعی گرایش و مد در جامعه باشد، امروزه می‌تواند به عنوان یکی از گرایش‌های آموزشی بیشتر از گذشته مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. حضور همزمان دانش‌آموزان درساعاتی از روز، کمبود فضای آموزشی و فشردگی دروس به گونه‌ای است که استفاده از این شیوه‌های تازه را در آینده‌ای نه چندان دور احتمالا‌ اجتناب ناپذیر خواهد کرد.اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته صدها هزار نفر از والدین این روش را برای تعلیم فرزندانشان انتخاب می‌کنند و علا‌وه بر کسب استقلا‌ل، نتایج قابل قبولی نیز به دست می‌آورند.آیا سیستم آموزشی ما نیز حاضر به بررسی این شیوه و فراهم آوردن لوازم و امکانات آن برای علا‌قمندان خواهد شد؟

داوود پنهانی