رتبه بندی های دانشگاهی در جهان

در سالهای اخیر, رتبه بندیهای علمی به منظور مقایسه دانشگاههای مختلف جهان گسترش چشمگیری یافته است

در سالهای اخیر، رتبه بندیهای علمی به منظور مقایسه دانشگاههای مختلف جهان گسترش چشمگیری یافته است. بر مبنای پیشرفتهای مفهومی و روش‌شناسی رویکردهای رتبه بندی دانشگاهها، پنج معیار، مشخص شده و چهار نوع رتبه بندی دانشگاهی مورد مقایسه قرار گرفته و تحلیل مقایسه ای از چهار نوع رتبه بندی با در نظر گرفتن تعداد معیار ها و وزن هر کدام از آنها، ارائه شده است. نتایج نشان می دهند که اگر چه برخی از شاخصها در مقایسه با دیگر شاخصها تفاوت قابل ملاحظه ای با همدیگر دارند و حتی بسیاری از این شاخصها منحصر به فرد هستند، ولی شاخصهای مربوط به بهره وری علمی و پژوهشی کادر علمی دانشگاهها، نقش برجسته‌ای درتمام این رویکردها دارند.

● مطالعه مقایسه ای نظامهای بین المللی دانشگاهها

افزایش ملاحظات مبتنی بر بازار و پژوهشهای بین المللی موسسات آموزش عالی سراسر جهان منجر به افزایش علاقه دولت، دانشگاهها و دانشجویان به شناخت جایگاه خود، در مقایسه با سایر موسسه‌های آموزشی شده است.گسترش دانشگاهها در هر قاره، منجر به افزایش اقدامات مربوط به تجزیه و تحلیل های مستقل کیفیت دانشگاهها در کشورهای مختلف در سالهای اخیر شده است. از سال ۱۹۸۳مجله U.S News و World Reports شروع به انتشار فهرست بهترین دانشگاههای امریکا به صورت سالیانه کردند و پس از آن بسیاری از کشورها به پیروی از آنها، شروع به سنجش فعالیتهای دانشگاهی خود با هدف دادن اطلاعات به مشتریان و سنجش عملکرد هایشان به عنوان راهبرد بازاریابی آموزشی کردند. در دو دهه گذشته، رتبه بندیهای دانشگاهی یا جدولهای دانشگاهی به گونه قابل ملاحظه ای، نه تنها در بخشهای خصوصی، بلکه در بخشهای دولتی و انجمنهای حرفه ای نیز گسترش یافته است.

در رابطه با رتبه بندی دانشگاهی، سه موضوع کلیدی مطرح است: چه کسی رتبه بندی کند؟

چرا رتبه بندی می کند و مخاطبان رتبه‌بندی چه کسانی هستند؟ بسیاری از رتبه بندیهای دانشگاهی توسط موسسه‌های خصوصی و یا توسط رسانه‌ها (مثلا ژورنال‌ها) صورت می گیرد. در هر صورت انجمن های حرفه ای و دولتها توجه بیشتری به این موضوع دارند. در پاسخ به این پرسش که چرا رتبه بندی؟ باید گفت که هدف اصلی عبارتست از دادن اطلاعات به مشتری به منظور کمک به او در انتخاب موسسه آموزش عالی. همچنین هدف مهم دیگر از رتبه بندی، عبارتست از عمل کردن آن به عنوان استراتژی بازاریابی آموزشی. و این هدف اشاره به ارتقای کیفیت موسسه‌های آموزشی و ایجاد انگیزه بین آنان دارد. موضوع سوم که در رابطه با رتبه بندی دانشگاهی مطرح است مخاطبان رتبه بندی است. دانشجویان از بیشترین اهمیت در بین مشتریان آموزش عالی برخوردارند. والدین، دیگر گروه کلیدی هستند از آن حیث که آنها هزینه‌های تحصیل دانشجویان را می پردازند. سایر مشتریان آموزش عالی، عبارتند از: دولت و موسسه‌های دولتی مسئول سیاستهای آموزشی. نظامهای رتبه بندی دانشگاهی از نظر نوع شاخصهای مورد استفاده دربرگیرنده طیفی وسیعی از شاخصهاست که بسته به تعریف کیفیت و بر مبنای آن تطبیق داده می شود.

با این وجود دستور کارهای متنوعی در ارتباط با فرایند حساس رتبه بندی، می تواند تدوین شود. در ابتدا، داده ها می توانند از هر یک از منابع موجود یا منابع اصلی رتبه بندی جمع آوری شوند. در مرحله بعد، شاخصها استاندارد شده و وزن دهی می‌شوند. و درنهایت جمع بندی و مقایسه به منظور مرتب کردن موسسه‌های دانشگاهی بر حسب رتبه، صورت می گیرد. اگر چه گرایشهای اولیه درباره نظامهای رتبه بندی دانشگاهی و تجزیه و تحلیل دانشگاهها تنها به یک کشور محدود شده بودند (‌برای شناخت جنبه های روش شناسی رتبه بندی دانشگاههای آلمان، استرالیا و نیوزلند، چین، اسپانیا، ژاپن، امریکای لاتین، انگلستان، هلند و روسیه)، رشد و تحرک سریع دانشجویان به دلیل گسترش اقتصادی و تکنولوژیکی، منجر به توسعه رویکردهای رتبه بندی دانشگاهی از سطح ملی به سطح بین المللی شده است. همان‌گونه که دانشگاهها به گونه فزاینده ای در سطح جهانی با همدیگر به رقابت می پردازند،آنها به مقایسه خود با سایر دانشگاههای جهان نیز می پردازند. در حقیقیت اصطلاح مقیاس جهانی مطرح شده و بسیاری از دانشگاهها انتظار دارند تا به عنوان دانشگاههایی در مقیاس جهانی مورد توجه قرار گیرند.

پیشگام رتبه بندی علمی از دانشگاههای جهان، موسسه آموزش عالی دانشگاه جایو تانگ شانگهای بود. بعد از این اقدام، اقدامات دیگری بر مبنای مقایسه های بین المللی داده های علمی دانشگاهها، با هدف رتبه بندی دانشگاهی توسط سایر موسسه‌های آموزشی صورت گرفت. اقدامات نخستین در جهت ایجاد نظامهای رتبه بندی دانشگاهی منجر به شروع بحث میان کارشناسان مختلف شد. برای مثال اینکه چه شاخصهایی می‌توانند به گونه‌ای واقعی، کیفیت را اندازه گیری کنند، چگونگی ارائه اطلاعات در فرمت رتبه بندی دانشگاهی به منظور افزایش شفافیت اندازه گیریها و غیره از این دسته مباحث هستند. به تازگی در دسامبر سال ۲۰۰۴ موسسه سیاستگذاری آموزش عالی و مرکز اروپایی آموزش عالی یونسکو جلسه‌های دیگری را در واشنگتن دی سی داشته اند. گروههای مختلفی از کارشناسان برجسته کشورها، با مسئولان بهترین دانشگاههای جهان به بحث و بررسی درباره قوتها و ضعف‌های نظامهای رتبه بندی دانشگاهی پرداخته‌اند که این امر منجر به یافته های کلیدی گسترده ای در سراسر منابع مختلف علمی برای دانشگاهیان و دست درکاران رتبه بندی دانشگاهی شده است (برای مثال شماره ویژه آموزش عالی در اروپا، سال ۲۰۰۵ شماره XXX). و این واقعه زمینه تشکیل گروه کارشناسان رتبه بندی های بین المللی را که در برگیرنده کارشناسان برجسته کشورهای مختلف است، با هدف بررسی روایی، اعتبار و سود مندی نظامهای رتبه بندی فراهم کرد. در همین راستا نخستین کنفرانس دانشگاهها در مقیاس جهانی از ۱۶ تا ۱۸ ژوئن ۲۰۰۵ با هدف پیشبرد توافقهای ملی برای ایجاد استانداردهایی برای مقایسه های بین المللی ارزیابی‌ها از موسسات آموزش عالی و رتبه بندیهای دانشگاهی جهان، در چین برگزار شد. این واقعیتی است که رتبه بندیهای بین المللی از دانشگاهها رایج شده و اهمیت فزاینده ای برای موسسه‌های آموزشی یافته است. در این زمینه ضمن توضیح اقدامهای گذشته، مطالعه حاضر با هدف مقایسه نظامهای مختلف رتبه بندی بین المللی از دانشگاهها به منطور بررسی این امر که آیا با وجود تفاوتهای گسترده میان دانشگاهها، می توان شاخصهای علمی قابل اطمینانی جهت مقایسه دانشگاهها در سطح ملی و بین المللی شناسایی کرد، انجام شده است.

● انواع رتبه بندی

رتبه بندی یکسان: مجموعه متمایز از شاخصهای توزین شده که با همدیگر ترکیب شده، نمره واحدی را که منعکس کننده کیفیت کلی یک موسسه است ارائه می دهد.

ـ رتبه بندی مبتنی بر رشته: موسسه‌های بر مبنای برنامه های خاص، تخصص ها یا موضوعهای خاص، رتبه بندی می شوند.

ـ سایر: رتبه بندی‌هایی که به آسانی توصیف نمی شوند.

● ساختار رتبه بندی‌ها

ـ رتبه بندی عددی: دانشگاهها بر مبنای شماره های ۱،۲،۳،۴و... رتبه بندی و طبقه‌بندی می شوند.

ـ رتبه‌بندی خوشه ای یا گروهی: دانشگاهها بر مبنای عالی، متوسط، ضعیف و غیره رتبه بندی می شوند.

ـ رتبه بندی سطوح بالا: دانشگاهها از نظر عددی رتبه بندی می شوند و تنها برترین‌ها گزارش می شوند.

ـ فراوانی رتبه‌بندی‌ها: سالیانه، دوسالانه(دو سال یکبار)، سه سال یکبار یا به شکل نامتناوب.

ـ مرتب کردن رتبه‌ها: دانشگاهها می‌توانند بر مبنای چگونگی کنترل(دولتی یا خصوصی)،پراکندگی جغرافیایی،سابقه و ماموریت شان، طبقه بندی شوند.

ـ منابع داده ها: هر یک از داده ها از منابع موجود(مثل گزارشهای موسسه) یا منابع اصلی(مثل پیمایش دانشجویان، کارکنان و اعضای هیئت علمی) به دست می آیند. در کنار این اطلاعات ، جزئیات اضافی برای هر یک از رتبه بندی های بین المللی انتخابی، ارائه شده است.

۱) رتبه بندی علمی دانشگاههای جهان:

ـ نوع رتبه بندی: رویکرد یکسان.

ـ ساختار: ترکیبی از رویکردهای عددی و سطح بالا( ۵۰۰ دانشگاه برتر)

ـ فراوانی: سالیانه(۲۰۰۳،۲۰۰۴،۲۰۰۵).

ـ نوع رتبه بندی: بر مبنای پراکندگی جغرافیایی دانشگاهها(۱۰۰ دانشگاه برتر آمریکای شمالی و آمریکای لاتین، ۱۰۰ دانشگاه برتر اروپا و ۱۰۰ دانشگاه برتر آسیا و اقیانوسیه).

ـ منابع داده ها: داده های موجود.

ـ صفحه اینترنتی: http://ed.sjtu.edu.cn/ranking.htm

توصیف:

این رتبه بندی نتیجه مطالعه بیش از ۲۰۰۰ دانشگاه جهان است هر چند که تنها ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان را منتشر می کند. شاخصهای آن بر مبنای مطالعات علمی است و عبارتند از:

ـ تعداد کل فارغ التحصیلانی که موفق به دریافت جایزه نوبل و مدالهای رشته ها شده‌اند(۱۰ درصد از کل نمرات).

ـ تعداد کل کادر آموزشی موسسه که برنده جایزه نوبل و مدالهای رشته ها شده اند( ۲۰ درصد کل نمرات).

ـ تعداد استنادهای محققان در ۲۱ موضوع علمی( ۲۰درصد کل نمرات)

ـ تعداد مقاله‌های منتشر شده در دانش و طبیعت در فاصله بین سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۴(۲۰ درصد کل نمرات) (برای موسسه‌های خاص علوم انسانی و علوم اجتماعی این شاخص مورد توجه قرار نمی گیرد و وزن آن به سایر شاخصها منتقل می شود).

اندازه موسسه: نمرات کلی ۵ شاخص یادشده تقسیم بر تعداد اعضای کادر آموزشی تمام وقت( ۱۰ درصد کل نمرات).

برای هر شاخص بالاترین نمره موسسه از نمره ۱۰۰ مشخص می شود و دیگر موسسه‌ها بر مبنای درصدی از بالاترین نمره محاسبه می شوند. تکنیک های آماری استاندارد نیز در صورتی که نیاز باشد برای تعدیل شاخصها مورد استفاده قرار می گیرند. نمرات هر یک از شاخصها بر مبنای درصد های اشاره شده در بالا، برای تعیین نمره نهایی هر موسسه وزن دهی می شود. بالاترین نمره موسسه از نمره ۱۰۰ مشخص می شود و دیگر موسسه‌ها بر مبنای درصدی از بالاترین نمره محاسبه می شوند.

۲) رتبه بندی دانشگاههای جهان:

ـ نوع رتبه بندی: ترکیبی از رویکرد مبتنی بر رشته و رویکرد رتبه بندی یکسان.

ـ ساختار: ترکیبی از رویکرد بالاترین ها و رویکرد عددی(۲۰۰ دانشگاه برتر).

ـ فراوانی: سالیانه(۲۰۰۴،۲۰۰۵).

ـ نوع رتبه بندی: بر مبنای پراکندگی جغرافیایی دانشگاهها(۵۰ دانشگاه برتر اروپا، ۵۰ دانشگاه برتر آمریکای شمالی و بقیه ۵۰ دانشگاه برتر جهان).

ـ منابع داده ها: داده های اصلی و موجود.

ـ صفحه اینترنتی: Http://www.thes.co.uk/worldrankings/

توصیف:

این رده بندی در هفته نامه The Times Higher Education Supplement منتشر می‌شود اگر چه که تحت مالکیت تایمز بوده، به صورت جداگانه فروخته می شود از آن باسابقه تر و شناخته تر است. معیار‌ها و شاخصها به منظور بهبود اقدام دانشگاه جی یاو تانگ شانگهای تدوین شده است. در این رتبه بندی، شهرت دانشگاه که به وسیله دانشگاهیان(مثل بازبینی توسط همتایان) مورد قضاوت قرار می گیرد، بسیار مهم است و وزن این شاخص تقریبا نیمی از کل نمرات است(۴۰ درصد کل). از ۲۳۷۵ محقق فعال دانشگاهی تقاضا می‌شود تا نام برترین دانشگاهها را بر حسب موضوع و منطقه جغرافیایی ذکر کنند.

ـ نوع رتبه بندی: رویکرد مبتنی بر رشته تحصیلی(مهندسی، کامپیوتر و فناوری، پزشکی بالینی، فیزیک ،شیمی و زمین شناسی، علوم رفتاری و اجتماعی، کشاورزی، بیولوژی و علوم طبیعی، هنر ها و علوم انسانی، علوم زندگی).

ـ ساختار: رتبه بندی خوشه ای(بخشی)

ـ فراوانی یا تکرار: فاصله های بی‌قاعده (۱۹۹۴-۱۹۹۹، ۱۹۹۸-۲۰۰۲)

ـ ترتیب: ندارد

ـ منابع داده ها: داده های موجود

ـ صفحه اینترنتی:http://adminsv۳.admin.ch/cest/en/aktuell.htm

توصیف:

این رتبه بندی به وسیله مرکز مطالعات دانش و فناوری منتشر می شود. و بر مبنای قانون شورای فناوری و دانش سوئیس ایجاد شده است. شورای فناوری و دانش سوئیس مجری پروژه های دانش و فناوری دولت فدرال سوئیس و دیگر ذی‌نفعان سیاستهای دانش و فناوری است. شاخصهای این رتبه بندی با موسسه و زیررشته های موسسه مرتبط است. شاخصهای زیر رشته‌ها این‌گونه‌اند:

ـ تعداد مقاله‌های منتشر شده در پایگاه اطلاعاتی آی اس آی

ـ تاثیر وزنی انتشارات

ـ فعالیتهای چاپ و انتشار

ـ سهم جهانی انتشارات

ـ شاخصهای مرتبط با موسسه:

ـ درجه تخصصی بودن انتشارات

ـ تعداد کل انتشارات.

از تکنیک‌های آماری و محاسبه‌های علمی برای نمره دهی شش شاخص موسسه استفاده می شود. برخلاف سه نوع رتبه بندی دیگر که برای مطالعه کنونی انتخاب شده است، شاخصهای این نوع رتبه بندی برای دستیابی به نمره کلی وزن دهی، ترکیب نمی شود و موسسه‌ها بر مبنای تنها یک شاخص، یعنی تعداد مقاله‌های منتشر شده در پایگاه اطلاعاتی آی اس آی، رتبه بندی می شوند که نمره ۱۰۰ را دریافت می کنند.

نوع رتبه بندی: ترکیبی از رویکرد یکسان و مبتنی بر رشته( مدارس دانش و فناوری).

ساختار: رویکرد عددی

فراوانی یا تکرار: سالیانه، چاپ هفته نامه آسیا از دسامبر ۲۰۰۱ متوقف شده است. آرشیو آن شامل رتبه بندی دانشگاهها به صورت آنلاین هنوز وجود دارد.

ترتیب: ندارد

منابع داده ها: داده های اصلی و داده های موجود.

صفحه اینترنتی: http://www.asiaweek.com/asiaweek/features/universities۲۰۰۰/index.html

توصیف:

این رتبه بندی از داده های پرسشنامه ای استفاده می کند که به ویژه برای جمع آوری داده ها از منابع خارجی طراحی شده است. شاخصهای مورد استفاده آن عبارتند از:

بازبینی توسط همتایان: از کارشناسان انجمن‌های آسیایی یا دانشگاههای خارجی (دانشگاه کلمبیا، دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه لستر) تقاصا می شود تا برمبنای شهرت دانشگاههای آسیا به آنها نمره بدهند ( ۲۰ درصد کل نمرات).

▪ گزینش دانشجویان: بر مبنای

۱) تعداد دانشجویان پذیرفته شده در سال اول در مقایسه با کل درخواستها،

۲) تعداد دانشجویان ثبت نام شده در مقایسه با تعداد کل پذیرفته شده ها،

۳) میانگین نمرات دانشجویان سال اول در آزمون ورودی دانشگاه یا آزمون سراسری. دانشکده ها یی که دارای نظامهای آموزشی یا سیاستهای آموزشی سخت گیرانه ای هستند و تعداد درخواستها را محدود می کنند بالاترین نمره را دریافت می دارند( ۲۵ درصد از کل نمرات).

▪ منابع مربوط به هیئت علمی شامل

۱) تعداد اساتید/محققان تمام وقت با درجه دکترا؛

۲) تعداد اساتید/محققان تمام وقت با درجه فوق لیسانس و دکترا؛

۳) متوسط پرداختها

۴) مدت زمان صرف شده توسط هر استاد در دانشگاه؛

۵) نرخ استاد به دانشجو. دانشگاههایی که مزایای غیر پولی را اعطا می کنند، مثل خانه رایگان، بالاترین نمره را دریافت می کنند( ۲۵ درصد از کل نمرات).

▪ تحقیق: برمبنای

۱) استنادهای مجله‌های علمی، مثل آی اس آی؛

۲) تعداد بازدید از مقاله در ژورنال؛

۳) مقاله‌های ارائه شده در کنفرانسهای بین المللی؛

۴) کتابهای منتشر شده؛

۵) یافته‌های تحقیقاتی و ؛

۶) دانش آموختگان( ۲۰درصد کل نمرات).

▪ منابع مالی شامل:

۱) کل منابع صرف شده برای هر دانشجو؛

۲) منابع کتابخانه‌ای صرف شده برای هر دانشجو؛

۳) پهنای باند اینترنت؛

۴) کامپیوتر های عمومی؛

۵) هزینه های صرف شده برای آزمایشگاههای دانشکده های دانش و فناوری(۱۰ درصد کل نمرات).

نمرات این شاخصها از بالاترین با پایین ترین رتبه بندی می شود. برترین دانشگاه نمره ۱۰۰ را دریافت می کند و دیگر دانشگاهها درصدی از بالاترین نمره را دریافت می دارند. زمانی که بعضی از داده ها معتبر نباشد، نرخ های مطالعه سال ۱۹۹۹ یا پایین ترین نمرات دانشکده در کشور مشابه مورد استفاده قرار می گیرد.

● نتایج

تجزیه و تحلیل مقایسه ای از چهار نوع رتبه بندی بین المللی از دانشگاهها از نظر فراوانی تکرار شاخصها و وزن تخصیص داده شده به هر یک، بررسی شد. هر شاخص بر مبنای نمره ای که به آن داده شده و وزن آن در رتبه بندیهای مختلف مورد ملاحظه و توجه قرار گرفت. در مرحله بعد، بر مبنای شیوه رتبه بندی، نمرات بالاترین شاخصها به عنوان نمره ۱۰۰ در نظر گرفته شد و دیگر شاخصها بر مبنای درصدی از بالاترین شاخص محاسبه شد. درنهایت شاخصها به ترتیب بالاترین به پایین ترین نمره تنظیم شد. (جدول ۱) فهرست شاخصهای مورد استفاده در نظامهای رتبه بندی بین المللی از دانشگاهها را به صورت مقایسه ای و بر حسب فراوانی و وزن هر شاخص نشان می‌دهد. همان‌گونه که (جدول ۱) نشان می دهد ۲۸ شاخص متفاوت شناسایی شد. برخی از این شاخصها در بیشتر از یک رده بندی مورد استفاده قر ار گرفته‌اند. اما تعداد قابل توجهی از این شاخصها منحصر به فرد هستند. هیچ شاخصی نیست که در ۴ نوع رتبه بندی استفاده شده باشد. نزدیکترین شاخص به این موضوع، تعداد مقاله‌های چاپ شده در آی اس آی است که در سه نوع رتبه بندی، بالاترین وزن را دارد. همچنین بازبینی همتایان از کیفیت و شهرت دانشگاه، از راه مطالعه داده های اصلی، بالاترین نمره را در رتبه بندی های علمی بین المللی دارد.دیگر شاخصهایی که در رتبه بندی از جایگاه خوبی برخوردار عبارت از تحقیقات و تولیدات علمی است که تعداد استنادهای اشاره شده توسط محققان فعال دانشگاهی، در پایگاه علمی آی اس آی را شامل می‌شود.

● نتیجه گیری

تجزیه و تحلیل دیگری شامل طبقه‌بندی شاخصها در گروههای گسترده‌تر نیز انجام شد. شاخصها به هفت گروه جداگانه تقسیم شدند که بر مبنای آن، هر کدام بخشی از نظامهای آموزشی موجود را از نظر کیفیت مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌دهد که شامل کیفیت تحقیقات، مطالعات آوازه و شهرت، منابع انسانی، ویژگیهای اولیه، منابع خام، خروجی‌ها و فرایندهای یادگیری است.به منطور ارائه فهرستی که زمینه شناخت اهمیت هر یک از رتبه بندی‌های انتخابی را دارا باشد، محاسبات مشابه برای این شاخصها انجام شد. وزن همه شاخصهای یک طبقه با همـدیگر جمع‌بندی شد و طبقه‌ای که بیشترین نمره را به دست می آورد، نمره‌ ۱۰۰ به آن تخصیص داده شد. دیگر طبقه‌ها نیز به عنوان درصدی از بالاترین نمره محاسبه شدند. در نهایت طبقه ها در جدول، به ترتیب، بالاترین به پایین ترین مرتب شد(جدول ۲).

مشاهده کنیم که تمام چهار شاخص رتبه‌بندی‌های بین‌المللی انتخابی دربرگیرنده برخی از شاخصهای طبقه کیفیت تحقیقات است. همچنین رتبه‌بندیها، وزن بالایی را به طبقه مطالعه آوازه و شهرت و کمترین وزن را به منابع انسانی و منابع خام و خروجی نهایی داده‌اند. هیچ یک از رتبه بندیها طبقه و شاخصهای فرایند یادگیری را در اندازه گیریهای خود، در نظر نگرفته‌اند.

منبع:

Buela – Casal, Gualberto & Maria Paz Bermodez Sanchez, (۲۰۰۷), Comparative Study Of International Academic Rankings Of Universities, Published By Akadmiai Kiado and Springer, vol-۷۱, No.۳, ۳۴۹-۳۶۵